Trong nhiều câu chuyện lứa đôi, thần tình yêu Cupid luôn được xuất hiện dưới hình dạng trẻ con với đôi cánh và tay cầm cung. Thế nhưng, trong thần thoại Hy Lạp cổ và La Mã cổ, vị thần tình yêu này cũng sở hữu một thiên tình sử của riêng mình.
1. Mối lương duyên bắt đầu
Chuyện kể rằng, ngày xưa ở nhân gian, có một vị công chúa sở hữu nhan sắc làm lay động lòng người tên là Psyche. Nàng là con gái út trong 3 nàng công chúa, từ nhỏ đã được chăm sóc, sống trong môi trường hoàng tộc. Người ta đồn rằng Psyche còn đẹp hơn cả Nữ thần Tình yêu – Sắc đẹp Venus, dân chúng không thèm thờ thần Venus nữa mà bắt đầu chuyển sang thờ Psyche như thờ thần. Thậm chí, còn có lời đồn nàng là nữ thần Venus tái sinh, hoặc là con gái của thần Venus với một người phàm. Chuyện này rất nhanh đã đến tai của Venus, khiến cho nữ thần rất đố kỵ, quyết phải trừng phạt cô gái người trần này để trả thù. Và con trai thần Venus – thần Tình yêu Cupid – là người nhận nhiệm vụ hạ phàm trừng phạt Psyche.
Venus ra lệnh cho Cupid hãy bắn mũi tên tình yêu vào Psyche, khiến nàng yêu phải một tên quái vật xấu xí và phải nhận bất hạnh vì tình yêu đó. Nhưng khi lần đầu nhìn thấy Psyche, thần Cupid đã loạng choạng, vô tình tự bắn tên vào chính mình, và yêu Psyche ngay trong giây khắc tiếp theo, tình đầy một tim, không thuốc cứu chữa. Thế là thần Cupid quyết định làm trái lời mẹ, một lòng nhớ nhung Psyche.
Thậm chí, thần Cupid còn đuổi hết những chàng trai có ý định tiếp cận Psyche, khiến quốc vương và hoàng hậu vô cùng hoang mang không biết tại sao con mình xinh đẹp đến thế nhưng vẫn… ế. Lý do vì sao thì chỉ có trời mới biết. Vì lẽ đó, quốc vương và hoàng hậu cùng nhau đi gặp thần Apollo để xin một lời tiên tri. Và câu trả lời nhận được thì chẳng có cha mẹ nào muốn nghe cả, Apollo phán rằng: “Con rể của các ngươi không phải người, hắn là một sinh vật giống rồng, là kẻ chuyên dùng lửa và sắt quậy phá thế giới này, đến cả Jupiter (hay còn được gọi là thần Zeus) và bọn quái vật địa ngục cũng phải khiếp sợ.”
Âu cũng là do mối hiềm khích giữa Apollo với Cupid, nên Apollo mới miêu tả vị thần Tình yêu Cupid này như một tên quái vật có cánh. Cha mẹ của Psyche thì không biết chuyện đấy, tưởng rằng con rể của mình thật sự là một tên quái vật tàn độc nên khóc lóc không ngừng. Psyche không muốn người thân của mình phải đau buồn, sống trong lo lắng nên quyết định nghe theo số phận, bảo gia đình chuẩn bị đưa nàng về dinh với “quái vật có cánh”.
Ngày kết hôn, nàng Psyche mặc lên người trang phục tang, đi đến đỉnh của một vách đá, chuẩn bị đón nhận sự giao thoa giữa đám cưới và đám tang. Khi đó, thần Gió Tây Zephyrus đã đến, nổi gió, cuốn Psyche đi đến một bãi cỏ xanh thơm ngát và bình yên, và Psyche nhanh chóng chìm vào giấc ngủ.
Khi tỉnh dậy, nàng Psyche thấy mình đang ở rìa của một khu rừng thiêng. Nàng còn thấy một tòa lâu đài nguy nga trước mắt, nơi có những cây cột vàng, trần nhà được chạm khắc bằng gỗ Thyine quý hiếm và ngà voi, những bức tường bạc khắc đầy hình ảnh muôn thú, sàn nhà được trải bằng trang sức lấp lánh. Một giọng nói bí ẩn cất lên bảo nàng hãy cứ thoải mái, thư giãn vì đây chính là nhà nàng.
Đêm xuống, khi những ngọn đèn chỉ còn vương khói, bóng tối bao phủ cả lâu đài, Cupid xuất hiện và động phòng với Psyche. Nhưng khi bình minh đến, ánh sáng dần len lỏi vào căn phòng thì Cupid đã đi mất, vị thần Tình yêu này không muốn vợ nhìn thấy dung mạo thật của mình nên quyết định ẩn thân đi. Psyche mỗi ngày đều mong chờ sự xuất hiện của Cupid dù chẳng bao giờ nhìn thấy nhân dạng thật của chồng. Chẳng bao lâu sau, nàng mang thai.
