Archineura maxima (trước đây tên là Echo maxima).
Loài này được René Martin mô tả năm 1904 chỉ dựa trên mẫu vật duy nhất là con cái. Chưa ai từng thấy con đực như thế nào, kể cả tập tính, sinh thái học và sự phân bố ngoài tự nhiên vẫn còn là ẩn số.
Điều làm nên giá trị của loài Archineura maxima đó là một trong những loài chuồn chuồn cánh màu có kích thước lớn nhất trên thế giới với chiều dài sải cánh xấp xỉ 120 mm và chiều dài cơ thể ước chừng lên tới gần 100 mm.
Trước khi Martin công bố, nhà côn trùng học người Đức Hans Frushstorfer đã thu thập được mẫu này. Thông tin về loài vô cùng ít ỏi, vỏn vẹn “Than-Moi, Tonkin”. Đối chiếu lịch sử, Than Moi ngày nay là thôn Than Muội, huyện Chi Lăng, tỉnh Lạng Sơn.
Xưa kia đây là vùng núi đá vôi được bao phủ bởi những cánh rừng nguyên sinh bạt ngàn. Chi Lăng nổi tiếng với ải Chi Lăng, địa danh được gọi là hiểm địa tử thần đối với giặc ngoại xâm. Loài chuồn chuồn này đã sống sót và chứng kiến qua nhiều trận đánh lịch sử vẻ vang của dân tộc.
Ngày nay các khu rừng quanh Than Muội đã bị tàn phá, suy giảm mạnh bởi sự khai hoang của con người. Nhà máy, khu dân cư mọc lên đặt ra nhiều câu hỏi về sự tồn tại của loài chuồn chuồn maxima.
Rất nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước đã đến vùng núi Chi Lăng và các khu vực lân cận Than Muội để tìm loài chuồn chuồn bí ẩn này với niềm hy vọng tìm thấy một mẫu con đực, nhưng kết quả khiến nhiều người thất vọng: Không tìm thấy bất kỳ một con maxima nào chứ đừng nói đến con đực.
Chính vì sự quý hiếm mà loài Archineura maxima đã được Liên minh bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN) xếp vào danh mục sách đỏ, tình trạng Cực kỳ nguy cấp (Critically Endangered), có nguy cơ tuyệt chủng ngoài tự nhiên cao, cần được bảo vệ nghiêm ngặt.
Có rất nhiều loài côn trùng đã tuyệt chủng trước khi được con người biết đến, và rất nhiều loài khác chỉ nhìn thấy một lần, liệu loài Chuồn chuồn quý hiếm maxima này có chung số phận?
P.s Bài viết tổng hợp thông tin từ fb cá nhân TS Phan Quốc Toản (ĐH Duy Tân)
