Xanh lam là màu sắc nổi bật trên hành tinh của chúng ta. Nhưng trong tự nhiên, màu này lại rất không phổ biến. Chưa đến 1 trên mỗi 10 loại thực vật có hoa màu xanh lam và trong giới động vật thì còn ít hơn vậy. Vậy lý do là gì?
Một phần lý do đó là không có màu xanh lam hay sắc tố xanh làm trong tự nhiên, và cả động vật và thực vật đều dùng đến thủ thuật ánh sáng để có được vẻ ngoài xanh lam.
Đối với thực vật, màu xanh lam có được nhờ pha trộn một cách tự nhiên các màu sẵn có, như một người nghệ sĩ pha màu. Sắc tố được sử dụng phổ biến nhất là đỏ, anthocyanins, cái mà độ hiện thị của chúng có thể được thay đổi bằng cách thay đổi độ axit.
Những sự biến hóa này, cộng với ánh sáng được phản chiếu, có thể tạo ra kết quả đầy ấn tượng như: chi thúy tước ( delphinium), chi plumbago ( bộ cẩm chướng), hoa chuông xanh (bluebell), chi tú cầu (hydrangeas), chi thài lài( dayflower), hoa rau muống ( morning glories) và hoa thanh cúc ( cornflower).
Mặc dù hoa màu xanh lam rất hiếm trong giới thực vật, gần như không một loài cây nào có lá màu xanh lam, ngoại trừ một vào loài cây được tìm thấy ở nền của các khu rừng mưa nhiệt đới. Lý do chính của vấn đề này là vật lý về ánh sáng. Các sắc tố hiện thị ra màu của ánh sáng mà nó không hấp thụ, các sắc tố phản xạ lại màu đó. Sắc tố màu phổ biến nhất của thực vật là xanh diệp lục, do đó thực vật có màu xanh là do diệp lục không hấp thụ mà phản xạ ánh sáng xanh lá cây( green). Tuy nhiên, thực vật ưa ánh sáng xanh lam vì có nhiều nang lượng hơn hết thảy các ánh sáng còn lại trong phổ nhìn thấy được( visible spectrum).
Do đó, nếu cây có lá màu xanh lam thì cây sẽ phản chiếu ánh sáng có năng lượng cao nhất và chỉ sử dụng ánh sáng với chất lượng thấp hơn, từ đó giới hạn sự phát triển của chính nó. Quả là một chiến lược thiếu khôn ngoan nên thực vật là tránh làm việc ấy.
Trong khi đó, xanh lam có thể là màu được yêu thích nhất bởi con người- YouGov- một công ty nghiên cứu thị trường trực tuyến hàng đầu thế giới đã xếp xanh lam đứng đầu bảng xếp hạng màu được yêu thích ở gần như tất cả các quốc gia trên toàn thế giới. Động vật gặp nhiều khó khăn hơn trong việc có được vẻ ngoài màu xanh lam.
Rất nhiều sắc tố ở động vật đến từ khẩu phần ăn hành ngày. Chim hồng hạc có được màu lông đẹp đẽ là nhờ chất nhuộm chúng lấy từ món khoái khẩu- tôm, màu vàng của cá vàng cũng đến từ thức ăn của chúng. Nhưng như chúng ta đa biết ở trên, vì không có màu xanh lam thật ở thực vật, động vật không thể có được màu xanh ngờ thức ăn. Thay vì sắc tối hay biến hóa, nhiều loài động vật có được màu xanh nhờ việc tạo ra những cấu trúc làm thay đổi bước sóng của ánh sáng. Ví dụ như loài bướm xanh morpho có được nó là nhờ vảy trong cánh của chúng được xếp thành các chóp làm ánh sách lệch đi theo cái cách mà chỉ có ánh sáng xanh lam được phản chiếu. Nếu các vảy được xếp khác đi, thì màu xanh sẽ biến mất.
Các loài chim có màu xanh lam như giẻ cùi lam( blue jay) có bộ lông màu xanh lam bằng cách tương tự, nhưng với một quy trình hơi khác. Mỗi chiếc lông vũ được cấu tạo bởi các hạt phân tán ánh sáng vi mô được sắp xếp sao cho chỉ có ánh sáng xanh có thể thoát ra.
Ngoại lệ duy nhất trong tự nhiên đó là loài bướm orbina olivewing- loài duy nhất được biết đến có thể sản sinh ra sắc tố xanh thực sự.
Rất khó để có được vẻ ngoài màu xanh lam, vậy tại sao phải cố? Ừ thì chúng ta đều muốn mình khác biệt chứ còn gì nữa?
Nếu là thực vật, có màu hoa khắc biệt có thể giúp thu hút một loài riêng biệt giúp thụ phấn. Và nghiên cứ gần đây thì chỉ ra rằng sở thích về màu sắc của các loài ong thụ phấn đã tạo ra sự đa dạng màu sắc của các loài hoa như chúng ta thấy ngày này trong đó có cả xang lam.
Đối với động vật, những màu xanh lam bắt mắt từ bướm cho đến ếch hay vẹt, thì rất hữu ích để gây sự chú ý, với mục đích tốt như thu hút bạn tình ( như điệu nhảy của chim thiên đường) hay ngược lại để cách báo những kẻ săn mồi( ếch phi tiêu độc.
Nhưng cuối cùng, quay lại với chúng ta- loài người.
Chúng ta thích màu xanh lam, nhưng nó là màu khó thể tổng hợp được cho đến gần đây khi mà màu nhuộm tổng hợp cho phép có thể tạo ra bất kì màu nào. Những họa sĩ thèm khát màu xanh và màu xanh luôn được đi kèm với đặc ân.
Ngày nay, hoa màu xanh lam vẫn được trả giá cao và rất nhiều người đã và đang cố gắng trồng cũng như gây giống những loài có màu xanh hoàn hảo. Tuy nhiên, trong khi hoa hồng xanh và hoa cẩm chướng xanh vẫn còn là điều xa vời thì một nhóm ở Nhật Bản đã thành công trong việc tạo ra loài hoa cúc đầu tiên với màu xanh lam chuẩn.
Xanh lam sẽ tiếp tục duy trì là một sự hiếm có trong tự nhiên.