Trong những tướng lĩnh trụ cột của triều Tây Sơn, vợ chồng tướng lĩnh Bùi Thị Xuân – Trần Quang Diệu là một trong những người tham gia từ rất sớm. Họ theo vua Quang Trung từ những ngày “anh hùng áo vải” cho đến lúc lên ngôi Hoàng đế.
Tương truyền, mối nhân duyên giữa Trần Quang Diệu và Bùi Thị Xuân xảy ra trên đường đến Tây Sơn tụ nghĩa. Bà Xuân trong lúc đi ngang qua tình cờ thấy ông Diệu đang đấu với một con hổ nên rút gươm tương trợ. Cả hai quen nhau từ đó và nên duyên vợ chồng.
Sau khi thành lập gia thất và về dưới cờ Tây Sơn, cả hai đã trở thành những tướng lĩnh trụ cột và lập nhiều chiến công cho nhà Tây Sơn. Đặc biệt là trong những trận đ.ánh với quân Xiêm, Mãn Thanh và 10 năm trời với quân Nguyễn Ánh.
Năm 1792, vua Quang Trung đột ngột qua đời, triều Tây Sơn dần xảy ra lục đục nội bộ do vua Cảnh Thịnh còn quá trẻ, cộng thêm Bùi Đắc Tuyên chuyên quyền. Nguyễn Ánh nhân cơ hội cho quân tiến đánh triều Tây Sơn rồi dần chiếm được ưu thế.
Dù vợ chồng Trần Quang Diệu – Bùi Thị Xuân đã anh dũng ch.iến đấu, nhưng triều Tây Sơn thời điểm này không còn sức mạnh như dưới thời Quang Trung Hoàng đế. Sau nhiều trận giao chiến, vợ chồng ông bà và cô con gái mới 15 tuổi bị bắt. Sau đó bị hành hình một cách d.ã m.a.n.
Nguồn: Hùng ca sử Việt