2. Sự trả thù của việc thất hứa
Sau một thời gian, Psyche rất nhớ nhà, và cũng canh cánh trong lòng việc gia đình luôn lo lắng cho sự an nguy của mình, nên năn nỉ Cupid được về thăm nhà, nhưng tất nhiên là Cupid không đồng ý. Nhưng sau nhiều lần trông thấy gương mặt buồn bã của Psyche, Cupid cũng mềm lòng, đồng ý kêu thần Gió Tây Zephyrus “thổi” hai cô chị của Psyche đến lâu đài của hai người, để họ gặp em mình và báo tin bình an của Psyche về cho quốc vương và hoàng hậu ở nhà nghe, kèm với lời nhắc nhở: “Ta sẽ thực hiện điều mong muốn của nàng. Nàng sẽ gặp lại các cô chị của nàng nhưng hãy coi chừng họ có thể khuyên nàng làm điều dại dột.“.
Khi gặp lại, ba chị em tình thương mến thương ôm lấy nhau, nhưng khi nghe em kể về câu chuyện cổ tích của mình cùng với người chồng bí ẩn luôn thương yêu, cưng chiều Psyche, và lời hứa sẽ không nhìn mặt Cupid của Psyche. Hai cô chị của Psyche ghen tị đến đỏ cả mắt, bèn bày mưu phá hoại cuộc hôn nhân mĩ mãn của em mình. Hai cô chị kẻ tung, người hứng nói dối Psyche rằng nàng đã bị lừa, phải nhanh chóng xem mặt của “hắn” vì chồng của nàng thật ra là một con rắn tinh có cánh, chuyên giao rắc tai họa cho nhân gian, nếu như còn tiếp tục ở cạnh “hắn”, sẽ có ngày Psyche và đứa con trong bụng trở thành thức ăn trong bụng rắn.
Tối nọ, Psyche nghe theo kế hoạch của hai cô chị, nhân lúc Cupid đang ngủ thì cầm chiếc đèn dầu đã giấu sẵn và con dao găm ra, định xem mặt chồng mình trước rồi mới kết liễu sau. Nhưng khi ánh sáng đèn dầu hắt ra, chiếu rọi lên gương mặt tuyệt mĩ của một chàng trai trẻ với đôi cánh bạc. Psyche giật mình vì sung sướng, vô tình chạm vào mũi tên Cupid giấu bên cạnh và bị thương. Vì quá kích động mà Psyche làm chảy một giọt dầu nóng xuống vai Cupid, và đánh thức vị thần đang say giấc. Khi tỉnh dậy đối diện với Psyche trong ánh sáng, Cupid biết nàng đã phản bội lời hứa, và tức giận trừng phạt Psyche bằng cách bay về Olympus, bỏ mặc Psyche gào thét, níu kéo chồng bên bờ sông.
Khi trông thấy vết thương trên vai của con, Venus đã gặng hỏi và biết được rằng con trai yêu quý của mình không những không làm hại, mà còn đem lòng yêu, và nên duyên vợ chồng với “cái gai” trong mắt mình. Nhưng giận Cupid 1, thần Venus giận Psyche đến 100 vì dám làm tổn thương con trai bà. Venus cấm tất cả mọi người, mọi vật trên đời được phép giúp đỡ, an ủi Psyche.
Về phần hai cô chị, sau khi Psyche bị chồng bỏ thì đã tìm đến gặp riêng từng người chị của mình, khi hai cô chị biết người chồng bí mật của em mình là ai thì đều nổi lòng tham, chạy đến đỉnh núi nhảy xuống, muốn Zephyrus đưa mình đi gặp Cupid, nhưng thứ chờ đợi họ lại là cái chết đau đớn.
3. Người vợ lang thang của thần
Sau những đêm dài cô đơn, tĩnh mịch, không có hơi ấm của chồng bên cạnh. Psyche quyết định lên đường tìm chồng, nàng đi khắp nơi, hỏi những người gặp được nhưng tuyệt nhiên không ai biết tung tích của Cupid. Nhưng may mắn thay, Psyche gặp được thần Đồng áng Pan (còn có một tên khác là thần dê (nửa người, nửa dê và ông thần này cũng nổi tiếng là vô cùng dâm đãng)), sau khi hỏi thăm tung tích thần Cupid từ thần Pan thì Psyche biết rằng chồng mình đã về nhà ở đỉnh Olympus với mẹ.
