Đâu là sức mạnh của tiềm thức?

____

Có một cảnh quay tuyệt vời trong bộ phim Focus với diễn xuất của Margot Robbie và Will Smith.

Ở mẻ lưới cuối cùng trong một trận cược ở sân bóng bầu dục, kẻ lừa bịp Nicky và cô nàng học việc/bồ Jess của anh ta đang tham gia vào những trận cá cược ngày càng lớn với một doanh nhân Trung Quốc. $1,000, $5,000, $10,000, $100,000, họ cứ tiếp tục tăng tiền cược – và Nicky liên tục thua. Cuối cùng, anh ta gần như phát điên và cược 1.1 triệu đô.

“Gấp đôi hoặc không có gì, ai có lá bài cao hơn sẽ ăn tất.”

Giờ thì Nicky đã cược tất cả số tiền của cả nhóm vào một lần rút bài duy nhất… và tiếp tục thua luôn ván đó. Doanh nhân Trung Quốc rút được lá 5, còn Nicky rút được lá số 3.

Nicky run rẩy. Thậm chí còn chẳng nhìn thẳng được nổi. Jess điên cuồng và la hét với anh ta.

Khi họ chuẩn bị rời đi. Nicky quay lại. Thêm một lần nữa. Một ván cuối cùng.

“Gấp đôi. Tôi trả được.”

Đối thủ của họ gần như không thể tin nổi.

“Anh bạn, cậu đang làm gì thế? Cậu điên rồi.”

Nhưng màn cược của Nicky quá hấp dẫn để có thể bỏ qua:

“Chọn bất cứ người chơi nào đang chơi hoặc đang nghỉ trên sân đi. Và tôi sẽ đoán số áo của người đó.”

Xét trên tổng số lượng người chơi của đội bóng bầu dục cộng với những người ở đường biên thì đó là trận cược 100 ăn 1. Và theo lời của gã Trung Quốc thì:

“Điều đó thật sự điên con mẹ nó rồ.”

Và rồi, ngon hơn nữa, Nicky để Jess đoán con số. Lúc này thì mọi việc hầu như đã bảo đảm cho một món tiền miễn phí, và đương nhiên, gã doanh nhân đồng ý.

Jess cứ van xin Nicky rút lại khi họ nhìn xuống sân, nhưng Nicky không lay chuyển.

Sau khi gã doanh nhân đưa ra quyết định, hắn ta đưa cho Jess chiếc ống nhòm. Cô phát hoảng. Rõ ràng mà. Đó là một trận cước 2 triệu đô.

“Tôi… tôi không biết.”

Vào giây cuối cùng, gã Trung Quốc thậm chí còn đề nghị bỏ ván cược và để họ đi. Nhưng Nicky hoàn toàn hết thuốc chữa.

“Cứ. Chọn. Một số. Đi.”

Tuyệt vọng, Jess nhìn khắp sân, cố gắng kiếm một tín hiệu gì đó ra dấu xem nên chọn người chơi nào, con số nào. Và rồi, ngay trước khi cô nàng chuẩn bị từ bỏ và chỉ đoán đại… thì cô ta nhìn thấy Farhad.

Farhad là một thành viên trong nhóm, và là bạn thân của Nicky. Và anh ta đang đứng đó, ở giữa sân, mang áo thể thao số 55.

Cô dần hiểu ra toàn bộ câu chuyện đã được sắp xếp từ đầu, Jess nói ra con số cô chọn – và gã Trung Quốc phát điên.

“Vãi c*! Sao cô làm được điều đó? Chính xác!”

Hắn ta không thể tin nổi. Hắn quá kinh ngạc đến mức thậm chí còn không nổi giận.

Và khi họ rời khỏi sân vận động, Nicky đã biến 1.1 triệu đô lên tới hơn 4 triệu. Và anh ta đã làm được điều đó nhờ có sức mạnh của tiềm thức.

Khi họ đi ra xe, Jess vẫn không tin nổi những gì vừa xảy ra.

“Sao anh biết được hắn ta sẽ chọn ai?”

“Bọn anh đã nói cho hắn rồi. Suốt cả ngày hôm nay, bọn anh đã nói cho hắn điều đó. Từ khi hắn rời khỏi phòng khách sạn bọn anh đã mớm mồi cho hắn. Lập trình tiềm thức của hắn.”

Và Nicky bắt đầu giải thích điều mà khoa học gọi là hiệu ứng mỏ neo.

“Suốt cả ngày nay hắn đã thấy con số 55.”

“Trong thang máy. Trong sảnh khách sạn. Thậm chí cả trên huy hiệu của người giữ cửa nữa.”

“Không chỉ vậy, bọn anh đã phủ đầy quãng đường từ khách sạn đến sân vận động. Khi hắn nhìn ra cửa sổ thì con số mồi đã ở khắp mọi nơi rồi.”

“Giờ hắn không nhìn được con số đó nhưng hắn sẽ thấy. Chẳng thể nào tránh được. Hắn thậm chí đã thấy Farhad. Gợi ý ở khắp mọi nơi.”

Nicky nói rằng họ thậm chí còn bật bài “Sympathy for the Devil” của The Rolling Stones khe khẽ trong phòng khách sạn hắn suốt đêm, bởi vì theo tiếng phổ thông Trung Quốc thì số “năm” đọc là “woo”. Do đó “woo-woo” tạo thành 55 và trong bài hát đó có tới 124 lần “woo-woo”.

