Và việc đi học Cao học chỉ để tìm phương hướng cho cuộc đời là một ý tưởng tồi tệ.
TLDR: ông bạn sẽ chết chìm ở trường cao học, dù cho có được nhận vào đi nữa. Anh bạn đó là một người tốt nhìn chung mà nói, nên tôi đã cố khuyên nhủ nhẹ nhàng, tốt hơn hết là để anh bạn tôi vỡ mộng sớm còn hơn là sau này.
Tôi là một nghiên cứu sinh năm 3 một chương trình Tiến sĩ, tôi có một người bạn bị từ chối khỏi trường Y sau khi tốt nghiệp Đại học. Cậu bạn này đang có suy nghĩ kiểu “Ồ Đại học tôi học tốt mà, giờ tôi không biết làm gì với đời mình và cần phương hướng. Nên thôi đi học Cao học đại vậy”. Tôi đã bảo ban (rất nhẹ nhàng) rằng cậu ấy cần nghĩ kĩ hơn, và rồi viết thư cho cậu ta khuyên nhủ. Dưới đây là lá thư mà tôi đã gửi, có chỉnh sửa đôi chút nhưng sẽ khá thú vị với những ai đang ở đây nghĩ về chuyện học lên cao hơn.
Một vài thông tin bên lề trước đã, người bạn này đã từng làm ở phòng thí nghiệm của tôi bậc đại học trong vòng 1 năm, và trình độ của anh ấy thực sự … dở, dù cho anh ấy không nhận ra. Anh chàng chưa bao giờ tiến triển về mặt kiến thức trong dự án nghiên cứu mà anh bạn đã từng làm, và bài báo khoa học của cậu ấy, theo lời của Trưởng phòng thí nghiệm tôi, đó là viết bài báo khoa học mà như báo trình độ học sinh phổ thông. Nó tệ tới mức không thể nào sửa chỉnh gì được. Chúng tôi đã cố giúp cậu ấy được tự chủ hơn trong dự án của mình, nhưng cũng không có hiệu quả lắm. Tôi lúc đó chưa góp ý rằng kĩ năng của cậu ấy không tốt, vì tôi nghĩ rằng dù gì cậu ấy cũng ghi danh vào trường Y, làm nghiên cứu không giỏi cũng không ảnh hưởng gì khi trở thành bác sĩ lâm sàng cả. Nhưng giờ, cậu bạn đã trượt trường Y, xong giờ lại muốn theo đuổi chương trình Tiến sĩ về Hoá học Hữu cơ. Phòng thí nghiệm chúng tôi lại là về Khoa học Thần kinh. Nhưng tại sao cậu ấy lại muốn học Tiến sĩ Hoá? Chẳng qua là vì anh bạn thích một môn học Hoá Hữu cơ ở bậc Đại học và ảnh nghĩ là thiết kế thuốc/khám phá thuốc chắc sẽ ngầu lắm, hoàn toàn lờ đi cái sự thật rằng Hoá Hữu cơ trong lớp học nó không giống như những gì mà trường Cao học làm đâu.
“Gửi bạn tôi ơi,
Học Cao học không có giống như những gì ở Đại học hay Trường Y vì hai lý do: mức độ độc lập/không có cấu trúc hay bộ khung nào và bản chất của công cuộc lao động khám phá tri thức.
Chương trình Tiến sĩ của bạn hầu như không có một bộ khung hoàn chỉnh nào. Ngoại trừ hai năm đầu tiên bạn sẽ phải học một vài môn học, còn lại bạn tự đặt thời gian biểu cho mình, tự thiết kế nghiên cứu và tiến hành các thí nghiệm, phân tích dữ liệu thu được, mọi thứ hoàn toàn độc lập. Đương nhiên bạn cũng sẽ được dạy vài thứ căn bản từ các thành viên khác trong phòng thí nghiệm, nhưng khi mọi chuyện xong xuôi thì bạn tự mà lo lấy, không ai làm giúp cho bạn cả. Không có bài kiểm tra, không hạn chót, không gì hết – nên sẽ chẳng có cảm giác thoả mãn khi được điểm tốt như hồi Đại học. Những cột mốc sự nghiệp khá là ít và xa, nên bạn sẽ có lúc chẳng hiểu là bạn có đang đi đúng hướng không hay sai lầm.
Hơn nữa, các thí nghiệm của bạn sẽ thất bại liên tục và thường xuyên. Bạn sẽ tốn hàng tuần rồi chẳng thu được gì ngoài thất bại – và bạn vẫn phải tiếp tục và tự tìm cách cải thiện chúng. Lặp đi lặp lại suốt, bạn sẽ nhụt chí nếu như bạn là một người thành công với nhiều điểm tốt ở bậc Đại học. Càng ngày, thời gian của bạn càng ít dần đi và bạn luôn cảm thấy mơ hồ rằng bạn có nên làm gì khác không. Tôi tự cho rằng mình là một người có cân bằng giữa đời tư – công việc khá tốt và tôi cũng phải làm 50 tiếng/ tuần và thường nghỉ cuối tuần. Và hội chứng mệt mỏi mãn tính đã giới hạn khả năng của tôi rất nhiều, nhiều người không bị bệnh còn làm nhiều hơn thế. Thành thử tỉ lệ nghiên cứu sinh bị trầm cảm và lo âu cực kì cao ở học viên và nghiên cứu sinh trong các trường Cao học.