Trong quá trình lang thang tìm chồng, Psyche đi đến đền thờ Nữ thần Nông nghiệp Ceres, trông thấy các vật cúng như ngũ cốc, vòng hoa, nông cụ bị đặt lung tung, nàng đã xếp chúng lại cho đúng vị trí. Không ngờ rằng, nữ thần Ceres đã hiện ra, Psyche đã cầu xin sự giúp đỡ của Ceres, và Ceres cũng cảm thấy Psyche xứng đáng nhận được sự giúp đỡ từ mình, nhưng sau đó Ceres cũng bị Venus cấm vì dám giúp đỡ Psyche. Một trường hợp tương tự như thế cũng đã xảy ra khi Psyche đi đến đền của Nữ thần Juno. Thế là, nàng Psyche nhận ra mình phải đi gặp trực tiếp mẹ chồng mình – Nữ thần Venus.
4. Cuộc chiến mẹ chồng – nàng dâu đầu tiên trong lịch sử nhân loại
Khi Psyche tìm đến, Venus hiện ra rực rỡ, ánh sáng chói mắt bao quanh vị thần. Venus cực thích cảm giác tất cả các cô gái trên đời này đều phải cúi rạp dưới sức mạnh của mình, Psyche cũng không ngoại lệ. Venus lệnh cho hai hầu nữ là Lo Lắng và Buồn Bã tra tấn, hành hạ người con dâu của mình. Venus xé bỏ quần áo của Psyche và chế nhạo nàng mang trong người giọt máu từ cuộc hôn nhân giả tạo.
Sau đó, Venus ném vào mặt nàng Psyche một mớ lộn xộn bao gồm lúa mì, lúa mạch, hạt anh túc, đậu cô ve, đậu lăng, và yêu cầu nàng tách chúng thành từng loại riêng biệt trước lúc bình minh. Psyche vô cùng đau khổ và tuyệt vọng vì nàng biết mình sẽ không thể hoàn thành việc này. Lúc đó, nhân lúc Venus đi tham dự một lễ cưới, một chú kiến đi ngang qua và đồng cảm với người đẹp, thế là gọi cả đàn đến giúp nàng lựa hạt, chỉ thoáng chút mà thử thách đầu tiên đã hoàn tất. Venus quay về thấy thế thì tức lắm, nhưng cũng không thể làm gì khác được. Nữ thần đành vứt cho nàng một mẩu bánh mì, còn mình thì quay về nghỉ mệt vì quá say. Lúc đó ở không xa, Cupid được cho là ở trong điện của Venus để dưỡng thương.
Khi bình minh ló dạng, cũng là lúc thử thách thứ hai dành cho Psyche bắt đầu. Nữ thần Venus chỉ cho Psyche đàn cừu lông vàng của thần Mặt trời Helios đang gặm cỏ trong rừng. Nhưng đáng nói ở đây là đàn cừu này nổi tiếng hung bạo, chẳng ai đến gần chúng được. Psyche tiếp tục thất vọng và dự định trên đường đi sẽ tự dìm mình chết quách đi cho rồi, nhưng nàng lại được cứu một lần nữa bởi cây sậy có linh tính ven bờ, cây mách nàng rằng: “Con hãy đợi đến khi bầy cừu đi ngủ, đến lúc đó con hãy vào rừng, và sẽ thấy có rất nhiều lông bị mắc lại trên những bụi cây”. Psyche làm theo lời khuyên của cây sậy và đã mang về cho Venus một bó lông cừu vàng.
Thấy bó lông cừu trên tay Psyche, nữ thần không hài lòng một tí nào. Venus quyết tâm bày một thử thách khó hơn hòng lấy mạng của Psyche. Nữ thần đưa cho con dâu mình một chiếc bình pha lê, bắt nàng đi lấy dòng nước đen phun ra từ hai dòng sông dưới địa ngục là Styx (hận thù) và Cocytus (than vãn). Thử thách ở đây chính là dòng nước này nằm ở trên vách đá cao dựng đứng, trơn trượt, những con rồng nằm trườn mình trên những tảng đá, không khí tang thương tại đó khiến Psyche muốn bỏ cuộc. Thế nhưng vận may tiếp tục mỉm cười với nàng Psyche xinh đẹp, thần Zeus đã sai thú cưng của mình là một con đại bàng lớn bay xuống đánh nhau với rồng và múc nước cho Psyche.
5. Địa ngục mở cửa đón chờ người đẹp
Làm nhiều cách nhưng con dâu không xuống âm ti địa phủ được thì Venus tức lắm, thế là nữ thần bắt Psyche trực tiếp đi xuống dưới luôn cho nhanh. Nữ thần dúi vào tay Psyche một chiếc hộp có nắp, bảo nàng hãy xuống thế giới dưới đất, và xin Nữ hoàng Địa ngục Proserpina một liệu trình làm đẹp. Venus bảo nhan sắc mình bị hao mòn vì phải chăm sóc con trai, nên nhiệm vụ của Psyche là phải đi xin liệu trình làm đẹp đó về cho mình dưỡng nhan để tham dự nhà hát của các vị thần.
