-Howie Reith-
Phát hiện một kẻ thao túng có thể có đôi chút khó khăn, vì hầu hết mọi người đều thao túng người khác theo cách này hay cách khác, ngay cả khi họ không nghĩ mình đang làm vậy. Có rất nhiều tín hiệu ngôn ngữ cơ thể mà bạn có thể theo dõi để phát hiện ra có sự lừa dối – đồng tử co lại, má ửng hồng, bàn chân run, chớp mắt thường xuyên, cười giả tạo, v.v. Dù vậy, nghiên cứu cho thấy rằng ngay cả khi bạn biết phải quan sát gì, thì những tín hiệu này vẫn không đáng tin cậy. Tất cả chúng đều có thể chỉ là người đó cảm thấy lo lắng. Thay vào đó, tôi nghĩ việc nhận ra sự thao túng sẽ hữu ích hơn nhiều so với việc xác định người thao túng và biết cách phản hồi với các cách thức thao túng phổ biến nhất.
Các loại thao túng
Xấu hổ
Phong cách thao túng phổ biến mà tôi thường gặp là xấu hổ. Khi ai đó muốn bạn làm điều gì đó, thay vì trực tiếp yêu cầu bạn làm điều đó, họ sẽ cố gắng biến mình thành người phán xét đạo đức của bạn. “Mẹ muốn con dọn phòng” trở thành “Con ngoan trò giỏi sẽ biết tự dọn phòng”. “Anh muốn em nấu cho anh bữa tối” trở thành “Một người vợ tốt sẽ biết lo bữa tối cho chồng mình.”
Kiểu thao túng này phụ thuộc vào niềm tin của bạn rằng họ có quyền xác định điều gì là đúng hay sai, sau đó phán xét bạn dựa trên điều đó. Nếu bạn không đồng ý với tiền đề (vợ không bắt buộc phải nấu bữa tối cho chồng), hoặc bạn không tin rằng kẻ thao túng là người đánh giá đạo đức của bạn, thì xem như bạn đã tước bỏ vũ khí của họ.
Một phần của trận chiến xảy ra trong tâm trí của chính bạn. Niềm tin rằng “Tôi là người phán xét giá trị của đạo đức tôi” sẽ giúp bạn đảm bảo những người sử dụng phương pháp xấu hổ không thể tác động đến bạn. Để đáp lại những các thức thao túng của họ, hãy tìm điều gì đó để đồng ý với họ nhưng không thừa nhận ẩn ý làm xấu hổ bạn của họ. “Mẹ nói đúng, đến một lúc nào đó thì con cũng nên dọn dẹp phòng của mình.” “Anh nói đúng, em thấy vợ thỉnh thoảng cũng nên nấu ăn cho chồng.” Điều này sẽ buộc họ yêu cầu những gì họ muốn một cách trực tiếp. Sau đó bạn có thể đồng ý, không không ý hoặc thỏa hiệp phương án thứ ba.
Lời khen phủ đầu
Kỹ thuật thao túng này liên quan đến việc “khen” người đó cư xử theo cách bạn muốn họ cư xử trong tương lai. “Anh quả là một người dễ tính. Tôi có thể nhờ anh một việc được không?” Chúng ta muốn đồng ý với lời khen, do đó chúng ta muốn cư xử nhất quán với tính cách tích cực theo lời của họ, vì vậy chúng ta cảm thấy áp lực phải chấp nhận những gì họ muốn chúng ta làm.
Biện pháp chống lại chiêu thức thao túng này là chia câu đó thành những câu riêng biệt. Không đồng ý với yêu cầu của họ không có nghĩa là bạn không thể đồng ý với lời khen. “Cảm ơn nhé, tôi luôn cố gắng hòa đồng với mọi người, nhưng tôi hơi bận nên không giúp anh dọn nhà vào thứ Bảy được.”
Chê bai phi ngôn ngữ
Chỉ trích có thể khiến người khác bực mình, vì vậy hầu hết mọi người không thích làm điều đó trực tiếp. Thay vào đó, họ sẽ bày tỏ sự không hài lòng của mình bằng lời nói. Cau mày, tỏ vẻ chán ghét, đảo mắt, gõ ngón tay, … đều là những ví dụ. Bằng cách không nói ra lời chỉ trích của mình, người kia có thể phủ nhận việc họ có chỉ trích bạn hay không. Người ta vừa có thể làm tổn thương mục tiêu, khiến họ phản ứng theo cảm xúc, đồng thời tỏ ra bình tĩnh và dương như hoàn toàn vô tội. “Hôm nay dễ xúc động thế bạn hiền?” Mục đích là làm tổn thương bạn, khiến bạn cảm thấy mình ngu ngốc hoặc kích động bạn làm điều gì đó bộc phát, thứ sẽ dễ khiến bạn hối hận sau này.