Trong trường Y, bạn học những kiến thức đã biết rồi. Có câu trả lời cả. Thỉnh thoảng, khi người ta nói là họ yêu thích mấy lớp khoa học ở bậc Đại học, những thứ mà họ yêu thích chẳng qua chỉ là điều thoả mãn khi biết được điều gì đó mới mẻ trong dạng thức những thông tin dễ đóng gói và tiêu hoá. Đúng là thoả mãn thật chứ, và rất tốt khi biết được những thứ kiến thức mà người ta đã tìm ra được. Tuy nhiên, đó không phải là điều mà bạn làm ở trường Cao học. Học Cao học, đồng nghĩa với việc bạn đang tạo ra tri thức mới: xác định những khoảng trống trong tri thức chuyên ngành, rồi dùng công cụ nào để bạn có thể lấp đầy chúng lại. Không có sự thoả mãn nào về một câu trả lời đúng khi bạn làm nghiên cứu cao học. Thực ra, cái ý nghĩa của trường Cao học đó là đi trả lời những câu hỏi mà chưa có ai từng hỏi!
Một lần nữa, đây là một quá trình cực kì phức tạp, từ thiết kế thí nghiệm cho đến diễn giải kết quả thí nghiệm. Bước đầu tiên cần tìm ra việc phải hỏi gì để mà còn trả lời là đã khó khăn lắm rồi. Đằng này còn phải tìm ra cái gì đã biết, cái gì chưa biết, cái gì quan trọng hay thừa thãi, các câu hỏi nghiên cứu nào mà bạn có thể đặt ra với những công cụ mà bạn có sẵn – những chuyện này không bao giờ là dễ, tất cả chúng cần một động lực bên trong bản thân bạn cực kì mạnh mẽ.
Thực chất, làm Tiến sĩ không nên được xem là một hình thức trường học vì nó giống một công việc nghiên cứu với 40+ tiếng một tuần hơn. Ví dụ, đề tài luận án của tôi là về [X], chỉ mới việc nghĩ ra đề tài để mà làm thôi, tôi đã phải tự dành nhiều tuần liền để đọc các bài báo khoa học, các chuyên đề ,… Tất cả đều phải tự tôi hướng dẫn bản thân mình: Giáo sư hướng dẫn không có chỉ dẫn tôi tìm đọc thông tin ở đâu, đọc gì và tôi nên đọc bao nhiêu hay dự án nào tôi nên làm. Thiết kế thí nghiệm cũng cần một mức kiến thức rất sâu về nguyên lý các kĩ thuật thí nghiệm cũng như hạn chế của chúng là gì. Kết quả từ kĩ thuật A nói với tôi điều gì mà kĩ thuật B không thể? Hạn chế của kĩ thuật B là gì và nó ảnh hưởng đến phân tích kết quả của tôi ra sao? [Giản lược]. Những người khác đã làm những gì rồi và trong ngành này kĩ thuật tốt nhất là gì?
Tất cả những kiến thức này hầu như là tự học. Chẳng ai kêu bạn ngồi xuống rồi đưa bạn một dự án với một giả thuyết có sẵn và yêu cầu bạn kiểm tra nó. Bạn sẽ thường xuyên lắp ghép các nguyên liệu sẵn có từ nhiều nhiều nguồn khác nhau, vẽ nên những suy luận, đào bới để tìm kiếm. Và đó là trước khi cả bạn bước vào phòng thí nghiệm và có bất cứ dữ liệu nào để phân tích.
Bạn tôi ơi, thực lòng mà nói, nội cái chuyện khác biệt giữa trường Y và trường Cao học thôi đã có nhiều thông tin trên internet rồi (kể cả đi hỏi Giáo sư hướng dẫn thời đại học của bạn cũng được mà). Vậy mà bạn cũng chưa hiểu rõ mà lại muốn ghi danh đi học Cao học khi chưa biết vào học thì nó sẽ ra sao hay sao? Bên cạnh đó, không biết cách tìm các vị trí nghiên cứu sau Tiến sĩ ra sao cũng là một dấu hiệu lớn là bạn chưa sẵn sàng học Cao học. Nếu bạn tôi chưa có một động lực rõ ràng để tìm kiếm những thông tin đấy, bạn sẽ khốn khổ sau này nhiều lắm. Tôi hiểu bạn ơi, nghe phũ phàng và tiêu cực quá, nhưng tôi nói như vầy không có nghĩa tôi nói bạn bị ngu hay đừng bao giờ học Cao học làm gì. Tôi nói vậy là vì đi học Cao học mà chưa suy nghĩ kĩ càng chính là khởi đầu cho tai hoạ. Tôi đã thấy nhiều người đi vào vết xe đổ này, họ cuối cùng là khốn khổ và đau đớn. Và tôi, một người bạn của bạn, không muốn chuyện này xảy ra với bạn đâu.
