ADME là gì? (Hay hiểu nôm na là cho thuốc vào mồm rồi thì sao?)

Q: ADME là gì?

(Hay hiểu nôm na là cho thuốc vào mồm rồi thì sao?)
___
Link: https://qr.ae/pNKWLo
___
A: Raphael Onuku, Cử nhân dược học và hóa dược, đại học Nigeria, Nsukka

ADME là 4 chữ cái ghi tắt cho 4 quá trình cơ bản đại diện cho đặc tính dược động chung của thuốc bao gồm: hấp thu -> phân bố -> chuyển hóa -> đào thải (absorption – distribution – metabolism – excretion)
(T: thực chất trong dược phẩm hiện đại thì ta quan tâm tới 5 quá trình lận, LADME – thêm liberation hay có thể hiểu là giải phóng hoạt chất ra khỏi dạng bào chế của thuốc như viên phóng thích kéo dài, viên nang, etc :v)

ADME ban đầu được sử dụng để mô tả các đặc tính chung của thuốc: đi vào cơ thể (A), đi lòng vòng quanh cơ thể và nằm lại đâu đó trong người (D), biến đổi bên trong cơ thể (M) và thải ra ngoài cơ thể (E). Tuy nhiên, sau một thời gian dài được sử dụng, cách sử dụng ADME đã thay đổi thành nhiều cách khác nhau tùy vào nhu cầu của người sử dụng. Hay nói một cách chi tiết hơn là nó dùng để miêu tả “cơ chế” dược động của thuốc, ví dụ như: Đi qua thành ruột (A), di chuyển giữa các phần trong cơ thể (D), cơ chế chuyển hóa của nó aka cơ thể làm gì với nó (M), đào thải như thế nào (E) và đôi khi còn có cả cơ chế vận chuyển qua lại của nó là gì (Transport – T) cũng được thêm vào nữa
(T: Ơ vẫn không hiểu vậy thì nó khác gì với hồi xưa trừ việc nói chi tiết hơn 🙂) )

Dược động, có thể hiểu nôm na là “cơ thể làm gì với thuốc?”. Nói nghe chuyên môn hơn thì có thể hiểu rằng dược động là học về cách mà thuốc được hấp thu – phân bố – chuyển hóa và thải trừ.

Hấp thu là một khái niệm để nói về cách mà thuốc di chuyển từ vị trí sử dụng vào trong hệ tuần hoàn.
Ví dụ như việc bạn uống viên paracetamol để hạ sốt bằng miệng, nhưng sau đó thì dựa vào quá trình hấp thu ở dạ dày ruột thì nó vào trong máu của bạn, quá trình đó gọi là hấp thu.

Và một khi thuốc đã vào trong hệ tuần hoàn của bạn rồi thì nó sẽ được phân bố. “Phân bố” ở đây để chỉ cách mà thuốc được vận chuyển từ trong máu đến vị trí tác động của nó. Máu của bạn dẫn thuốc đi thẳng tới đích như cách mà đường cao tốc cho phép xe phi thẳng một lèo tới đích vậy.

(T: nầuuuuu :(( , theo như mình hiểu thì phân bố có thể hiểu như sau: Cơ thể ta có rất nhiều “khoang” để chứa các chất mình đưa vào trong cơ thể, bao gồm thuốc. Giống như cách mà hàng chục cái hồ nhỏ được nối chung với một con sông vậy, nước từ sông vào hồ và nước từ hồ chảy ngược ra sông, trộn lẫn vào nhau. Mạch máu sẽ đưa thuốc đi khắp nơi trong cơ thể và thuốc sẽ đi qua tất cả các “khoang” đó, tùy thuộc vào việc các cái “khoang” đó có thể chứa được nhiều hay ít thuốc mà thuốc sẽ nằm lại một phần trong “khoang” đó. Và trong các “khoang” này sẽ bao gồm cả chõ mà thuốc có tác dụng chữa trị cũng như nơi thuốc KHÔNG có tác dụng trị liệu. Chính vì vậy nên đôi khi tác dụng phụ của thuốc là do nó nằm nhiều không đúng chỗ á. Và việc “khoang” có thể chứa nhiều / ít / không chứa thuốc thì còn phụ thuộc nhiều vào các hàng rào cũng như ái lực của khoang đó với thuốc quyết định)

Một số thuốc sau khi vào cơ thể thì bị chuyển hóa, trong trường hợp này thì chuyển hóa ở đây để chỉ về việc thuốc sau khi uống vào sẽ biến đổi thành một dạng mới khác với lúc ban đầu khi ta uống vào. Và phần lớn quá trình chuyển hóa thuốc được xảy ra tại gan.

Quá trình chuyển hóa thuốc có thể đưa đến nhiều kết quả khác nhau. Ví dụ như khi ta uống một số thuốc tiền dược A, các thuốc này sau khi được chuyển hóa ở gan sẽ thành dạng B và dạng này thì mới là dạng có hoạt tính giúp chữa trị cho cơ thể bạn.

Sau khi sử dụng thuốc, các hợp chất “lạ” sau khi vào cơ thể cũng như các chất chuyển hóa của chúng sẽ cần được đào thải ra khỏi cơ thể, thông thường thì sẽ thông qua thận (nước tiểu) hoặc phân. Đây là một quá trình vô cùng quan trọng vì nếu quá trình đào thải không thể xảy ra hoàn toàn, việc duy trì lượng vật chất “lạ” trong cơ thể trong thời gian dài có thể gây ra nhiều tác động làm rối loạn các quá trình sinh lý trong cơ thể.

Trong cơ thể có 3 vị trí chính trong cơ thể mà xảy ra quá trình đào thải chính là thận, gan mật và phổi. Trong đó, thận là nơi quan trọng nhất của quá trình này và đó là nơi đào thải các chất thông qua nước tiểu. Đào thải qua gan mật hay hệ tiêu hóa chỉ là một quá trình phụ liên quan đến việc gan tiết mật liên tục vào hệ tiêu hóa để tiêu hóa đến khi phần chất thải trong mật mất dần theo phân. Và con đường đào thải cuối cùng là qua phổi (ví dụ: thuốc mê).

Đào thải thuốc qua thận thì liên quan đến 3 cơ chế chính:

Tài liệu tham khảo:
ADME

What is ADME? – Definition & Process