Quang cảnh Lễ hội Đền Mẫu Âu Cơ (xã Hiền Lương, Hạ Hòa, Phú Thọ) năm 2025. Ảnh: Tùng Vy
Tọa lạc tại xã Hiền Lương, huyện Hạ Hoà – một vùng đất địa linh nhân kiệt, Đền Mẫu Âu Cơ là một công trình lịch sử văn hoá đặc biệt, là biểu tượng của tinh thần yêu nước và truyền thống đại đoàn kết dân tộc Việt Nam
Sáng nay 4/2 (tức mùng 7 tháng Giêng Ất Tỵ 2025), Ban tổ chức Lễ hội Đền Mẫu Âu Cơ long trọng tổ chức lễ dâng hương theo nghi thức truyền thống để tưởng nhớ và tri ân công đức Tổ Mẫu Âu Cơ.
Lễ hội Đền Mẫu Âu Cơ là một trong những lễ hội lớn, mở đầu cho nhiều hoạt động lễ hội đặc sắc trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trong dịp đầu Xuân.
Ngay từ sáng sớm, hàng nghìn du khách thập phương, trong đó có rất đông các cụ cao niên cùng toàn thể con cháu đại gia đình nô nức đổ về Đền Mẫu Âu Cơ để tham dự ngày hội.
Nghi thức Tế nữ quan tại Lễ hội Đền Mẫu Âu Cơ. Đội Tế nữ quan gồm 21 thiếu nữ thanh tân khỏe mạnh, xinh đẹp, học giỏi, phẩm hạnh tốt, xuất thân trong gia đình song toàn, không có tang chế… Ảnh: Tùng Vy
Trước anh linh Tổ Mẫu, lãnh đạo tỉnh Phú Thọ, huyện Hạ Hòa cùng đông đảo nhân dân đã thành kính dâng hương hoa, lễ vật để tưởng niệm, tri ân công đức Tổ Mẫu Âu Cơ; cầu mong Tổ Mẫu phù hộ cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, cuộc sống ấm no, hạnh phúc…
Chuyện xưa kể rằng, vào ngày mùng 7 tháng Giêng, Tiên nữ Âu Cơ giáng trần, kết duyên cùng Lạc Long Quân rồi sinh được một bọc trăm trứng, sau nở thành 100 người con trai.
Một ngày kia, Lạc Long Quân đưa 50 người con về biển, Âu Cơ đưa 49 người con lên núi, để lại người con trưởng ở lại đất Phong Châu nối nghiệp là Vua Hùng thứ nhất. Âu Cơ đưa các con đi mãi, khi đến vùng Hiền Lương (xã Hiền Lương ngày nay), thấy phong cảnh non xanh nước biếc, đất đai phì nhiêu, rừng nhiều muông thú…, bèn dừng lại khai khẩn đất hoang, lập làng, dựng xóm ngày một đông vui, trù phú.
Trong đội hình tế nữ quan chỉ có riêng chủ tế mặc trang phục áo dài đỏ, đầu đội khăn vấn đỏ gắn hoa văn kim tuyến vàng. Chủ tế cũng là người đọc chúc văn tri ân công đức Tổ Mẫu và cầu cho quốc thái dân an, muôn dân no ấm, đất nước vạn đại trường tồn trong Tế nữ quan… Ảnh: Tùng Vy
Mẹ Âu Cơ đã dạy dân khai hoang, lập ấp, cấy lúa, trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải và làm ra các loại bánh từ sản vật địa phương.
Đến ngày 25 tháng Chạp, mẹ đã cùng bầy tiên nữ bay về trời, để lại dưới gốc đa đầu làng một dải lụa màu lung linh như cầu vồng bẩy sắc. Dưới gốc đa ấy, nhân dân Hiền Lương đã lập đền thờ để tri ân công ơn to lớn của Tổ Mẫu Âu Cơ – Người mẹ linh thiêng huyền thoại của dân tộc Việt Nam.
