Writer: Natalie Foo
Illustration: Anngee Neo
Design: Currency
Một cuốn sổ nhỏ màu vàng mang tên “The Honest Guide to Seeing Art” (tự dịch: Hướng dẫn không giả trân về việc xem tranh) có thể tìm thấy tại National Gallery Singapore (NSG). Đây là một quyển số được viết bởi một người thường, đến một người thường khác để bạn có thể định hướng trong cái mê cung mang tên “Cảm thụ nghệ thuật” (Art Appreciation) bằng cách giúp bạn đặt những câu hỏi để tự dẫn dắt mình.
Quyển sổ cũng 40 trang nên mình xin phép tóm tắt những ý mình thấy hay nhất nhé!
MÌNH ĐANG NHÌN CÁI GÌ ĐÂY? (WHAT AM I SEEING?)
Để bắt đầu cảm thụ, trước hết ta phải…nhìn
1. Nhìn tác phẩm từ xa. Lùi lại và nhìn bức tranh tổng thể, bạn sẽ muốn xác định được loại tác phẩm mình đang nhìn
- Đây là tác phẩm 2 chiều (tranh, bản vẽ, tranh in?), hay 3 chiều (Tác phẩm sắp đặt, tượng?)
- Tác phẩm này trông cân xứng hay không bất cân? Điều này làm mình cảm thấy như thế nào
- Đây là tác phẩm trừu tượng hay tượng hình? (abstract or figurative?)
2. Quan sát tác phẩm gần hơn. Hãy lại gần và để đôi mắt mình lướt quanh tác phẩm, trên xuống dưới, trước ra xong, nhìn ở điểm gần (foreground) và phông nền (background). Tự miêu tả trong đầu những gì mình thấy.
- Mình nhận ra được thứ gì trong tác phẩm này?
- Họa sĩ đã thể hiện thứ đó như thế nào? Họ tả thực nó, hay trông nó bị mờ nhòe, biến dạng?
- Trong tác phẩm có thể đang diễn ra điều gì?
- Mình có thể miêu tả những cảm xúc tạo ra bởi bức tranh như thế nào?
Và nếu siêng, hãy chú ý đến từng yếu tố thị giác nhỏ (đường nét, hình dáng, chất liệu, tông màu, không gian, chất liệu, texture) và tự hỏi mình đang nhìn thấy điều gì
LÀM SAO ĐỂ HIỂU ĐƯỢC CÁI MÌNH ĐANG NHÌN LÀ GÌ? (HOW DO I MAKE SENSE OF WHAT I’M SEEING?)
[Một lời khuyên từ NGS] Hoàn toàn ổn nếu bạn chỉ muốn hiểu phần bề mặt của tranh – “it’s fine to take art at face value”. tức là bạn hoàn toàn có thể thấy vui với việc cảm nhận một tác phẩm qua đơn thuần qua cách nó trông như thế nào…. Nghệ thuật không nhất thiết phải mang một ý nghĩa gì đó (Art doesn’t have to be anout anything.). Nhưng dù có ý niệm hay không, hầu hết mỗi tác phẩm đều có một câu truyện được dấu đâu đó. Cùng tìm cách để đọc chúng nhé?
3. Chơi trò thám tử. Hãy tìm những dấu vết (một sự kết hợp của các yếu tố nghệ thuật nào đó) có thể làm lộ diện câu truyện (ý nghĩa của tác phẩm)
Bắt đầu bằng cách tìm xem có những đường nét, hình dáng, màu sắc, cách sắp xếp, chất liệu,… nào đó “kích thích” một cảm xúc, suy nghĩ, ký ức nào đó trong bạn. Cứ thư giãn và để tâm trí mình tự liên tưởng tới bất kỳ điều gì khi bạn nhìn tác phẩm
- Mắt mình có đang bị dẫn dắt bởi đường nét nào không?
- Mình có cảm thấy bị bức tượng này trông thật bình yên bởi hình dáng tròn, và những góc cạnh được vuốt tròn? (Do I find this sculpture harmonios and calm because it has a curvy form and smooth finished?)
- Mình có cảm thấy hơi bồn chồn vì những hình dáng và bố cục của tác phẩm này trong bất cân?
(Trọng tâm của phần này với mình là đặt những câu hỏi liên hệ cảm xúc, cảm nhận của bạn với những yếu tố thị giác của tác phẩm)
LỠ MÌNH KHÔNG THÍCH TÁC PHẨM NÀY THÌ SAO? (WHAT IF I DON’T LIKE IT?)
