Thành tích quân sự thảm hại của Nga ở Ukraine là bất ngờ lớn nhất xuất hiện sau cuộc xâm lược vô cớ của Tổng thống Vladimir Putin, gây bối rối cho các nhà phân tích quân sự, những người đã quan sát thấy những cải tiến về chiến thuật và công nghệ trong quân đội Nga trong những năm trước đó.
Đến giờ, rõ ràng là tham vọng chiếm cảng Odesa và thủ đô Kyiv của Putin ở miền tây Ukraine gần như chắc chắn là không thể thực hiện được, buộc ông phải giảm mạnh các mục tiêu của mình trong khi vẫn không ngớt tuyên bố đó là ý định thực sự từ trước đến nay.
Cuộc tấn công dữ dội của Putin đã tạm thời làm cầu nối những chia rẽ lâu đời giữa những người nói tiếng Ukraina và tiếng Nga ở Ukraina, cũng như giữa các đối thủ chính trị, tạo ra một lực lượng phối hợp, thống nhất.
Nhưng có một mặt khác của câu chuyện này: Quân đội Ukraine cũng đã thách thức mọi dự đoán. Họ đã hoạt động tốt mặc dù có sự chênh lệch sâu sắc về sức mạnh quân sự so với đối thủ, đặc biệt là về sức mạnh không quân, hải quân và tên lửa tầm xa.
Bí quyết thành công của Ukraine trước hết nằm ở tư duy của họ, được hỗ trợ bởi các chiến lược quân sự năng động, họ đã khai thác điểm yếu của một đối thủ hùng mạnh, quá tự tin.
Ngay từ đầu, người Ukraine đã bước vào cuộc chiến với một ý chí quyết liệt là chiến đấu để bảo vệ ngôi nhà và cách sống của họ.
Như Napoleon đã từng giải thích các yếu tố đằng sau sự thành công trong quân sự, “Tinh thần đối với thể chất như ba so với một.” Theo đó, các đơn vị Ukraine không hoảng sợ và bốc hơi dưới áp lực dữ dội, thay vào đó họ cầm cự trong nhiều tuần tại các thành phố bị bao vây như Chernihiv và Mariupol. Và khi đối mặt với thất bại, họ sẽ phản công mạnh mẽ và nhanh chóng, thường kiềm chế hoặc đảo ngược những thắng lợi của Nga.
Tinh thần này đã bị thổi bùng bởi cuộc xâm lược vô cớ và trắng trợn của Nga. Cuộc tấn công dữ dội của Putin đã tạm thời làm cầu nối những chia rẽ lâu đời giữa những người nói tiếng Ukraina và tiếng Nga ở Ukraine, cũng như giữa các đối thủ chính trị, tạo ra một lực lượng phối hợp, thống nhất để đối đầu với những kẻ xâm lược.
Ngay cả những thành phố bị chiếm đóng với chủ yếu là dân số nói tiếng Nga – vốn có truyền thống nghiêng về Nga hơn – cũng đang tích cực chống lại thông qua các cuộc biểu tình và bất tuân dân sự.
Trong khi đó, Putin dường như đã truyền đạt rất kém ý định và mục tiêu của mình với những người lính Nga bình thường, điều này không tạo ra cam kết mạnh mẽ cho cuộc chiến giữa các chiến binh. Putin đã dành nhiều tháng để chế giễu những gợi ý rằng ông đang chuẩn bị cho cuộc chiến ở Ukraine, tuyên bố rằng các cuộc triển khai khắp đất nước chỉ đơn giản là các cuộc tập trận quân sự. Giờ đây, một số binh lính có vẻ nhanh chóng bỏ xe hoặc đầu hàng hơn là chết vì một cuộc chiến mà họ chỉ đơn giản là không được thuyết phục tham gia.
