LỊCH SỬ NHỮNG Ý TƯỞNG TÔN GIÁO (17)

Khi cung điện xây xong, Baal chuẩn bị đối mặt với Mot, “Thần chết.” Baal cử sứ giả đi thông báo với Mot là giờ đây anh đã là vua của thần và người. Baal lệnh cho sứ giả đi đến hai ngọn núi đánh dấu giới hạn của thế giới, nâng chúng lên và đi vào lòng đất. Họ sẽ thấy Mot ngồi trên ngai trong bùn lầy giữa một vùng bao phủ bởi cứt đái. Nhưng họ không được đến gần Mot nếu không sẽ bị nuốt, và Baal nói thêm rằng Mot cũng gây ra những cái chết do hỏa nhiệt.

Mot bảo sứ giả nói Baal hãy đến chỗ ông. Điều này làm Baal bối rối. Mot lệnh cho Baal đem theo cả những đứa con trai và đồ nghề tạo gió, mây, mưa của anh. Baal đồng ý nhưng trước khi đi Baal ngủ với một con bò cái và sinh được một đứa con trai. Baal quấn đứa bé bằng y phục của mình và tin tưởng giao phó nó cho El. Có vẻ như trong tình thế cực kỳ nguy hiểm, Baal biến lại dạng ban đầu là một con bò và cũng tự bảo đảm rằng mình sẽ có người nối dõi trong trường hợp một đi không trở lại.

Chúng ta không biết được vì sao Baal chết. Nhưng điều gây chú ý của thần thoại Ugarit là việc Baal, vị thần trẻ của bão và sinh trưởng, gần đây tiến lên vị trí đứng đầu thần điện, đi xuống thế giới ngầm và diệt vong như Tammuz và những thị thần cây khác.

Sau những phần khuyết thì văn bản kể rằng có hai sứ giả đến báo cho El là họ tìm thấy xác Baal. El ngồi xụp xuống, xé y phục, đấm ngực và cào mặt; ngắn gọn là ông tuyên bố nghi lễ khóc tang được thực hành ở Ugarit. Bỗng nhiên El như cảm thấy tự do khỏi cơn giận và mong muốn trả thù. Ông ư xử như một vị thần sáng thế; ông nhận ra cái chết của Baal gây nguy hiểm cho cuộc sống trong vũ trụ. El bảo vợ Baal đưa một trong những đứa con trai lên làm vua thay Baal. Asherah chọn Athar, “kẻ Khủng Khiếp,” nhưng khi ngồi lên ngôi ông nhận ra nó còn quá bé.

Trong khi đó Anath đi tìm xác Baal, vác lên vai đi về phương bắc. Chôn cất xong nàng hiến tế một lượng lớn gia súc cho tiệc tang lễ. Một thời gian sau Anath gặp Mot, nàng tóm lấy ông và “với thanh đao nàng cắt ông; với cái sàng nàng sàng ông; với lửa nàng nướng ông; với cối xay nàng nghiền nát ông; nàng rải ông trên những cánh đồng và những con chim ăn ông.” Anath đã thực hiện mọt nghi thức giết chóc, coi Mot như một kiểu hạt giống. Vì chết kiểu thực vật này mà Mot sau đó sẽ hổi sinh.

El mơ thấy Baal còn sống. Ông cười lớn và tuyên bố sẽ lui về nghỉ dưỡng vì “Baal, kẻ chiến thắng còn sống, Hoàng tử của Trái Đất vẫn tồn tại.” Nhưng, cũng như Yam hồi sinh, Mot cũng tái xuất sau 7 năm và phàn nàn về cách Anath đối xử với mình và rằng Baal đã cướp ngôi của ông. Hai kẻ thù lại giao chiến lần nữa. Họ húc nhau nhưng những con bò, cắn nhau như những con rắn cho đến khi cả hai ngã xuống đất, Baal ở trên Mot. Nữ thần mặt trời Shapash gửi Mot lời cảnh báo từ El rằng tiếp tục chiến đấu là vô nghĩa, Mot đầu hàng và nhận ra vương quyền của Baal.

Một số học giải nói rằng họ thấy trong thần thoại này sự phản ánh về việc tàn lụi rồi sinh sôi trở lại thường niên của cây cỏ. Nhưng ở Syria và Palestine thì mùa hè không mang “cái chết” đến với cây cỏ; trái lại còn là mùa của hoa quả. Không phải cái nắng thiêu đốt mà chính sự khô hạn kéo dài mới là mối lo của người nông dân. Vậy nên có vẻ hợp lý khi cho rằng chiến thắng của Mot nói đến chu kỳ 7 năm khô hạn, điều này cũng được nói đến trong Kinh Cựu Ước.

