Vua Hàm Nghi Chốn Lưu Đày (Phần 3) – Chuyện Lịch Sử Chưa Kể Về Vua Hàm Nghi

Không thể chịu nổi sự gây hẩn của thực dân Pháp, đêm 22 rạng 23 tháng 5 âm lịch (tức 5, 6 tháng 7 năm 1885), Nguyễn Văn Tường và Tôn Thất Thuyết, đem quân tân công trại binh của Pháp ở đồn Mang Cá và Toà Trú sứ ở bờ nam sông Hương. Đến sáng thì quân Pháp phản công, quân Nguyễn không đủ sức chống cự đành phải ròi bỏ Kinh thành Huế. Tôn Thất Thuyết vào cung báo lại việc giao chiến trong đêm rổi mời vua Hàm Nghi và Tam cung (tức mẹ vua Tự Đức, các bà vợ vua Tự Đức và mẹ vua Hàm Nghi) lên đường lánh nạn. Nghe chuyện phải ròi khỏi Kinh thành, vua Hàm Nghi đã thảng thốt nói: “Ta có đánh nhau với ai mô mà phải chạy”.

Vua Hàm Nghi và Tam cung được rước ra Quảng Trị đế lên Tân Sở – một căn cứ nhà Nguyễn đã chuẩn bị từ trước để sẵn sàng chống Pháp. Chiều ngày 6 tháng 7 thì cả đoàn mói tới Quảng Trị. Riêng ông Nguyễn Văn Tường được lệnh của Hoàng thái hậu Từ Dũ phải ở lại Huế để tìm cách cứu vãn tình thế, hạn chế bớt thiệt hại. Ngày 9 tháng 7, dưới áp lực của Tôn Thất Thuyết, vua Hàm Nghi đành từ biệt Tam cung, lên đường đi Tân Sở.

Ông Tường ra trình diện với quân Pháp. Tướng De Courcy hẹn cho Nguyên Văn Tường hai tháng phải tìm cách để rước vua về. Nguyên Văn Tường viết sớ ra Quảng Trị xin rước vua về nhưng ông Tôn Thất Thuyết cản thư không cho vua biết. Hết hạn hai tháng, Nguyễn Văn Tường không thực hiện được yêu cầu của De Courcy liền bị thực dân Pháp đày qua đảo Tahiti ợ Thái Bình Dưong. Một thòi gian sau Nguyễn Văn Tương mâ’t, xác được đưa về Việt Nam.

Vua Hàm Nghi ở Tân Sở (Quảng Trị) rồi ra vùng Tuyên Hoá (Quảng Bình). Vua Hàm Nghi đã phải chịu nhiều khổ ải vì phải luồn lách giữa núi rừng hiểm trở, thòi tiết khắc nghiệt, giữa muôn vàn thiếu thốn, bệnh tật, đói khát và sự hiểm nguy về tính mạng luôn đe dọa. Tại Tân Sở vua Hàm Nghi tuyên Hịch Cẩn Vương kêu gọi sĩ phu và dân chúng nổi dậy chống Pháp giành độc lập. Sự ủng hộ che chở giúp đỡ và tham gia nhiệt tình của đổng bào các địa phương từ Quảng Trị qua tới đất Lào cũng như trong vùng Hà Tĩnh, Quảng Bình đã làm cho Hàm Nghi thấy đứợc vai trò của bản thân mình nên nhà vua đã không còn cảm thấy bị cưỡng ép như trước. “Nhà vua bị những gian lao mà luyện thành người nhẫn nại và đón cuộc phong trần bằng thái độ râĩ thản nhiên”. Dân chúng nổi dậy rất đông, nhưng vì rải rác các nơi nên lực lượng không mạnh. Nhà vua đã hai lẩn xuống Dụ Cẩn Vương trong đó có một lần gửi thư cẩu viện cho Tổng đốc Vân-Quý của nhà Thanh và râ’t nhiều chỉ dụ khác tới các quan lại, lãnh tụ của phong trào chống Pháp. “Tên của ông ta đã ừở thành ngọn cờ của nêh độc lập quốc gia…Từ Bắc chí Nam, đâu đâu dân chứng cũng nôĩ lên theo lời gọi của ông vua xuất hạnh”