Liệu trong chúng ta ở đây, có ai còn nhớ tới vị Hoàng Thái Hậu cuối cùng của Việt Nam – người đã sinh ra Hoàng đế Bảo Đại? Có ai nhớ về một người phụ nữ, tuy đã sinh ra Hoàng đế nhưng lại không có lấy một ngày được nuôi con, được chăm con khôn lớn…
Từ Cung Hoàng thái hậu sinh ngày 28 tháng 1 năm 1890, tên thật là Hoàng Thị Cúc, sinh ra ở ở làng Mỹ Lợi, Thừa Thiên Huế. Phụ thân bà là ông Hoàng Trọng Tích, từng đậu Tú tài làm Tri huyện Hòa Đa, mẫu thân là La Thị Sơn. Sinh ra trong một gia đình quan Tri huyện, nhưng từ nhỏ, Hoàng Thị Cúc đã sống cuộc sống hết sức vất vả, khó khăn. Ông bà Tri huyện mất sớm, Hoàng Thị Cúc phải sống nhờ gia đình người anh trai cả là Hoàng Trọng Khanh. Nhưng chẳng may người anh cả Hoàng Trọng Khanh lại là người ham mê cờ bạc, có bao nhiêu tiền đều ném vào hết các chiếu bạc. Vậy nên từ nhỏ bà đã phải lao động vất vả, khó nhọc để kiếm tiền.
Câu chuyện về lời tiên tri xảy ra khi có một ông thầy địa lý tình cờ đi ngang qua làng Mỹ Lợi, khi dừng lại ngắm thế đất ngôi mộ của phụ thân bà, ông phán: “Mộ này sẽ phát Hoàng hậu”. Khi nghe thầy phong thủy nói thế, nhiều người dân làng Mỹ Lợi chỉ cười, hoàn toàn không ngờ sau này lời phán đó sẽ linh ứng.
Sau này, khi Hoàng Trọng Khanh đã quá sa đà vào cờ bạc, nợ nần chồng chất, ông Khanh đã “bán” các em gái cho những nơi quyền quý. Bà Hoàng Thị Cúc được đưa vào làm cung nữ hầu hai bà Thánh Cung Nguyễn Hữu Thị Nhàn và Tiên Cung Dương Thị Thục – vợ góa của vua Đồng Khánh. Cô gái nhỏ năm nào từ bây giờ sẽ phải chôn vùi thanh xuân trong cung cấm, để rồi lời tiên đoán năm xưa từng bước linh nghiệm. Từ ngày hầu hạ hai bà phi trong cung, bà bắt đầu quen biết, tiếp xúc với ông Phụng Hóa công Nguyễn Phúc Bửu Đảo, tức vua Khải Định.
Khi bà nhập cung, ông hoàng đã có chính thất là bà Trương Như Thị Tịnh – con gái quan đại thần phụ chính trong cung. Tuy nhiên, sau này bà Tịnh đã xuất gia nên vị trí đó vẫn bỏ trống. Không lâu sau, bà Hoàng Thị Cúc đã mang thai. Hằng ngày, bà đều bị tra hỏi về cái thai tới suýt mất mạng nhưng bà vẫn một mực nói đó là của ông Phụng Hóa Công. Cái thai của bà chính là một mối nghi ngờ lớn cho mọi người và giới sử học sau này. Có người nói đó không phải là con của Khải Định vì ông rất ít gần gũi với phụ nữ, điển hình là dù đã chung sống lâu với bà Thị Tịnh nhưng vẫn không có một mụn con nào. Còn có người thì nói là do một lần say mà ông đã kêu bà Cúc ‘hầu hạ’ mình nên cái thai đó là con của ông. Bất luận những suy diễn đó có là thật hay không thì sau này, khi bà hạ sinh hoàng tử Vĩnh Thụy – tức vua Bảo Đại thì ai cũng công nhận hoàng tử rất giống với vua cha. Đây cũng là hoàng tử kế vị vua Khải Định và giúp bà xóa tan những bàn tán về cái thai không rõ nguồn gốc.
Tuy nhiên, sau khi sinh hạ hoàng tử, bà không có quyền nuôi con. Thái Hậu Tiên Cung vẫn luôn không vừa mắt với bà vì bà chỉ là một nô tì thấp hèn, không xứng với hoàng tộc. Cái khắc nghiệt ‘mẹ chồng – nàng dâu’ trong cung cấm chính là như vậy. Tuy là người sinh ra hoàng tử nhưng thực chất bà chỉ có ‘hư vị’ chứ không có thực quyền trong hậu cung bởi sự lạnh nhạt của chồng và mẹ chồng. Dẫu biết nữ nhân chốn lầu vàng điện ngọc khó có hạnh phúc, nhưng cớ sao đến cả người đã có long duệ vẫn mãi không tìm ra được chốn ấm êm?
Ngày 20 tháng 3 năm 1933, vua Bảo Đại tôn phong cho mẹ mình làm Đoan Huy Hoàng Thái Hậu, trong cung đình quen gọi bà là Từ Cung hoàng thái hậu hay giản gọi là Đức Từ Cung. Lúc này thì lời tiên tri của ông thầy địa lý thực sự trở thành sự thật. Vì triều Nguyễn từ triều Minh Mạng trở đi luôn tồn tại một điều luật bất thành văn, chính là không phong Hoàng hậu, chỉ mẹ của vua mới được phong Hoàng thái hậu.
Buồn thay niềm vui chẳng mấy tày gang, sau năm 1945, vua Bảo Đại thoái vị, bà Từ Cung chuyển ra khỏi hoàng thành, sống cuộc sống khó khăn tại cung An Định. Tuy khó khăn là thế nhưng hằng ngày bà vẫn khói hương, cúng bái cho tổ tiên, cuộc sống của bà lúc đó đã phải bán đi rất nhiều thứ quý giá, ăn uống, lối sống cũng tiết kiệm nghiêm ngặt nhưng chưa bao giờ quên các nghi lễ cho tổ tiên. Bà sống cô quạnh đến khi đất nước thống nhất mà không gặp lại Bảo Đại và con cháu của mình. Năm 1980, bà qua đời, thọ 90 tuổi.
