Lời chào từ một nhà giáo cho một lĩnh vực đang sa sút: văn học!
Các chuyên ngành tiếng Anh, giống như tất cả các chuyên ngành nhân văn, đang trên đà suy yếu. Chỉ riêng ở Mỹ, một phần ba số bằng cấp từ các trường cao đẳng nghệ thuật tự do đã được cấp trong lĩnh vực nhân văn trước năm 2011; bây giờ chỉ là một phần tư . Tại các trường đại học nghiên cứu, các bằng cấp về nhân văn đã giảm từ mười bảy phần trăm xuống còn mười một phần trăm.
Vì vậy, ở một khía cạnh nào đó, có nghĩa là việc nghiên cứu văn học ít phổ biến hơn. Nhưng đoán xem có gì khác không? Đó là sự thấu cảm. Một nghiên cứu đã phân tích 15.000 sinh viên đại học cho thấy rằng họ đạt được mức độ thấu cảm thấp hơn 40% so với những người trong quá khứ.
Tôi đã dành hai thập kỷ qua trong lớp học để dạy văn. Điều tôi vô cùng tin tưởng – và điều mà lĩnh vực khoa học thần kinh văn học đang bắt đầu chứng minh – văn học khiến chúng ta thấu cảm hơn.
Chúng ta thất vọng hay thông cảm với việc Hamlet miễn cưỡng trả thù cho cha mình? Khi Jane Eyre nhận ra ông Rochester đã kết hôn, chúng ta có thúc giục cô ấy bỏ trốn khỏi Thornfield hay ở lại?
Trong quá trình đọc, ta so sánh hành động của nhân vật chính với những gì ta sẽ làm trong một tình huống tương tự hoặc những gì đã làm trong quá khứ. Việc đọc suy nghĩ mà ta thực hiện khi suy nghĩ thông qua một nhân vật giúp chúng ta phát triển sự nhạy cảm, như đã được thể hiện một cách tài tình qua bài kiểm tra “đọc ý nghĩ thông qua đôi mắt”. Trong nghiên cứu này, những người tham gia được xem một loạt các bức ảnh trắng đen được cắt để chỉ để lộ đôi mắt của một người. Sau đó, họ được yêu cầu xác định biểu hiện trong mắt từ bốn lựa chọn. Hóa ra, những người đọc tiểu thuyết thường xuyên đạt điểm cao hơn trong bài kiểm tra này, và tôi nghĩ đó là bởi vì đọc sách giúp chúng ta thực hành tiếp nhận quan điểm của người khác. Chúng ta có thể định kiến những con mọt sách như những kẻ cô đơn ăn bám, vụng về trong xã hội, nhưng đọc sách giúp chúng ta hiểu được những người xung quanh.
Làm thế nào để những cuốn sách làm được trò ảo thuật vận chuyển tâm trí chúng ta vào cơ thể của một người khác? Nhìn vào bộ não – cụ thể là nhiều vùng tương tác và phối hợp khi đọc sẽ cho chúng ta manh mối về điều này.
Một trong những tác giả yêu thích của tôi là Jane Austen và trong một nghiên cứu yêu thích của tôi, các sinh viên tiến sĩ văn học đã được tặng một cuốn tiểu thuyết của Jane Austen để đọc – nhưng không phải trên ghế dài. Thay vào đó, họ đọc Austen bên trong một Máy fMRI, mô tả hoạt động của não bằng cách phát hiện những thay đổi trong lưu lượng máu. Natalie Phillips, học giả văn học đã thực hiện nghiên cứu và đưa ra giả thuyết rằng các đối tượng trong khi đọc, sẽ trải qua sự gia tăng lượng máu đến các vùng não chịu trách nhiệm xử lý ngôn ngữ. Trước sự ngạc nhiên của cô, các sinh viên đã trải qua một sự gia tăng mạnh mẽ với máu chảy đến các lĩnh vực không liên quan đến xử lý ngôn ngữ.
Giả sử bạn đọc một đoạn văn về việc chạy xuyên qua một khu rừng. Bạn sẽ nghĩ rằng thùy thái dương bên trái, khu vực chịu trách nhiệm xử lý ngôn ngữ, sáng lên. Nó có sáng – nhưng vỏ não vận động của thùy trán cũng vậy và đó là nơi điều phối các chuyển động của cơ thể. Trên thực tế, nó sẽ sáng lên giống như khi bạn đang thực sự chạy. Giả sử bạn đọc các từ “hoa oải hương” hoặc “cà phê” hoặc “quế”. Bạn sẽ trải nghiệm hoạt động ở thùy thái dương trái nhưng cũng có hoạt động trong vỏ khứu giác của bạn, hoạt động này sẽ sáng lên theo cách tương tự nếu bạn thực sự ngửi thấy những mùi hương đó.
Loại hoạt động này không xảy ra với sách phi hư cấu dựa trên thực tế, chẳng hạn như báo chí chính trị, bài phê bình phim hoặc sách hướng dẫn lắp ráp giá sách Ikea. Sách hướng dẫn Ikea đó có thể tạo ra một tủ sách tuyệt vời, nhưng nếu bạn muốn đốt cháy bộ não của mình như pháo hoa vào ngày 4 tháng 7, bạn cần phải dự trữ tủ sách đó với Jane Austen (và đọc nó).