Q: How many art gallery visitors does it take to change a light bulb?
A: Two, One to do it and one to say, “huh? My four-year-old could’ve done that!”*
* Câu đùa lấy từ trang www.funny2.com (mình nghĩ để tiếng anh sẽ vui hơn dịch ra)
Tin vào trực giác là quan trọng. Nhưng có lẽ trong thời buổi này chúng ta quá nhanh nhảu mà quyết định mình thích hay không thích gì đó, mà không dành thêm thời gian để hiểu chúng hơn.
Hãy chậm lại một chút để hiểu thêm về cảm nhận của mình nhé.
4. Hãy chú ý tới phản ứng của mình và dừng lại để nghĩ về nó. Khi bạn mới nhìn một tác phẩm lần đầu, tiềm thức của bạn sẽ tự động liên kết hình ảnh bạn vừa thấy với những giá trị từ trải nghiệm cá nhân của bạn. Hãy nghĩ thêm một chút về điều gì trong mình khiến bạn phản ứng như vậy.
- Mình thích hoặc không thích điều gì về tác phẩm này?
- Mình có thích bản vẽ này vì mình mình nhận ra được các vật thể và đoán được nó đang nói gì?
- Mình không thích tác phẩm này vì mình không hiểu nó muốn nói gì cả?
- Có phải mình không thích bức tranh cổ động này vì mình không thích điều nó đang cổ động?
NHƯNG NÓ CÓ Ý NGHĨA GÌ? (WHAT DOES IT MEAN?)
Bạn đã xem xét kỹ lưỡng tác phẩm, và thậm chí thấy hơi thích thích. Nhưng bạn vẫn thấy khó khăn để tìm “những ý nghĩa ấn sau đường nét và màu sắc,vvv…”.
“Mình vẫn không hiểu!”
Và đây là một phản ứng hoàn toàn bình thường, nhất là với những tác phẩm với hình thù khó hiểu. Có những hình dáng không giống bất kỳ thứ gì trong tự nhiên, hoặc có những hình ảnh bạn có thể nhận ra nhưng không thể hiểu vì sao nó ở đó.
Và đôi khi, quan trọng không phải là một tác phẩm nên trông thế nào, mà quan trọng là nó mang ý niệm gì.
Và đây là lúc bạn cần thêm thông tin. Thêm thông tin về họa sĩ, về tác phẩm, về lý do, cảm hứng tạo ra tác phẩm ấy, hoàn cảnh tạo ra nó.
5. Tìm hiểu thêm về tác phẩm. Hãy tận dụng những thông tin trong phòng tranh và bảo tàng, đọc những chú thích và tham gia các tour giám tuyển nếu có thể. Tìm hiểu thêm về nguồn gốc của họa sĩ.
- Họa sĩ này đến từ đâu?
- Tình hình xã hội/đất nước/cuộc sống như thế nào khi bức tranh này được tạo ra?
- Họa sĩ đã tạo ra tác phẩm như thế nào?
- Vì sao họ sáng tác ra tác phẩm ấy?
- Tác phẩm có nói lên được những gì họa sĩ muốn nói không?
- Sau khi đọc thêm thông tin mình cảm thấy như thế nào về tác phẩm?
6. Quay lại tác phẩm và tin vào cảm nhận của mình. Bạn đã có thêm thông tin, hãy thử quay lại và ngắm tác phẩm đó lần nữa. Nhớ tới vì sao nó được sáng tác, sáng tác như thế nào, và nghĩ về cảm nhận của mình.
Nếu bạn vẫn không thấy thích tác phẩm ấy, ổn thôi – một câu trả lời hoàn toàn hợp tình hợp lý.
Đi xem những bức tranh khác nhé.
VÌ SAO NGƯỜI TA LẠI THÍCH NÓ NHỈ? (SO WHY DO YOU LIKE IT?)
Mỗi người đều có những quan điểm, niềm tin, kinh nghiệm, cá tính, giá trị, vvv… khác nhau. Và những yếu tố ấy dẫn dắt cách ta phản ứng với nghệ thuật, con người và các sự kiện khác nhau.
Điều này dẫn ta tới bước cuối cùng.
7. Chấp nhận là mọi người phản ứng khác nhau. Cùng một tác phẩm có thể cảm nhận khác nhau. Bởi vậy, cứ đi và tận hưởng thôi!