Việc chống lại chiêu thức này rất khó và chủ yếu là tự trong bản thân bạn. Về mặt nhận thức, nếu bạn có thể nhắc nhở bản thân mình rằng những phán xét của họ không quan trọng, điều đó có thể giúp bạn bình tĩnh lại. Thở chậm và nhắc nhở bản thân thư giãn cũng có thể có ích. Nếu muốn, bạn có thể hỏi họ về những cử chỉ của họ. Xem nó giống như một sự xúc phạm trực tiếp. “Tôi để ý anh vừa đảo đảo con mắt. Anh có điều muốn nói à?” Bạn càng khuyến khích họ giao tiếp trực tiếp thay vì kiểu tỏ thái độ gián tiếp càng tốt.
Chê bai gián tiếp
Chê bai gián tiếp tương tự như chê bai phi ngôn ngữ, nhưng thay vì cử chỉ, họ dùng những hàm ý đằng sau lời nói để chê bai bạn. Dạng thức thường gặp nhất là những lời khen châm biếm, kiểu như “Áo sơ mi của chị nhìn đẹp quá nhỉ, mỏng ghê.” Mục đích là làm cho người kia cảm thấy bất ổn, nhưng không thể đáp lại mà không bị xem là thô lỗ hoặc “khó ở”.
Cách xử lý tương tự như những lời chê bai không lời. Chủ yếu là nội bộ, nhắc nhở bản thân rằng họ đang cư xử rất tệ và ý kiến của họ chẳng ảnh hưởng gì đến giá trị của bạn. Bạn cũng có thể nói thẳng với họ: “Cảm ơn đã khen, nhưng tôi thấy chị khen với giọng điệu đó là không hay đâu.” “Bữa nay khó ở hả?” “Không, tôi bình thường à. Tôi chỉ muốn chị đừng khen kiểu châm biếm đó với tôi thôi.”
Nhai đi nhai lại
Kiểu thao túng này rất đơn giản, người thao túng lặp đi lặp lại yêu cầu. Nhân viên bán hàng là những người được dạy cách thức này một cách rõ ràng.
Chống lại kiểu thao túng rất đơn giản, chỉ cần nói “không” nhiều lần hơn số lần mà họ sẵn sàng “theo đuổi” bạn. Nói “không” với họ và bảo họ để cho bạn yên.
Bậc thang “có”
Nó được cho do Ben Franklin tạo ra, bậc thang “có” là kiểu thao túng khiến mọi người đồng ý với những điều thật nhỏ nhặt rồi dần dần tăng mức độ lên. Khi mọi người bắt vào nhịp đồng ý, họ bắt đầu ngầm tin tưởng vào người kia, cho đến khi họ sẵn sàng đồng ý với những điều mà nếu hỏi từ ban đầu, họ sẽ chẳng bao giờ đồng ý.
“Đây có phải là 200 Nguyễn Đình Chiểu không anh?” “Đúng rồi.” “Nó thuộc quận 3?” “Ừ.” “Số điện thoại của anh là 098-888-9999?” “Đúng rồi.” “Có vẻ như chị đang muốn tìm mua bất động sản phải không ạ?” “Đúng rồi.” “Nhóm chuyên gia bên em có thể tư vấn chị miễn phí. Bạn có muốn gặp mặt trong tuần này không?” “Ừ.”
Cách đối phó với chiêu thức bậc thang “có” là nhận biết nó đang xảy ra. Đó là một vấn đề tâm lý của con người, nhưng cũng giống như một thói quen xấu hay một sự thèm muốn không lành mạnh, miễn là bạn nhận ra nó và có kế hoạch xử lý khi nó xuất hiện, bạn có thể kiểm soát bản thân và sống đúng với mong muốn thực sự của mình. Khi ai đó đang sử dụng bậc thang “có”, chỉ cần nói “không”.
Đe dọa
Những tuyên bố chê bai đạo đức sẽ gây ra sự xấu hổ, những lời chỉ trích lại kích động sự tức giận, đe dọa gây nên sự sợ hãi. Tùy thuộc vào bản chất của lời đe dọa, bạn có thể phải nhượng bộ và kiện ngược lại sau đó. Sức khỏe và tính mạng quan trọng hơn chiến thắng trong một cuộc tranh cãi, hay bất cứ điều gì khác. Nếu bạn có thể rời đi, thì đó là lựa chọn tốt nhất.
Tóm lại, cách tốt nhất để nhận ra những kẻ thao túng là quan sát họ thao túng, và tách bản thân ra để bạn không phải là nạn nhân của họ. Nếu vẫn thất bại, hãy tin tưởng vào trực giác của bạn, nó thường có xu hướng đúng.