Khía cạnh tinh thần của người Ukraine đã thể hiện rõ ràng vào năm 2014 và 2015, khi Putin bắt đầu hỗ trợ lực lượng ly khai thân Nga ở miền Đông Ukraine và các binh sĩ Ukraine chống lại một cách ngoan cố đến mức họ được đặt biệt danh là “cyborgs”.
Đến năm 2021, quân đội Ukraine đã có nhiều năm kinh nghiệm chiến đấu và đã mạnh hơn đáng kể nhờ vũ khí, viện trợ quân sự và chiến thuật mới, đó là một phần lý do tại sao tôi không tin rằng người ta đã đúng khi nghi ngờ quân đội Ukraine sẽ thể hiện năng lực ra sao trong cuộc chiến này.
Tuy nhiên, tôi đã cùng với những người hoài nghi nghĩ rằng lực lượng không quân của Ukraine không thể tồn tại lâu với sức mạnh không quân vượt trội của Nga trong một cuộc xung đột toàn diện hoặc rằng các lực lượng mặt đất bên ngoài các thành phố có thể tồn tại lâu trong điều kiện thiếu sự che chở trên không. Nhưng với phương tiện hạn chế – chỉ khoảng 100 máy bay chiến đấu, chưa bằng 1/10 lực lượng hiện đại hơn của Nga – các phi công chiến đấu và lực lượng phòng không trên bộ của Ukraine vẫn tranh giành không phận Ukraine, gây tổn thất và buộc Nga sử dụng máy bay chiến đấu kém hiệu quả hơn.
Không nên phóng đại: Theo tính toán, Nga thực hiện vài trăm phi vụ chiến đấu mỗi ngày; Ukraine đang có trung bình ít hơn một tá, và lực lượng không quân của họ đã phải chịu những tổn thất quan trọng.
Nhưng các máy bay chiến đấu của Nga ngày càng phụ thuộc nhiều hơn vào các loại bom không chính xác được thả từ độ cao lớn và tên lửa hành trình đắt tiền, nguồn cung cấp hạn chế. Nếu không làm thế, các máy bay phản lực của Nga sẽ bị bắn hạ bởi các tên lửa tầm ngắn, bao gồm cả vũ khí di động do NATO gửi tới.
Để vượt qua những lợi thế to lớn này của Nga trên bầu trời, Ukraine đã tiến hành một cuộc chiến tranh không quân du kích. Họ dường như đã phân tán các máy bay chiến đấu đến các căn cứ không quân thứ cấp, hoặc thậm chí có thể là đường cao tốc, ngay trước cuộc xâm lược để tránh việc chúng bị xóa sổ trên mặt đất bởi các cuộc tấn công tên lửa của Nga.
Trong khi đó, các khẩu đội phòng không trên mặt đất của Ukraine chỉ kích hoạt một thời gian ngắn các radar của họ để phục kích các máy bay chiến đấu của Nga – thường được hỗ trợ bởi mạng lưới thiết bị định vị trên mặt đất kiểu Thế chiến II – khó theo dõi hơn.
Kyiv cũng gặt hái thành quả từ máy bay không người lái mà họ đã đầu tư một cách khôn ngoan, lần lượt hạ gục các phương tiện vận chuyển nhiên liệu, sở chỉ huy và phương tiện phòng không của Nga. Quân đội Nga đang vật lộn để bắn hạ những chiếc máy bay nhỏ, bay chậm này, có lẽ họ sợ rằng thiết bị gây nhiễu mạnh của chúng có thể gây hại cho liên lạc với máy bay của chính họ.
Quân đội Ukraine được cho là đã xoay sở để kết hợp những di sản kế thừa từ thời Liên Xô – pháo binh và xe bọc thép phong phú, sự phụ thuộc nhiều hơn vào hệ thống phòng không trên bộ hơn là máy bay chiến đấu – với những lợi thế được lựa chọn của phương Tây như thực hành trao quyền cho các sĩ quan cấp dưới và hạ sĩ quan trên mặt đất chủ động và sử dụng tin tình báo để thực hiện các cuộc tấn công chính xác. Theo Ukraine, những vụ này đã giết chết 7 tướng lĩnh Nga và tàn phá một căn cứ máy bay trực thăng của Nga.