Nhưng điều gây hứng thú trong câu truyện thần thoài này vượt ngoài khả năng có liên quan đến nhịp điệu cây cỏ. Thự tế là những sự kiện cảm động và đôi khi ngoạn mục này hé lộ cho chúng ta một cách thức tồn tại riêng biệt của thần thánh, cụ thể hơn là bao gồm sự xoay vòng của thất bại và “cái chết”, “biến mất,” làm nhớ lại thể dạng của những vị thần cai quản chy kỳ của cây cỏ. Tuy nhiên, đây là một sáng tạo tôn giáo mới nhắm đến việc tích hợp một số khía cạnh tiêu cực trong cuộc sống vào một hệ thống thống nhất của những nhịp điệu tương phản.

Những trận chiến của Baal kết thúc với thắng lợi và bảo đảm quyền cai trị cho anh; nhưng yam vẫn tiếp tục thống trị biển cả và Mot vẫn là vua dưới địa ngục. Câu chuyện cho thấy tính ưu việt của Baal và cũng là sự vĩnh hằng của sự sống cũng như những quy tắc vận hành vũ trụ và xã hội loài người. Bởi một thực tế rằng những khía cạnh tiêu cực đại diện bởi Yam và Mot tìm được những lý lẽ biện bạch. Việc Mot là con của El và trên hết, Baal không thể tiêu diệt ông đã tuyên bố sự bình thường của cái chết. Cái chết đã được chứng minh là điều kiện thiết yếu cho sự sống.

Có khả năng là thần thoại về Baal và Yam được kể lại vào dịp Năm Mới, giữa Baal và Mot vào mùa thu hoạch, nhưng đến giờ không có văn bản nào đề đập đến việc này. Sự hiến tế được coi như cúng dường đồ ăn cho các vị thần. Hệ thống cúng tế dường như giống với Kinh Cựu Ước: bao gồm thiêu hủy, dâng cúng “hòa bình” và “hiệp thông”, và cúng tế để chuộc tội.

Những thầy tế (khnm) có cùng tên như trong tiếng Do Thái (kohen). Nữ tư tế (khnt) và qadesim (người “hiến thánh”) cũng được đề cập. Cuối cùng là những thầy bói hay nhà tiên tri. Bên cạnh huyết tế còn có nhảy múa và nhiều hành vi chè chén mà sau này làm bùng lên tự tức giận của những nhà tiên tri. Cần chú ý rằng những văn bản khuyết chỉ cho chúng ta ước định về đời sống tín ngưỡng của người Canaan. Chúng ta không có một người cầu nguyện đơn độc. Chúng ta biết rằng cuộc sống là món quà thần thánh, nhưng chúng ta không biết thần thoại về sự sáng tạo ra con người.

Kiểu tầm nhìn tôn giáo này không chỉ có duy nhất ở người Canaan. Tính trọng yếu và tầm quan trọng của nó được nâng tầm bởi một thực tế là khi người Israel tiến vào Canaan và đối mặt với sự thiêng liêng mang tính vũ trụ này, đã được truyền cảm hứng sinh ra một nghi lễ thờ phụng phức hợp mặc dù có phần chè chén quá đáng nhưng vẫn không kém phần cao quý. Vì niềm tin vào sự thiêng liêng của sự sống cũng được chia sẻ với người Israel, một vấn đề ngay lập tức nảy sinh: làm sao có thể bảo tồn niềm tin này mà không chấp nhận những yếu tố khác vốn được tích hợp trong của tư tưởng tôn giáo Canaan. hệ tư tưởng này ám chỉ một thần hệ cụ thể xoay quanh sự gián đoạn và tuần hoàn của vị thần chính Baal. Yahweh không chia sẻ dạng thức tồn tại này. Dù có liên quan đến hiến tế nhưng Yahweh không cho phép bản thân bị hạn chế bởi những hành động thờ cúng: ngài yêu cầu sự biến đổi nội tâm của những tín đồ thông qua việc vâng lời và tin tưởng.

Chúng ta sẽ thấy rất nhiều những yếu tố tôn giáo Canaan sẽ được người Israel đồng hóa.

—————————————–

Link các phần khác (ở cuối bài):

https://www.facebook.com/groups/NghienCuuLichSu/permalink/1180792385605396/