Chỉnh sửa: Mình biết nó có vô số nhân vật lịch sử trải dài trong 6 cuốn sách, vì vậy mình chắc chắn không cần được giải thích mọi thứ. Mình chỉ thấy khó hiểu với tóm tắt cốt truyện của Xứ Cát.
Chỉnh sửa 2: Xin lỗi nếu mình phức tạp hóa vấn đề. Mình chỉ muốn biết Xứ Cát nói về cái gì. Không cần phải có mọi tình tiết hay nhân vật… giải thích đơn giản thôi là đủ.
Hay nói cách khác: bạn sẽ giải thích nó như thế nào cho một người chưa bao giờ đọc nó?
Bạn có thể chi tiết hơn một chút không?
Chỉnh sửa: Mình sẽ đưa ra một bản tóm tắt “sơ lược”.
Bối cảnh: Một vũ trụ tưởng tượng (của chúng ta) trong tương lai xa. Con người từng tạo ra trí tuệ nhân tạo (AI), nhưng điều này dẫn đến đủ loại vấn đề, bao gồm một cuộc đại chiến. Sau chiến tranh, họ đặt ra các quy định để không ai được phép tái tạo AI — con người vẫn dùng được máy móc và thiết bị điện tử, chỉ là cấm tiệt thứ gì có thể suy nghĩ hộ loài người. Vì lệnh cấm này, thiên phú của con người đã được tôi luyện – ví dụ, thay vì sử dụng máy tính, con người được đào tạo để tính toán và những thứ tương tự. Các thiên phú khác đã được phát triển, chẳng hạn như tiên đoán hữu hạn (khả năng dự đoán tương lai).
Con người đã thuộc địa hóa nhiều hành tinh và qua nhiều năm, hệ thống chính trị đã phát triển thành một đế chế bao gồm nhiều gia tộc (chế độ gia đình trị). Gia tộc Corrino là gia tộc của đương kim hoàng đế. Gia tộc Atreides là gia tộc của nhân vật chính diện, Paul Atreides. Gia tộc Harkonnen là gia tộc của nhân vật phản diện chính, Nam tước Harkonnen. Gia tộc Atreides có mối thù truyền kiếp với gia tộc Harkonnen. Những phe phái khác đóng vai trò quan trọng là: Hiệp hội Không gian [Spacing Guild], Bene Gesserit và Fremen.
Sản vật quan trọng nhất trên toàn thể vũ trụ là hương dược Melange (sau đây gọi là hương dược). Lý do chính là đó là thứ mà các hoa tiêu của hiệp hội không gian cần để tạo thuận lợi cho việc du hành vũ trụ – loại hương dược này nâng cao năng lực tinh thần của họ và cho phép họ gấp nếp không gian (du hành vũ trụ tức thời). Nếu không có hương dược thì sẽ không có chuyến du hành vũ trụ tầm xa. Hương dược chỉ đến từ một hành tinh: Xứ Cát. Xứ Cát là một hành tinh sa mạc – khắc nghiệt, không khoan nhượng và lấy nước làm trung tâm vì nó gần như là một hành tinh sa mạc.
Cốt truyện: Gia tộc Harkonnen đã chịu trách nhiệm cai trị Arrakis (hành tinh được biết đến là Xứ Cát) trong nhiều năm trời. Sau đó, Hoàng đế ra lệnh cho Công tước Leto Atreides tiếp quản quyền cai trị hành tinh – nhà Harkonnen phải tuân mệnh rời đi một cách hòa bình để Atreides thế chỗ. Vì mối thù truyền kiếp và vì gia tộc Harkonnen có truyền thống gian xảo trên chính trường, Leto và những người khác nghi ngờ rằng bọn Harkonnen đang gài bẫy họ – bất ngờ chưa, đúng như vậy. Bất ngờ lớn hơn: hoàng đế cũng tham gia vào việc đó.
Đây là nơi mà chuyện trở nên phức tạp. Động lực của họ rất khác nhau.