Đáng chú ý, các đội “tàng hình” của bộ binh Ukraine đã sử dụng hàng nghìn vũ khí chống tăng tầm xa xách tay do phương Tây cung cấp, cũng như do chính Ukraine sản xuất, để vô hiệu hóa hàng trăm – hoặc nhiều hơn – xe bọc thép của Nga và các xe tải tiếp tế trong các cuộc phục kích và đột kích kiểu ‘đánh và chạy’. Đôi khi những người lính đi bộ được trang bị tốt có thể thực hiện công việc tốt hơn vì họ ít có khả năng bị phát hiện hơn. Ukraine đã cho thấy tầm nhìn xa trong việc tập trung vào các loại vũ khí yêu cầu từ các đồng minh.
Trên hết, các lực lượng Ukraine đã chiến đấu một cách phi đối xứng: Thay vì tìm cách ngăn chặn sức mạnh vượt trội của Nga ở biên giới, giới lãnh đạo Ukraine đã sử dụng sự rộng lớn về địa lý tuyệt đối của Ukraine như một sức mạnh tự thân, họ nhận ra rằng các thành phố lớn có thể đóng vai trò là hố hắc ín chết người cho các lực lượng tấn công. Kết quả là, họ đã bỏ các khu đất trống không thể phòng thủ trong khi vẫn giữ vững được các khu vực đô thị đông đúc.
Do đó, quân đội Nga bị bỏ lại với các tuyến tiếp tế trải dài và dễ bị tổn thương, với các lực lượng lớn – dành riêng cho việc bao vây các thành phố mà họ không thể chiếm được – bảo vệ các tuyến tiếp tế này.
Để giúp bù đắp sự chênh lệch lực lượng, Ukraine đã rất nhanh nhẹn trong việc phân phối hình ảnh về những thành công trên chiến trường và thảm cảnh nhân đạo để tập hợp sự ủng hộ của phương Tây.
Người Ukraine bước vào cuộc chiến với một ý chí chiến đấu quyết liệt hơn để bảo vệ ngôi nhà và cách sống của họ.
Tất nhiên, sẽ là sai lầm nếu mô tả nỗ lực chiến tranh của Ukraine là hoàn hảo. Ví dụ, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy đã không thể huy động được toàn bộ lực lượng cho đến khi Nga bắt đầu các hành động thù địch. Cơ sở lý luận chính trị đằng sau việc này – tránh tạo cớ cho Putin một cuộc tấn công, cũng như tránh gây tổn hại sớm cho nền kinh tế Ukraine – có thể là một tính toán sai lầm, vì nó đã giúp quân đội Nga nhanh chóng chiếm giữ ba thành phố quy mô trung bình ở miền nam Ukraine ngay từ đầu.
Hơn nữa, hàng chục binh sĩ Ukraine đã bị giết bởi các cuộc tấn công tên lửa của Nga khi đang ngủ trong doanh trại. Đáng lẽ họ phải được phân tán. Và những tuần tới sẽ thử thách quyết định của Kyiv trong việc không rút các lữ đoàn kỳ cựu khỏi khu vực phía đông Donbas, nơi họ vẫn có nguy cơ bị bao vây bởi các lực lượng Nga đang lấn tới .
Bất kể thế nào, cách thể hiện của quân đội Ukraine sẽ cho NATO nhiều điều để học hỏi. Nó minh họa cho các nhà lãnh đạo Hoa Kỳ thấy rằng một đối thủ kém cỏi về mặt kỹ thuật có thể áp đặt những tổn thất đáng ngạc nhiên lên một kẻ thù dường như áp đảo như thế nào.
The secret to the Ukrainian military’s success
by Sébastien Roblin, military writer, NBC News