Psyche không biết đường xuống, nàng biết người trần muốn đến Địa phủ thì chỉ có cách để hồn lìa khỏi xác, nàng chán nản leo lên một ngọn tháp định gieo mình xuống. Thế nhưng vạn vật đều mủi lòng trước cái đẹp, trước khi Psyche nhảy thì tòa tháp đã kịp ngăn nàng lại, nó chỉ nàng hãy đi đến Lacedaemon, Greece, tại đó nàng sẽ tìm thấy một nơi gọi là Taenarus, đó chính là cánh cửa để nàng đi xuống thế giới dưới lòng đất. Ngọn tháp còn tốt bụng, hướng dẫn nàng cách đi xuống dưới an toàn: “Ngươi không nên đi tay không, trong lúc vượt qua bóng đêm, hãy cầm mấy mẩu bánh mì đã tẩm mật ong bằng hai tay, và ngậm hai đồng drachma vàng (đơn vị tiền tệ cổ) trên miệng.”
Tòa tháp còn đặc biệt nhấn mạnh Psyche phải tuyệt đối giữ im lặng khi đi qua một số nhân vật máu mặt ở Địa ngục như: một gã đàn ông què cưỡi một con lừa với nhiều khúc gỗ, một gã đàn ông đã chết bơi trên dòng sông ngăn cách thế giới của người sống và người chết, và một người đàn bà già đang dệt vải. Bọn chúng sẽ cầu xin nàng giúp đỡ, nhưng nàng nhất định phải phớt lờ chúng. Tiếp theo, hãy đưa Charon – gã chèo đò trên dòng sông ngăn cách dương thế và âm thế – hai đồng drachma vàng cho tiền công hắn chở nàng đi và về. Khi gặp con chó canh gác ba đầu Cerberus của Orcus, hãy quăng mấy miếng bánh mì đã chuẩn bị sẵn cho nó.
Mọi chuyện diễn ra theo đúng kế hoạch ban đầu, Psyche thuận lợi gặp được Proserpina, ban đầu Proserpina còn định trừng trị nàng vì tội lớn gan lớn mật, nhưng sau khi nghe Psyche giải thích về tình cảnh của mình, Proserpina quyết định thành toàn cho Psyche hòng chơi khăm Venus. Nữ hoàng Địa ngục đã bỏ vào đó “giấc ngủ vô tận” của Thần ngủ Hypnos mà không cho Psyche biết. Trên đường trở về, nàng Psyche không ngăn được bản tính tò mò của mình, muốn mở thử xem trong đó là gì, nàng cũng muốn mình đẹp hơn. Nhưng thứ chờ đợi nàng Psyche không phải là cái đẹp mà là một luồng khói đen bí ẩn, đưa Psyche vào giấc ngủ ngàn thu.
6. Đoàn tụ và bất diệt
Trong khi đó, vết thương trên vai Cupid đã liền da, cơn giận cũng đã nguôi ngoai, thế là Cupid cất cánh trốn khỏi nhà mẹ bằng cửa sổ để đi tìm người vợ Psyche. Bay giữa đường thì Cupid trông thấy vợ đang nằm ngủ miên man, sau đó Cupid đã hút giấc ngủ khỏi người Psyche và đặt trở lại trong hộp, dùng một mũi tên châm vào người nàng để đánh thức vợ dậy. Sau khi Psyche tỉnh dậy, thần Cupid đã bế nàng bay lên đỉnh Olympus để ra mắt Venus, cùng với chiếc hộp chứa giấc ngủ.
Tiếp theo, Cupid tìm đến thần Zeus mong được thành toàn với lời hứa trong tương lai, khi Zeus vừa mắt cô gái nào thì Cupid sẽ giúp đỡ vô điều kiện. Chẳng nghi ngờ gì nữa, Zeus đồng ý ngay. Zeus ra lệnh cho Hermes tập hợp các vị thần ở nhà hát thiên đường, tuyên bố công khai chấp nhận Psyche là vợ hợp pháp của Cupid. Đồng thời, Zeus còn đe dọa Venus từ giờ hãy thu cái tay mình lại, đừng có làm khó Psyche nữa, vì nàng sẽ được uống ambrosia – một loại nước khiến người trần trở nên bất tử và thành thần. Venus cũng chỉ đành nhượng bộ và chấp nhận người con dâu này của mình.
Từ đó, Psyche trở thành Nữ thần Tâm hồn. Đôi vợ chồng Tình yêu – Tâm hồn sau đấy đã có chung một cô con gái tên là Voluptas (Hạnh phúc, Niềm vui).
