Nếu vua Trần Nhân Tông nổi tiếng về tài đức, là người sáng lập ra thiền viện Trúc Lâm, thì vợ ông là Bảo Thánh Hoàng hậu được xem là người có phong thái điềm tĩnh và gan dạ đến phi thường.
Bảo Thánh Hoàng hậu là con gái đầu của Quốc công tiết chế Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn – người đã chỉ huy toàn quân Đại Việt đánh bại các cuộc xâm lược của quân Mông Thát. Do cha có công lớn với xã tắc nên từ nhỏ bà đã được phong tước vị là Quyên Thanh Công chúa.
Năm Giáp Tuất 1274, Quyên Thanh Công chúa được gả cho Thái tử Trần Khâm. Năm Mậu Dần 1278, Thái tử lên ngôi vua tức Trần Nhân Tông, Quyên Thanh bấy giờ được phong làm Bảo Thánh hoàng hậu.
Trong Đại Việt sử ký toàn thư có ghi chép lại về bà như sau:
“Thái hậu nhu mì đức tốt, thông minh sáng suốt, nhân hậu với kẻ dưới. Thượng hoàng có lần làm chuồng hổ ở thềm Vọng Lâu, sai quân sĩ đánh nhau với hổ, thượng hoàng ngự trên lầu để xem, thái hậu và phi tần đều theo hầu. Lầu thấp, song chuồng hổ và thềm cũng thấp, hổ bỗng nhiên thoát khỏi chuồng trèo lên lầu. Người trên lầu đều tan chạy cả. Chỉ có Thượng hoàng và Thái hậu cùng 4, 5 thị nữ còn ở đó. Thái hậu nghĩ không khỏi bị hại, mới lấy chiếc chiếu che cho Thượng hoàng và tự che mình. Hổ lên lầu gầm rống rồi nhảy xuống không vồ hại ai cả.
Lại một lần Thượng hoàng ngự điện Thiên An xem đấu voi ở Long Trì. Con voi bỗng nhiên xổng thoát, xông tới, định lên điện, tả hữu đều sợ hãi tan chạy cả, chỉ có Thái hậu vẫn ở đó.”
Việc xem đấu voi và đấu hổ khá phổ biến trong các triều đình Việt Nam xưa kia. Chúng ta có thể tìm thấy trong các sử liệu về vua Lê Đại Hành, vua Trần, vua chúa nhà Nguyễn, v.v. Những cuộc đấu này thu hút rất đông người, từ vua quan cho đến dân chúng.
Quay lại hai sự việc Bảo Thánh thái hậu ngăn hổ cản voi, mặc dù không rõ chúng xảy ra vào thời điểm nào, nhưng do phần lịch sử này được ghi lại như một đoạn ký ức về Bảo Thánh thái hậu lúc bà qua đời, nên trong đó xưng hô bà là “Thái hậu”. Tuy nhiên nếu xét về thời gian bà ở cương vị thái hậu chỉ vỏn vẹn 6 tháng (từ tháng 3/1293 tới tháng 9/1293), lại thêm thời điểm 6 tháng đó là khi thượng hoàng Nhân Tông đang hướng về Phật Pháp, vừa nhường ngôi cho vua Anh Tông, nên hẳn là sự việc xem đánh hổ hay đấu voi phải xảy ra vào thời Bảo Thánh hoàng hậu chứ không phải là thái hậu.
Bàn về chuyện này, Sử thần Ngô Sĩ Liên viết:
Hổ hay vồ, voi hay quật, há chẳng đáng khiếp sợ sao. Thế mà Thái hậu đương lúc chúng lồng lộn xông xáo, tâm thần không dao động, bình tĩnh đối phó vì bà suy nghĩ chín chắn, lý lẽ đã sáng tỏ vậy.
Kể người đàn bà dáng điệu mềm yếu mà có thể như thế, so với nàng Tiệp Dư ngày xưa đứng chắn gấu cho hoàng đế, có lẽ cũng không thẹn gì. Kẻ sĩ đại phu, há chẳng nghĩ làm thế nào đạt đến mức suy nghĩ chín chắn, lý lẽ sáng tỏ, để đối phó với mọi chuyển biến của sự cơ hay sao?
Nàng Phùng Tiệp Dư là một cung nhân của Hán Nguyên Đế. Khi xưa nàng đứng hầu Nguyên Đế xem chuồng gấu, gấu bỗng xổng thoát, định trèo lên điện, nàng Tiệp Dư đứng chắn trước Nguyên Đế, ngăn không cho gấu đụng đến hoàng đế. Thế nên nàng Tiệp Dư và Bảo Thánh hoàng hậu đều có thể xem là nữ trung hào kiệt vậy.
Nguồn: Tri thức VN