Gửi bạn tôi.”
Bạn tôi, sau đó trả lời rằng “Có lẽ tớ đang tìm kiếm sự nghiệp nào có thể cho tớ sự thoả mãn trọn vẹn và không mất ngày này qua ngày khác để có thể đạt được điều đó. Tớ biết mình muốn làm gì với tấm bằng của tớ nhưng có thể biết rằng nếu mình thích nó thôi thì chưa đủ để chuyên tâm toàn lực cho nó.”
Tôi trả lời: “Ngày này qua ngày khác rất quan trọng vì đó sẽ là 5 năm tiếp theo của đời bạn và sự nghiệp theo sau những năm tháng ấy cũng sẽ y như vậy. Để biết một công việc có thực sự mang cho bạn sự trọn vẹn, bạn phải biết được người ta thực sự làm công việc đó như thế nào, chứ không phải “nghe nói” nó như thế nào trong một thế giới lý tưởng. Quan trọng rằng, bạn phải nhìn vào trường Cao học thực sự nghiêm chỉnh chứ không phải là một bậc thang trong cuộc đời bạn không thôi vì bạn sẽ phải hi sinh rất nhiều: thời gian, tiền bạc và sức khoẻ tinh thần của bạn. Theo đuổi nghiên cứu khoa học chuyên nghiệp đồng nghĩa là ngày này qua ngày khác trôi qua dưới mức độ của một nghiên cứu sinh tiến sĩ, cũng y hệt như là lúc còn trong trường Cao học rồi. Nếu không thì những công việc yêu cầu trình độ Tiến sĩ cũng chẳng cần bằng cấp tiến sĩ làm gì.”
[Giản lược]
Tóm lại, bạn không nên nhìn tấm bằng Tiến sĩ như là thứ mà bạn chỉ cần vượt qua là rồi sẽ đón nhận được cái bạn muốn ở cuối con đường. Nếu bạn không có động lực to lớn để vượt qua chương trình Tiến sĩ, những thứ theo sau khi bạn lấy được bằng Tiến sĩ rồi còn khó hơn bội lần. Đương nhiên, đây chỉ là mới nói đến những gì chính thống nhất thôi là đã thấy khó rồi, chưa kể các vấn nạn không tên khác (Giáo sư hướng dẫn bóc lột và doạ nạt, …)
Một lần, tôi đùa cợt với nhà tư vấn trị liệu của tôi rằng có lẽ chương trình Tiến sĩ cần 3 tháng để trị liệu tâm lý nhằm cho mọi người kết nối với những nghiên cứu sinh hiện tại và hiểu được thực tế ở trường Cao học như thế nào, cũng như là thăm khám rồi cấp chứng nhận về sức khoẻ tâm lý từ một chuyên gia lâm sàng trước khi để các nghiên cứu sinh đậu chương trình Tiến sĩ vào trường Cao học bắt đầu chương trình (khá giống với cách mà bên Y tế yêu cầu người có nhu cầu chuyển giới làm trước khi đánh giá hormone/phẫu thuật họ). Cô tư vấn trị liệu cho tôi cười rồi nói “Chúng ta nên làm thế vì vậy sẽ ít người vào văn phòng của tôi hơn, với tâm lý vỡ nát và bị chà đạp bởi chương trình Tiến sĩ của họ”
Tuy nhiên, xét lại thì trường Cao học không phải chỉ là địa ngục trần gian. Những xúc cảm tiêu cực được thể hiện khá nhiều trong subreddit này hoặc những sub có nội dung về Cao học khác. Tôi yêu việc làm nghiên cứu và học tập ở trường Cao học, hơn cả ở bậc Cử nhân. Kể cả khi thí nghiệm hỏng hết và hạn chót báo cáo cứ ngày càng dồn dập, tôi cũng không muốn làm bất kì nghề nào khác. Nhưng đó là bởi vì tôi hiểu đi làm nghiên cứu ở Cao học như thế nào, và nó đòi hỏi gì ở tôi. Thế là tôi quyết định theo đuổi nó vì nó cũng phù hợp với cả tính cách, lối sống và sự ám ảnh tri thức của mình. Cái lợi, cái yêu thích hơn hẳn cả những cái xấu mà tôi sắp phải đối mặt. Nhưng bạn không thể làm được những đánh giá như thế cho bản thân bạn nếu như bạn không có sẵn các hình dung cơ bản rằng, trường Cao học nó như thế nào cả.
_____________________
Dịch bởi Lê Cường