Đối với bọn Harkonnen: 1) Tiền. Khai thác hành tinh để lấy hương dược là một điều vô cùng tưởng thưởng. Tưởng tượng mà xem, nhiều tiền hơn cả những vật liệu quý giá nhất mà chúng ta có trên Trái Đất. Nhà Harkonnen không muốn từ bỏ nguồn doanh thu này một cách dễ dàng như vậy. 2) Lợi ích chính trị. Bằng cách tiêu diệt tộc Atreides và hợp tác với hoàng đế, họ sẽ thu được nhiều lợi ích trên chính trường. Hoàng đế không có thái tử nên việc thành viên Harkonnen kế thừa ngôi vị là hoàn toàn có thể.
Đối với hoàng đế: 1) Lợi ích chính trị. Gia tộc Atreides đang ngày càng có được nhiều quyền lực và danh tiếng và hoàng đế muốn ngăn chặn mọi tổn thất về quyền lực bản thân. 2) Lợi ích quân sự. Hoàng đế kiểm soát đội quân tinh nhuệ và hữu hiệu nhất trong vũ trụ (và gieo rắc nỗi sợ hãi), nhưng gia tộc Atreides đã bắt đầu tiếp cận trình độ huấn luyện và chuyên môn đó. Hoàng đế coi đây là sự cạnh tranh và muốn loại bỏ cái gai trong mắt đó.
Từ đó, gia tộc Harkonnen rời Xứ Cát và gia tộc Atreides tiếp quản. Phe Atreides biết đó là một cái bẫy và đang cố gắng chuẩn bị đối phó. Một trong những kế hoạch của họ liên quan đến dân bản địa của Xứ Cát: người Fremen. Hoàng đế và phe Harkonnen đã coi Fremen là một nhóm dân cư nhỏ lẻ và không cần lo lắng, nhưng Công tước Atreides lại nghĩ khác và mở rộng quan hệ với họ.
Cuối cùng, cái bẫy đã giăng ra – hoàng đế cho nhà Harkonnen mượn đội quân đặc nhiệm của mình (cải trang trong bộ đồng phục Harkonnen) và nhà Harkonnen có một nội gián trong Gia tộc Atreides (một người rất thân cận với hoàng gia); Gia tộc Atreides thất thủ với sự kháng cự tương đối yếu. Công tử Paul và thân mẫu của Paul (Jessica) trốn thoát vào sa mạc. Gia tộc Harkonnen một lần nữa tiếp quản Xứ Cát.
Paul và Jessica ẩn náu với người Fremen. Hóa ra, thân phụ của Paul, Leto, đã đúng khi cho rằng dân số Fremen đông hơn nhiều so với những gì tưởng tượng. Người Fremen cũng rất chi là sùng đạo. Bene Gesserit, một tổ chức mà Jessica tham gia, đã gieo mầm mống cho lời tiên tri về vị cứu tinh — đối với người Fremen, đó là điều họ đang chờ đợi, đối với Bene Gesserit, đó là điều mà Bene Gesserit trong tương lai có thể sử dụng để có được đồng minhsức mạnhtrợ lựcvv. Jessica và Paul lợi dụng lời tiên tri này.
Paul hóa ra không phải là một thanh niên bình thường. Mặc dù còn rất nhiều điều nữa, nhưng cũng đủ để nói rằng anh ta là sản phẩm của một chương trình nhân giống di truyền lâu đời để về cơ bản tạo ra một siêu nhân – một người có sức mạnh tiên tri đáng kinh ngạc. Khả năng tiềm ẩn của anh được đánh thức bởi những sự kiện diễn ra trên Xứ Cát.
Nói chung, Paul có động lực là trả thù. Anh ta bắt đầu hợp tác và lãnh đạo người Fremen lật đổ sự thống trị của Harkonnen. Anh ấy biết được những bí mật của Xứ Cát và hương dược. Sa mạc của Dune là nơi của những con sâu cát siêu to khổng lồ và hương dược (hiểu theo cách đơn giản) là sản phẩm phụ từ chất thải của chúng. Paul phát hiện ra rằng anh có thể phá hủy mọi hoạt động sản xuất hương dược – điều này có nghĩa là sẽ không bao giờ có chuyến du hành vũ trụ nào nữa.