Có ứng dụng thực tế nào cho việc tăng cường kết nối não bộ này không? Điều gì sẽ xảy ra nếu tôi nói với bạn rằng sự thấu cảm mà chúng ta dành cho các nhân vật có thể khiến mọi người bớt phân biệt chủng tộc hơn?
Đó là những gì đã được chứng minh bởi Dan Johnson, người đã sử dụng Saffron Dreams , một cuốn tiểu thuyết dưới góc nhìn của một phụ nữ Mỹ gốc Hồi giáo để xem liệu việc đọc thấu cảm có thể làm giảm thành kiến về chủng tộc hay không. Johnson chia những người tham gia thành hai nhóm. Một nửa trong số họ đã đọc đoạn trích dài 3.000 từ của cuốn tiểu thuyết. Một nửa còn lại đọc bản tóm tắt 500 từ của đoạn trích đó, phần này giữ lại tất cả các sự kiện nhưng không có cuộc sống nội tâm phong phú của nhân vật, cuộc đối thoại hoặc ẩn dụ, hoặc các chi tiết cảm giác làm cho một cuốn sách trở nên sống động. Sau đó, những người tham gia được xem những bức ảnh mà Johnson mô tả là “những khuôn mặt không rõ ràng của người Ả Rập-Da trắng”, một số bức ảnh có sự tức giận. Khi được yêu cầu xác định chủng tộc của người trong bức ảnh, những người tham gia đọc tóm tắt dựa trên thực tế có khả năng phân loại khuôn mặt giận dữ là của người Ả Rập. Sự thiên vị này không có ở những người đọc đoạn trích đầy đủ hơn.
Trẻ em cũng có thể cải thiện quan điểm của mình về các nhóm bị kỳ thị thông qua việc đọc sách, như đã được chứng minh trong một nghiên cứu sử dụng cuốn sách Harry Potter đầu tiên ở Ý, một quốc gia mà người nhập cư thường bị kỳ thị. Nhóm điều khiển đọc một đoạn văn mà Harry nhận được cây đũa phép đầu tiên của mình. Nhóm khác đọc một đoạn văn liên quan đến thành kiến, trong đó Draco Malfoy, một phù thủy thuần chủng tóc vàng gọi bạn của Harry là Hermione là “kẻ Mud-blood bẩn thỉu”. Một tuần sau, thái độ của bọn trẻ được đánh giá, và những bé đọc những đoạn văn nói về thành kiến đã cải thiện đáng kể thái độ đối với người nhập cư.
Những phát hiện này khiến tôi nghĩ đến những sinh viên của tôi, những người đang đấu tranh về việc có nên chọn học chuyên ngành tiếng Anh vì họ muốn thành công hay không. Nếu “thành công” có nghĩa là mức lương khởi điểm trung bình cao, có lẽ tôi nên dẫn họ từ tòa nhà tiếng Anh đến tòa nhà Quản trị kinh doanh. Nhưng nếu thành công có nghĩa là giúp tạo ra một thế giới chan hoà hơn, hãy chú ý!
Hãy tưởng tượng nếu trước khi bắt đầu hành động quân sự hung hãn, các nhà lãnh đạo đọc một cuốn tiểu thuyết từ quan điểm của một chiến binh phe địch. Hãy tưởng tượng nếu trước khi cắt giảm các dịch vụ xã hội, các nhà lập pháp phải sống cuộc sống nội tâm của một người đang hưởng phúc lợi. Hãy tưởng tượng nếu các nhà lãnh đạo không thể đặt ra một bản án tù hoặc tạo ra chính sách nhập cư cho đến khi họ vượt qua kỳ thi giữa kỳ của tôi. Chúng ta sẽ có một thế giới mà trong đó, các quyết định được hướng dẫn bởi sự đồng cảm, được xử lý bởi bộ não trải qua sự gia tăng lưu lượng máu đến nhiều vùng của não.
Tôi đã thảo luận về tất cả những cách mà văn học giáo dục chúng ta về tình cảm, nhận thức và tinh thần, nhưng tôi muốn kết thúc bằng những gì nó làm cho chúng ta theo chủ nghĩa khoái lạc.
Đừng đọc vì nó tốt cho bạn. Hãy đọc vì nó hay. Cảm nhận những giọt nước ngọt ngào của một cuốn tiểu thuyết chẳng phải rất tuyệt vời hay sao? Đọc sách còn giúp chúng ta cảm thấy tốt hơn. Sách giúp chúng ta bớt cô lập hơn. Như James Baldwin đã từng nói, “Bạn nghĩ rằng nỗi đau của bạn là điều chưa từng có trong lịch sử thế giới, nhưng rồi bạn đã đọc.”
Điều rút ra tốt nhất từ khoa học thần kinh văn học là bộ não xinh đẹp của chúng ta cực kỳ dễ uốn. Chúng ta có thể thay đổi suy nghĩ của mình, theo nghĩa đen.
Vậy tại sao ta không thử đắm chìm trong một quyển sách? Hãy đi tìm chính mình và tìm cả những bản thể còn lại trong mỗi chúng ta.
Dịch bởi Tran Phung