“Giờ, hắn không nhận thức được đầy đủ nhưng tất cả đều có sẵn ở đó. Nên khi hắn nhặt ống nhòm lên và nhìn khắp sân, bắt gặp gương mặt quen thuộc với con số 55 trong chiếc áo thể thao, có một giọng nói nhỏ vang lên trong tâm trí bảo hắn rằng: “Chính là con số đó.”

Và hắn nghĩ đó là trực giác. Và hắn chọn nó.”

Bộ phim chắc chắn đã phóng đại lên nhưng đó là sức mạnh của hiệu ứng mỏ neo. Và nó xảy ra với bạn và tôi hàng ngày, dù là chúng ta có thích hay không.

________________________________________

Hiệu ứng mỏ neo là khi chúng ta dựa dẫm quá nhiều vào một mẩu thông tin ban đầu khi đưa ra những phán xét và quyết định sau đó.

Vài nhà khoa học đầu tiên đã nghiên cứu thiên kiến nhận thức này là Amos Tversky và Daniel Kahneman, và điều này đặc biệt rõ rệt với những con số.

Ví dụ, khi họ hỏi một ai đó làm một phép chia phức tạp trong 5 giây, ước tính của mỗi người sẽ dao động rất nhiều dựa vào những con số họ nhìn thấy đầu tiên của dãy số.

Nếu tôi đưa cho bạn dãy số: 1 x 2 x 3 x 4 x 5 x 6 x 7 x 8, bạn sẽ bắt đầu nhân những số đầu tiên và khi sắp hết giờ, có lẽ bạn sẽ đoán kết quả cuối cùng rơi vào khoảng 500.

Nhưng nếu tôi đưa cho bạn dãy số: 8 x 7 x 6 x 5 x 4 x 3 x 2 x 1, bạn sẽ làm chính xác như vậy, nhưng cuối cùng sẽ đoán một kết quả cao hơn rất nhiều, cỡ khoảng 2000.

Nhân tiện, đáp án chính xác là 40.320. Cao điên rồ luôn phải không?

Nhưng điều này còn điên rồ hơn: Hiệu ứng mỏ neo có thể hoàn toàn là ngẫu nhiên, dẫu vậy nó vẫn hoạt động.

Kahneman và Tversky tiến hành một nghiên cứu khác trong đó họ cho những người tham gia một vòng quay roulette đã được sắp đặt luôn dừng lại ở số 10 hoặc 65.

Sau đó, họ hỏi người tham gia: “Tỷ lệ các nước châu Phi tại Liên Hợp Quốc là bao nhiêu?” Nếu người chơi nhìn thấy vòng quay dừng ở số 10, họ sẽ đoán trung bình là 25%. Nếu họ nhìn thấy số 65, thì trung bình họ đoán là 45%.

Con số chính xác là 28%. Nhưng hiệu ứng mỏ neo không phải chỉ che phủ phán quyết của chúng ta. Như trong trường hợp con bạc người Trung Quốc phía trên, nó hoàn toàn có thể khiến chúng ta lựa chọn khác hẳn. Một nhà nghiên cứu khác có tên Dan Ariely đã đề nghị những sinh viên trong lớp MBA của ông viết ra hai số cuối cùng trong dãy số thẻ an sinh xã hội của họ. Sau đó, ông cho họ xem vài món đồ như rượu vang và socola, và hỏi họ rằng họ có trả chừng đó tiền cho những món này không.

Đó là một câu hỏi Có – Không rất đơn giản, nhưng khi ông hỏi họ đấu giá cho những món hàng này, con số ban đầu đã trở thành mỏ neo.

Những người có hai số cuối cao sẽ sẵn sàng trả nhiều hơn khoảng 60-120% cho cùng một món hàng!

Ngoài việc ngẫu nhiên và có tác động mạnh thì hiệu ứng mỏ neo rất khó tránh khỏi.

Kể cả khi bạn đã biết rằng hiệu ứng mỏ neo là sai, nó sẽ vẫn ảnh hưởng đến bạn.

Một nghiên cứu hỏi sinh viên liệu rằng Mahatma Gandhi chết “trước hay sau 9 tuổi” hoặc “trước hay sau 140 tuổi.” Mọi người đều biết cả hai mỏ neo kia không có nghĩa lý gì, nhưng họ vẫn dự đoán khác hẳn (trung bình ởtuổi 50 so với trung bình ở tuổi 67). Nhân tiện, Gandhi qua đời khi 78 tuổi.

Những nghiên cứu khác cố gắng nói với con người về hiệu ứng mỏ neo trước khi đề nghị họ đoán hoặc trả tiền cho họ để tránh hiệu ứng này. Chẳng có điều gì thành công cả.

Có vài giả thuyết về lý do tại sao hiệu ứng mỏ neo lại xảy ra và các tác nhân phức tạp có ảnh hưởng đến xu hướng của chúng ta như tâm trạng, tính cách, kinh nghiệm và khả năng nhận thức, nhưng có một điều chắc chắn: đó là ví dụ tuyệt vời về sức mạnh tiềm thức của bạn.