Vì vậy, Paul đã chờ đợi thời cơ của mình, huấn luyện người Fremen (vốn đã là những chiến binh giỏi) các kỹ thuật chiến đấu tiên tiến và tích lũy nguồn cung. Cuối cùng, anh ta tổ chức một trận chiến lớn và đánh tan lực lượng của Hoàng đế và Nam tước Harkonnen. Cuối cùng, anh ta tận dụng quyền kiểm soát tuyệt đối đối với gia vị – vì anh có thể tiêu hủy 100% toàn bộ sản lượng trong tương lai nên anh ta có toàn quyền kiểm soát nó trên thực tế. Với đòn bẩy này, anh ta tự mình lên ngai vàng và trở thành tân hoàng đế của vũ trụ chúng ta.
Đây là một sự đơn giản hóa rất lớn nhưng mình có thể cố gắng trả lời bất kỳ câu hỏi nào của bạn.
Các dân tộc (gia tộc) khác nhau thèm khát hương dược. Hương dược là một khoáng vật cần có để du hành vũ trụ tầm xa. Hương dược chỉ có trên hành tinh Xứ Cát. Xứ Cát nguy hiểm và dân bản địa không thích những kẻ khai khoáng hương dược, nhưng có một lời tiên tri rằng đấng cứu thế sẽ đến và có thể là thân thích của một trong các đại gia tộc. Đó là tất cả những gì mình nhớ.
Các bộ phận chính của nền kinh tế trong vũ trụ Xứ Cát được kiểm soát bởi một siêu tập đoàn tên là CHOAM (Combine Honnete Ober Advancer Mercantiles), tập đoàn này lại được cai quản bởi Hoàng đế và các Đại gia tộc (thông qua Hội đồng Landsraad).
Gia tộc Atreides đang lớn mạnh ở Landsraad và Hoàng đế cảm thấy bị đe dọa nên đã chiêu mộ Gia tộc Harkonnen để thực hiện một cuộc thâu tóm quyền lực gián tiếp đối với CHOAM và thông qua đó là buôn bán hương dược.
Tầm quan trọng của hương dược có hai điểm: một là sử dụng nó có thể kéo dài tuổi thọ, nên nó được dùng bởi người giàu (như các Đại gia tộc) và có giá rất cao. Hai là Bene Gesserit cũng dùng nó làm phương tiện đào sâu vào ký ức xưa cũ của tổ tiên.
Bộ truyện gốc hơi mơ hồ về Thánh chiến Butler [Butlerian Jihad] nhưng về cơ bản, hậu quả là “Chúng tôi từ lâu đã dựa dẫm quá nhiều vào máy tính và nó đã có hậu quả tồi tệ và chúng tôi sẽ không làm điều đó nữa”.
Có thể tiết lộ một chút, Bene Gesserit không hoàn toàn là một tôn giáo mà là một khuôn khổ để nâng cao lợi ích tương lai của chính họ.
Mình nghĩ rằng mình đã hơi mơ hồ nhưng mục đích là vậy. Xin hãy đọc phần còn lại của tiểu thuyết Dune của Frank Herbert. Frank Herbert đã viết “tràng giang đại hải”, ở đó có lớp lang trong lớp lang và cốt truyện sâu sắc, nhưng động cơ của các nhân vật vẫn là trung tâm.
Có nhiều người như mình cảm thấy rằng phần tiền truyện và phần hậu truyện mà con trai ông là Brian Herbert và Kevin J. Anderson viết không hay đến vậy. Về cơ bản nó bắt đầu từ “cái gì, điều đó không thể đúng?” thành “thế quái nào, đây là cái kết mà bạn nghĩ ra sao???” đối với cuốn sách cuối cùng.
