Từ hoàng đế trở thành ni cô, người hầu được phong hoàng phi, con vua lấy 2 chồng làm vua là câu chuyện của Lý Chiêu Hoàng, hoàng phi họ Lê, công chúa Ngọc Bình.
1. Lý Chiêu Hoàng.
Là nữ hoàng duy nhất trong sử Việt, Lý Chiêu Hoàng vừa không bảo vệ được cơ nghiệp của nhà Lý, vừa chẳng quyết được tương lai của bản thân. Cuộc đời bà trải qua những gập ghềnh, chông gai không ai có thể đoán định.
Lý Chiêu Hoàng (1218-1278) tên thật là Lý Phật Kim, sau đổi tên thành Lý Thiên Hinh, còn vua Lý Huệ Tông và hoàng hậu Trần Thị Dung. Năm 7 tuổi, bà được cha nhường lại ngôi báu. Lên ngôi khi còn quá nhỏ, quyền lực vương triều đã rơi hết vào tay họ Trần.
Năm 1225, theo sự sắp đặt của Trần Thủ Độ, Lý Chiêu Hoàng buộc phải nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh. Nhà Lý suy vong, nhà Trần thay thế. Sau khi nhường ngôi, Lý Chiêu Hoàng được sắc phong là Hoàng hậu Chiêu Thánh. Bảy năm sau, bà sinh con lần đầu nhưng hoàng tử mất ngày sau đó. Sợ Thái Tông không có con trai nối ngôi, Trần Thủ Độ ép vua lập hoàng hậu mới, giáng Chiêu Thánh làm công chúa. Trước liên tục những biến cố của cuộc đời, quá đau buồn, chán nản, bà xuống tóc đi tu. Thế nhưng, duyên nghiệp của vị nữ hoàng duy nhất trong lịch sử vẫn chưa kết thúc.
Sau cuộc kháng chiến chống Mông Cổ (1257-1258), bà được phục hồi tước vị công chúa và được gả cho Lê Phụ Trần, người có công cứu giá cho vua Trần Thái Tông. Trong 20 năm chung sống bên chồng, Chiêu Thánh sinh được 2 người con. Năm 1278, bà qua đời ở tuổi 60 trong một lần về thăm quê ở Cổ Tháp ( Từ Sơn, Bắc Ninh).
Trong cuộc đời mình, Lý Chiêu Hoàng đã trải qua 7 danh vị. Từ công chúa, hoàng thái tử, nữ hoàng nhà Lý đến hoàng hậu, công chúa, ni cô, và cuối cùng là phu nhân dưới thời Trần.
2. Vương phi họ Lê.
Thời phong kiến, nô tì thuộc tầng lớp thấp kém nhất trong xã hội. Họ gần như không có quyền cơ bản của con người. Thế nhưng, có người từ thân phận thấp kém được làm hoàng phi. Câu chuyện lạ lùng này xảy ra dưới thời trị vì của vua Lê Uy Mục của nhà hậu Lê.Trong số các phi tần của Lê Uy Mục, đặc biệt phải kể đến trường hợp của hoàng phi họ Lê (có người nói bà tên Lê Thị Thanh), quê ở huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị ngày nay.
Theo Đại Việt thông sử, vì gia đình mắc tội, bà bị sung làm nô tì trong cung. Khi Lê Uy Mục còn chưa lên ngôi, một lần bất ngờ trông thấy bà, ông đem lòng yêu mến. Sau khi lên ngôi, Lê Uy Mục đón nô tì đó vào cung, phòng làm hoàng phi, nhờ được sủng ái, anh của bà cũng được phong tước hiệu, giao trọng trách chiêu dân khai hoang, lập ra nhiều làng mới ở tỉnh Quảng Trị ngày nay.
Sau khi bà qua đời, nhân dân nhớ ơn anh em bà có công khai hoang lập ấp nên đã lập đền thờ ở nhiều nơi. Hiện nay, phần lớn đền miếu thờ đã hoang phế, chỉ còn ngôi miếu chính thờ bà ở Vĩnh Linh, Quảng Trị vẫn còn nguyên vẹn. Hằng năm, nhân dân trong vùng lại tổ chức tế lễ vương phi họ Lê tại miếu bà vào ngày 27/3 âm lịch.
3. Công chúa Ngọc Bình.
Giống Lý Chiêu Hoàng, dù cũng được sinh ra trong gia đình đế vương, mang danh “lá ngọc cành vàng”, công chúa Ngọc Bình (1783-1810) nhà hậu Lê cũng trải qua cuộc đời chìm nổi. Bà là con gái thứ 23 của vua Lê Hiển Tông, em gái của công chúa Ngọc Hân, vợ của vua Quang Trung.
Nổi tiếng với sắc đẹp “chim sa cá lặn”, năm Ất Mão (1795), công chúa Ngọc Bình được gả cho Nguyễn Quang Toản (vua Cảnh Thịnh sau này). Sau khi trở thành vợ của vua Tây Sơn, công chúa Ngọc Bình được phong làm chính cũng hoàng hậu. Dù có tới 6 năm làm hoàng hậu của nhà Tây Sơn, bà và vua Cảnh Thịnh khi đó còn khá nhỏ tuổi nên chưa có con.
Sau khi nhà Tây Sơn sụp đổ năm 1801, vua Cảnh Thịnh và công chúa Ngọc Bình đều bị bắt. Vua Gia Long quyết định lấy Ngọc Bình làm vợ, phong Đệ tam cung Đức Phi. Trong gần 10 năm làm phi tần của Gia Long, Ngọc Bình sinh được hai hoàng tử và hai công chúa.
Cuộc hôn nhân gượng ép với Nguyễn Ánh đã biến Ngọc Bình trở thành người phụ nữ có số phận lạ lùng bậc nhất sử Việt. Bà xuất thân là con của vua, cuối cùng lại lấy hai đời chồng làm vua của hai triều đại đối nghịch trong lịch sử. Chính bởi số phận đặc biệt và cuộc đời truân chuyên của công chúa Ngọc Bình, dân gian từ đó vẫn lan truyền câu ca :
Số đâu có số lạ lùng
Còn vua lại lấy hai chồng làm vua
