Nếu có dịp du Xuân trên cao nguyên Sìn Hồ, du khách sẽ được đắm mình trong muôn sắc hoa xuân bung nở cùng tiết nắng vàng ngọt, dịu nhẹ trải khắp những triền núi cao và thưởng thức tiếng khèn Mông ngân lên từ các bản làng xa xôi.
Tiếng khèn Mông ngày Xuân
Tiếng khèn Mông như ngọn lửa sưởi ấm núi rừng, gọi mời mùa Xuân về. Ở chợ phiên đông đúc, bên những gian hàng đầy màu sắc, du khách dễ dàng bắt gặp hình ảnh những chàng trai Mông cầm trên tay cây khèn trúc, thân gỗ khảm hoa văn đồng thau, say sưa thổi những giai điệu rộn ràng.
Mùa Xuân, tiếng khèn Mông réo rắt khắp các bản làng vùng cao ở Sìn Hồ nói riêng và vùng Tây Bắc nói chung, đây là nét văn hóa độc đáo của đồng bào người Mông. Ảnh: Tuấn Hùng
Trên nương xa, giữa không gian tĩnh lặng, tiếng khèn Mông cũng vang lên, trầm bổng mà tha thiết, như tiếng lòng của người dân gửi gắm vào đất trời, như lời gọi bạn tình, mời mùa Xuân hãy ở lại thật lâu.
Tiếng khèn không chỉ là nhạc cụ mà là một phần hồn cốt của người Mông ở vùng cao Sìn Hồ. Nó đi theo họ từ những ngày còn thơ bé, khi ngắm nhìn cha anh biểu diễn bên bếp lửa, cho đến lúc trưởng thành, mang theo cây khèn trên vai trong mỗi lễ hội.
Trong không khí rộn ràng của mùa Xuân, tại các bản làng trên cao nguyên Sìn Hồ, tiếng khèn là phương tiện để người Mông gửi gắm tâm tình, kể chuyện đời, chuyện người. Giai điệu khi vang lên rộn rã, lúc lại trầm buồn, như dòng suối cuộn chảy giữa đại ngàn.
Những nghệ nhân người Mông ở huyện Sìn Hồ, Lai Châu thường biểu diễn những điệu khèn truyền thống vào dịp Tết đến, Xuân về. Ảnh: Tuấn Hùng
Với những chàng trai người Mông, cây khèn là người bạn đồng hành, là cách họ thổ lộ tình cảm với người con gái họ yêu. Trong những buổi chợ phiên mùa Xuân, tiếng khèn vang lên như lời mời gọi, chàng trai thổi khèn, cô gái lắng nghe, chỉ cần một ánh mắt trao nhau giữa đám đông cũng đủ để bắt đầu một câu chuyện tình đẹp tựa hoa xuân.
Tiếng khèn còn mang theo hy vọng và khát vọng về một mùa Xuân an lành, no ấm. Đó là lời cầu nguyện gửi đến các đấng thần linh, mong cho mùa màng bội thu, gia đình hạnh phúc. Trong những ngày lễ hội đầu Xuân, từng nhóm thanh niên tập hợp lại, khoác lên mình những bộ trang phục rực rỡ nhất, thổi khèn và nhảy múa bên nhau. Mỗi bước nhảy, mỗi giai điệu như hòa quyện với đất trời, làm bừng sáng cả một vùng cao nguyên rộng lớn.
Không ai biết chính xác cây khèn xuất hiện trong văn hóa của người Mông từ khi nào, chỉ biết rằng nó đã gắn bó với cộng đồng người Mông vùng cao Tây Bắc qua nhiều thế hệ, trở thành biểu tượng của cả một cộng đồng.
Mỗi cây khèn được tạo ra bằng tâm huyết và đôi bàn tay tài hoa của người nghệ nhân. Từ việc chọn những cây trúc già dẻo dai làm ống, đến việc uốn từng lá đồng nhỏ thành lưỡi gà, tất cả đều được thực hiện thủ công, tỉ mỉ, cẩn trọng. Cây khèn không chỉ mang giá trị nghệ thuật, mà còn là vật thiêng liêng, đại diện cho sự trường tồn của văn hóa truyền thống.
