Ngày kinh đô Huế thất thủ (5-7-1885), không những hàng vạn thần dân bị sát hại mà vô số cổ vật triều đình cũng bị cướp đi, kể cả ống đựng tăm xỉa răng.
Câu chuyện sau ngày thất thủ
Trong lịch sử, vụ mất mát khiến cho triều đình nhà Nguyễn và người dân Huế đau xót là sự kiện “thất thủ kinh đô” xảy ra vào ngày 5-7-1885 (23 tháng 5 năm Ất Dậu). Sau khi chiếm được kinh thành, tiếng súng đã im, quân Pháp tràn vào các cung điện, lăng tẩm của triều Nguyễn.
Tướng De Courcy, người chỉ huy cuộc tấn công kinh đô Huế, tìm thấy 76.212 thỏi bạc, mỗi thỏi (nén) nặng 10 lạng; trên 10 ngàn nén vàng và 4 ngàn tiền đồng, phù hiệu các loại. Vào ngày 24-7-1885, ông ta đã gửi cho chính phủ Pháp một bức điện – yêu cầu cử sang Việt Nam một chiếc tàu cùng nhiều nhân viên thành thạo để mang về mọi thứ.
Trong lúc chờ đợi một giải pháp dứt khoát về kho báu triều Nguyễn, De Courcy vẫn giữ quyền quản lý số tài sản kếch xù đó. Ngày 19.9.1885, nhân lễ tấn tôn của ông hoàng Chánh Mông với niên hiệu Đồng Khánh, viên tướng này ban thưởng cho mỗi sĩ quan và binh lính Pháp một đồng tiền vàng to lấy từ trong cung điện. Đối với những vật dụng có tính nghệ thuật, ông ta cho trả lại tân vương Đồng Khánh. Trong số những bảo vật được trao trả công khai, có các ấn bằng vàng và ngọc bích của các vua đời trước, các kim sách (sách vàng) của triều đình.
Không lâu sau, vấn đề kho báu triều Nguyễn trở thành mối quan tâm đặc biệt của chính phủ Pháp. Sau những cuộc thảo luận kéo dài, cuối cùng vào tháng 1.1886, ba bộ trên đạt thỏa thuận chung như sau:
- Giao trả lại cho tân vương Đồng Khánh phân nửa kho báu (việc này được Tổng trú sứ Paul Bert thực hiện vào tháng 5.1886).
- Phân nửa còn lại được dành bồi hoàn cho công khố Pháp đã ứng trước để tiến hành các hoạt động quân sự và đài thọ các chi phí quản lý cho bộ máy bảo hộ ở Trung và Bắc kỳ.
Thỏa thuận đạt được từ tháng 1.1886, song phải chờ đến 6 tháng sau mới được thực hiện.
Lời người chứng kiến
Theo một tư liệu tiếng Pháp, linh mục Père Siefert, người chứng kiến sự kiện cướp bóc này thuật lại: “Quân Pháp lấy đi mọi thứ của triều Nguyễn dù nhỏ nhất. Đó là vụ cướp phá trắng trợn, tất cả những thứ gì có thể lấy mang đi được như vương miện, đai lưng, nệm trải nhà, cho đến những ống đựng tăm xỉa răng. Tại các ngân khố hoàng gia, cướp đi một số vàng, trị giá khoảng 24 triệu quan (franc)…”.
Nguồn: báo Người lao động, báo Thanh niên.
