?Đất nước Việt Nam với bề dày bốn ngàn năm lịch sử, sự giao thoa của nhiều nền văn hóa, vùng miền, dân tộc đã tạo nên một cái nôi nghệ thuật đặc sắc với nhiều thể loại hình thức nghệ thuật khác nhau. Và để nói về hình thức nghệ thuật đặc sắc, phải kể đến Chèo, Tuồng, Ca Trù…và đặc biệt là loại hình nghệ thuật Múa Rối Nước – di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.
“NÀY AI MÚA RỐI XEM CHƯA
LẬP LÒE MỜ TỎA SÂN CHÙA TRỜI ĐÊM
TÍM VÀNG XANH ĐỎ XUỐNG LÊN
THÙNG THÌNH TIẾNG TRỐNG GIỮA NỀN TRỜI XANH”
?Hầu hết các nước trên thế giới đều có múa rối, tại Ấn Độ và các nước Đông Nam Á, chỉ có rối tay, rối que và rối dây. Còn múa rối nước thì chỉ gặp ở Việt Nam và Trung Quốc. Nhưng theo giáo sư J. Pim-pa-ne-au, múa rối nước đã biến mất ở Trung Quốc và ngày nay “chỉ còn tồn tại ở Việt Nam”.
Theo các truyền thuyết, huyền thoại lịch sử, trò rối nước ra đời từ thời xây thành Cổ Loa, Kinh An Dương Vương, năm 255 trước công nguyên. Còn theo sử sách, văn bia, trò rối nước ra đời năm 1121 (đời Lý), đã tồn tại cùng dân tộc chúng ta hơn mười thế kỉ nay.
Nó đã trở thành một thú vui tao nhã, không chỉ để những tầng lớp quý tộc thượng lưu, mà chính nhân dân bình dân cũng có thể thưởng thức nó.
?Múa rối nước là nghệ thuật của hội hè làng xóm, là sáng tạo bí truyền của từng phường, từng hội, từng nghệ nhân – chứa đựng và lưu giữ nhiều hoạt động xã hội, truyền thống, kỹ thuật dân gian, sinh hoạt tinh thần vật chất của nhân dân trong lịch sử dựng nước và giữ nước. Múa rối nước còn mang trong mình cả phong tục, tập quán, về sự hình thành các nghề thủ công như nghề mộc, chạm, điêu khắc, tạo hình… Đồng thời còn thể hiện sự cố kết, tương trợ lẫn nhau trong mọi hoạt động của cuộc sống, đó là chất keo kết dính mọi người lại gần nhau hơn, sống tốt đẹp hơn.
?Đặc biệt là phải tận mắt chứng kiến những màn múa rối nước, chúng ta mới có thể thấy rằng, những nghệ nhân rối nước ấy công phu đến chừng nào. Từ khâu chuẩn bị vật liệu, đạo cụ đã chứa cả sự tỉ mỉ, khó khăn. Bên cạnh đó, những con rối được làm bằng gỗ sung để nổi trên mặt nước, được chạm khắc kì công, tinh tế để sao ra được hình thù nhân vật như cô lái đò, con trâu, bác nông dân,… Và hầu như các nhân vật trong rối nước thường nhiều màu sắc, bắt mắt và thể hiện được khí chất, tinh thần của người dân lao động.
Ngoài ra phần nổi trên mặt nước sẽ dùng để biểu diễn, thì phần chìm bên dưới gắn những dụng cụ để nghệ nhân điều khiển được rối. Bên cạnh con rối, sân khấu của rối nước còn có những rèm che, những cờ, quạt, binh đao để sân khấu trở nên sinh động hơn. Âm thanh trong rối nước cũng được sử dụng một cách khéo léo để tạo không khí cho tác phẩm. Cả một sân khấu ấy, như một làng quê Việt Nam thu nhỏ, được bày ra trước mắt cho người xem hiểu hơn về những sự tình, những uẩn khuất, hay các tập tục sinh hoạt thường ngày nhiều khi chưa biết đến❗
Rối nước có khi diễn lại những câu chuyện cổ tích, có khi là cảnh sinh hoạt của một làng quê. Chú Tễu sẽ là người dẫn dắt cho câu chuyện được nhịp nhàng uyển chuyển.
Đặc biệt, bộ môn nghệ thuật này còn thu hút người xem chính bởi sự sinh động của nó. Trẻ con thích rối nước bởi những tạo hình ngộ nghĩnh, người lớn lại đến với rối nước để hiểu hơn về cuộc sống xung quanh mình.
Ca trù, cải lương hay tuồng chèo có thể kén người xem, nhưng rối nước đến với chúng ta một cách bình dị, dân dã như bức tranh quê. Trong vở rối ấy, có khi không chỉ là tiếng cười mà còn có nước mắt, không chỉ ca ngợi điều tốt đẹp mà còn lật tẩy bất công ngang trái. Dẫu sao, nó cũng thuộc về lĩnh vực nghệ thuật, cũng phải phản ánh hiện thực đời sống và cảm hóa con người.
?Chúng ta rồi cũng sẽ phải khẳng định rằng, giá trị của múa rối nước sẽ không thể đong đếm bằng giá trị vật chất. Dẫu đã nhiều lần đứng trước nguy cơ mai một, nhưng những nghệ nhân vẫn ươm mầm hy vọng với một làng nghề mang nổi niềm dân tộc. Và phải chăng họ đang muốn bảo tồn một nền văn minh rực rỡ là của riêng Việt Nam. Chính bộ môn ấy, không chỉ thể hiện bản sắc mà còn tô đậm bản lĩnh của cả một dân tộc. Đó là một bản lĩnh khi vượt qua được hàng ngàn năm lịch sử, qua những cuộc đồng hóa của kẻ thù, vẫn giữ trọn vẹn một nét đẹp truyền thống, một nét đẹp son sắc của cư dân Việt Nam.