Những điệu khèn không chỉ vang lên trong ngày vui, mà còn xuất hiện trong các nghi lễ trang trọng, thậm chí cả những phút giây chia ly. Tiếng khèn tiễn biệt người đã khuất, như lời nhắn nhủ của người sống gửi đến tổ tiên, rằng họ vẫn luôn gìn giữ, bảo vệ truyền thống cha ông. Cũng vì thế, tiếng khèn trong văn hóa người Mông ở Sìn Hồ là sợi dây kết nối quá khứ với hiện tại, là lời nhắc nhở về cội nguồn của mỗi người Mông.
Hình ảnh chiếc khèn Mông là biểu tượng nổi bật trong những lễ hội vùng cao. Ảnh: Tuấn Hùng
Bảo tồn nghệ thuật khèn Mông
Trong cuộc sống hiện đại ngày nay, tiếng khèn Mông đứng trước nguy cơ mai một, khi những thanh âm điện tử đang dần lấn át và lối sống nhanh cuốn đi những giá trị truyền thống. Ở nhiều bản làng vùng cao Sìn Hồ, không phải người trẻ nào cũng biết thổi khèn, hay hiểu hết ý nghĩa của nó. Nhưng may thay, tiếng khèn trên cao nguyên Sìn Hồ vẫn chưa tắt, nhờ vào nỗ lực bền bỉ của những người giữ lửa văn hóa. Tại các bản làng, nhiều nghệ nhân lớn tuổi vẫn miệt mài truyền dạy cách chế tác và thổi khèn cho thế hệ trẻ.
Ông Mùa A Thào, một nghệ nhân ở khu 2 thị trấn Sìn Hồ, Lai Châu cho hay: “Thổi khèn không chỉ là âm nhạc, mà còn là tiếng nói của tiền nhân, là cách chúng tôi dạy con cháu biết trân trọng cội nguồn. Nếu không còn tiếng khèn, người Mông sẽ mất đi một phần bản sắc văn hóa tinh thần quan trọng nhất”.
Những năm trước, sức khỏe còn đảm bảo, ông Thào không chỉ tự mình làm những cây khèn tinh xảo, mà còn mở lớp dạy miễn phí cho những chàng trai, cô gái yêu thích âm nhạc truyền thống.
Tiếp thêm sức mạnh của đồng bào dân tộc Mông trong việc giữ gìn bản sắc văn hóa, chính quyền địa phương cũng tích cực tham gia vào việc bảo tồn tiếng khèn. Các lễ hội văn hóa mùa Xuân, như lễ hội Gầu Tào, luôn dành một phần đặc biệt để tôn vinh tiếng khèn. Nhiều cuộc thi múa khèn, thổi khèn được tổ chức, thu hút sự tham gia của không chỉ người Mông trên địa bàn và người Mông đến từ các địa phương khác. Chính nhờ những nỗ lực này, tiếng khèn được bảo tồn trong cộng đồng mà còn vươn xa, trở thành biểu tượng trong văn hóa vùng cao.
Tiết mục múa khèn là phần thi không thể thiếu trong các chương trình giao lưu văn nghệ tại vùng cao Sìn Hồ nói riêng và vùng Tây Bắc nói chung. Ảnh: Tuấn Hùng
Nghe tiếng khèn Mông vang vọng giữa núi rừng, ta như cảm nhận được hơi thở của đất trời vào Xuân, sự sống mãnh liệt của thiên nhiên hòa quyện trong từng giai điệu. Cứ mỗi mùa Xuân đến, khi sương trắng còn giăng tít trên những đỉnh núi, tiếng khèn lại cất lên nhẹ nhàng, gọi thức bản làng.
Ban đêm, bên bếp lửa hồng, tiếng khèn lại trầm ấm, đưa mọi người xích lại gần nhau hơn. Đó là sức mạnh kỳ diệu của âm nhạc dân gian, khiến những trái tim dù xa lạ cũng trở nên gần gũi, bởi mỗi giai điệu là một câu chuyện, một khát vọng được kể lại qua thời gian.
Xuân đến trên cao nguyên Sìn Hồ nói riêng và vùng Tây Bắc nói chung, không chỉ rực rỡ sắc hoa, mà còn đẹp bởi những thanh âm ngọt ngào, da diết của tiếng khèn Mông. Đó là giai điệu của tình yêu, của niềm vui, nỗi nhớ, và cả những hy vọng vào một năm mới đủ đầy.
Giữa dòng chảy hối hả của cuộc sống hiện đại, những giai điệu ấy nhắc nhở chúng ta về vẻ đẹp của truyền thống. Tiếng khèn sẽ là nhịp cầu nối liền quá khứ và tương lai, giữ hồn cốt người Mông mãi trường tồn giữa đất trời.