Cử Long là một địa danh thuộc tỉnh Thanh Hóa ngày nay. Nơi này chỉ cách cố đô Hoa Lư vài chục km. Vào đầu giai đoạn độc lập sau ngàn năm Bắc thuộc, dân cư chủ yếu của vùng này là dân tộc Mường, đã nhiều lần nổi dậy chống triều đình, khiến ba vị vua Việt Nam thuộc ba triều đại khác nhau phải đích thân cầm quân đi dẹp loạn.
Lần thứ nhất là vào năm 1001, vua Lê Hoàn đi đánh Cử Long, có con riêng của vợ là cựu vương Đinh Toàn đi theo. Không ngờ Đinh Toàn trúng tên tử trận, Lê Hoàn giận dữ liền thân ra đốc chiến, cuối cùng đánh bại quân giặc. Ngẫu nhiên thay là mẹ Đinh Toàn, tức Thái hậu Dương Vân Nga, vừa qua đời vào năm 1000 thì một năm sau con trai đã đoàn tụ với gia đình.
Lần thứ hai là vào năm 1005 khi mà các con trai của Lê Hoàn đang tranh ngôi vua. Lê Long Đĩnh sau khi sát hại anh trai Long Việt thì đi đánh dẹp các anh em khác, lúc này dân Cử Long nhân cơ hội cướp phá gần Hoa Lư. Long Đĩnh sau khi chiến thắng các vương khác liền kéo quân đến Cử Long. Sử sách không nói rõ kết quả trận đánh này ra sao nhưng có chép rằng “Mán [Man] Cử Long giữ nơi hiểm yếu, cậy sức kiên cố, từ Đinh, Lê đến nay [năm 1011] vẫn không chinh phục được”.
Vì vậy mới có lần dẹp loạn cuối cùng vào năm 1011. Vua Lý Thái Tổ thống lĩnh toàn quân đi đánh. Kết quả là thủ lĩnh Cử Long bị bắt, quân phản loạn bị đánh tan đến tận gốc. Từ đó về sau không còn ghi nhận nổi loạn tại đây nữa. Địa danh Cử Long vào thời Hậu Lê được đổi thành huyện Lạc Thủy, sau thành Cẩm Thủy. Nơi đây đã chứng kiến nhiều trận đánh giữa quân Việt và quân Minh trong thời kỳ đầu của Khởi nghĩa Lam Sơn cũng như giữa quân Mạc và quân phù Lê trong Chiến tranh Nam-Bắc triều.
Ảnh: Lê Long Đĩnh và Lý Công Uẩn trong phim “Khát vọng Thăng Long”