Cùng với di tích Đền thờ Tổ Mẫu Âu Cơ, tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ là một di sản văn hóa đặc sắc của người Việt với đầy đủ các giá trị, biểu tượng văn hóa, nghi lễ truyền thống, thể hiện qua tín ngưỡng thờ Nữ thần, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, sự tôn thờ và sùng kính người Mẹ, quá trình huyền thoại hóa lịch sử và lịch sử hóa huyền thoại.
Đây là một sáng tạo văn hóa độc bản, độc đáo nhằm ghi nhớ, khẳng định và tôn vinh lịch sử nòi giống Tiên Rồng của dân tộc Việt Nam; bổ sung vào hệ thống Tín ngưỡng thờ, cúng Hùng Vương trên vùng Đất Tổ, góp phần làm phong phú và sâu sắc thêm những hình thức tưởng nhớ, tri ân công đức tổ tiên của Nhân dân ta.
Ngay từ sáng sớm, đông đảo du khách thập phương về lễ tại Đền Mẫu Âu Cơ. Ảnh: Hoan Nguyễn
Qua đó, tạo lập mối đoàn kết, gắn bó cộng đồng – cội nguồn của sức mạnh tập thể trong lịch sử xây dựng và bảo vệ quê hương, đất nước.
Hằng năm, lễ hội Đền Mẫu Âu Cơ được tổ chức trong 2 ngày từ mùng 6- 7 tháng Giêng. Trong đó, Tế nữ quan là một nghi lễ đặc biệt, là nét đặc trưng riêng và không thể thiếu của lễ hội để tưởng nhớ về nguồn cội, tri ân công đức Tổ Mẫu Âu Cơ.
Cùng với các nghi thức tế lễ, tại lễ hội Đền Mẫu Âu Cơ còn diễn ra nhiều trò chơi dân gian trong khuôn viên đền như đu tiên, thi đấu cờ người, tổ tôm điếm, kéo co; ca hát những bài hát ca ngợi Mẫu Âu Cơ và công đức của người…
Với giá trị lịch sử, văn hóa tinh thần đặc biệt, năm 2017, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ là di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia.
Năm 2020, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định công nhận Tượng Mẫu Âu Cơ (Niên đại thế kỷ XIX, thờ tại Đền Mẫu Âu Cơ, xã Hiền Lương, huyện Hạ Hòa) là Bảo vật Quốc gia.
Việc thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ tại đền Mẫu Âu Cơ ở Hiền Lương, Hạ Hòa ngày càng được tổ chức có nền nếp hơn, đảm bảo giữ gìn và phát huy tốt nhất những giá trị tốt đẹp của tín ngưỡng. Nhận thức và trách nhiệm của các tổ chức đoàn thể cùng cộng đồng nhân dân địa phương về việc tổ chức thực hành tín ngưỡng ngày càng được nâng cao, thể hiện sinh động qua việc mọi người cùng chung tay tổ chức hay tham dự thực hành tín ngưỡng thật sự vui tươi, lành mạnh.
Công tác tuyên truyền, quảng bá giá trị của khu di tích đền Mẫu Âu Cơ và Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ được triển khai tích cực và hiệu quả. Cùng với việc biên soạn, xuất bản và tái bản tập sách Khu di tích lịch sử đền Tổ Mẫu Âu Cơ, Ban quản lý khu di tích còn thường xuyên phối hợp triển khai việc tuyên truyền, quảng bá giá trị của di tích và tín ngưỡng trên các báo, tạp chí, các đài phát thanh, truyền hình ở Trung ương, địa phương; thường xuyên phối hợp với các trường học trên địa bàn huyện tổ chức đưa nội dung giáo dục về truyền thống lịch sử văn hóa của địa phương, trong đó có nội dung giáo dục về di tích đền Mẫu Âu Cơ và Tín ngưỡng thờ Mẫu Âu Cơ vào giáo dục học đường,… Những hoạt động đó đã thực sự góp phần quảng bá ngày càng rộng rãi giá trị của khu di tích và tín ngưỡng này trong nhân dân địa phương cùng công chúng cả nước.