Mỗi khi gặp khó khăn, chúng mình thường muốn chia sẻ với ai đó. Nhưng có lẽ không phải cuộc trò chuyện nào cũng khiến mình nhẹ lòng hơn. Đôi khi, những lời tâm sự bị chặn ngay ở câu: “Tại sao không làm thế này”, “Ai chẳng thế mà”, và tương tự. Có nhiều lý do để người đối diện nói ra những câu như vậy. Họ muốn giúp bạn nhanh chóng giải quyết vấn đề, họ muốn thể hiện rằng sự từng trải và hiểu biết để hỗ trợ bạn, họ muốn cho bạn thấy rằng bạn không phải là người duy nhất có cảm giác đó, hay thậm chí là họ muốn chấm dứt nhanh cuộc trò chuyện này. Dù lý do có là gì, thì việc nói ra những lời đó cũng đã vô tình làm tổn thương bạn.
Hồi nhỏ mình có đọc được một câu này: “Đừng bao giờ cho lời khuyên, trừ khi được hỏi.” Và mình thấy nó đúng. Việc vội vã đưa ra giải pháp có thể khiến người kia bàng hoàng, cảm thấy bản thân không được công nhận và thấu hiểu, và có lẽ cũng không muốn tiếp tục chia sẻ nữa. Nguy hiểm hơn thì sẽ tạo nên sự nghi ngờ giá trị bản thân, và dần làm tệ đi sức khỏe tâm lý.
Dạo gần đây mình thấy các dịch vụ lắng nghe ở Việt Nam đang phát triển nhiều, như là tham vấn tâm lý, hay lắng nghe sâu, và vòng tròn chia sẻ. Một phần mình mừng vui vì sức khỏe tinh thần đang dần được quan tâm hơn, một phần mình thấy đau lòng vì những điều cơ bản như sự quan tâm cũng phải bỏ tiền để mua.
Dù bạn không phải là một người học và làm tâm lý, bạn cũng có thể trở thành một chỗ dựa, một đôi tai tin tưởng cho người bên cạnh. Mình chia sẻ mấy điều này học được từ môn tham vấn, hy vọng là có ích cho bạn.
1. Thật ra con người rất tích cực
Trước hết, mình muốn trích dẫn một lý thuyết của Carl Rogers rằng bản chất con người thực sự tốt đẹp. Ẩn sâu trong mỗi người đều là sự chủ động, tích cực, và sáng tạo. Con người hoàn toàn có đủ khả năng để tự giải quyết mọi vấn đề. Với cách nhìn này, để giúp đỡ người khác, chúng mình chỉ cần là một người dõi theo, cùng họ nhìn lại những điều bất ổn, và củng cố niềm tin, động lực để người kia tự vượt qua khó khăn ấy. Để làm được điều ấy, lắng nghe chủ động là một trong những kĩ năng quan trọng.
2. Lắng nghe chủ động là gì
Hiểu một cách đơn giản, đó là hoàn toàn lắng nghe lời nói, quan sát cử chỉ và biểu cảm của người đối diện, và thể hiện cho họ thấy là bạn đang thực sự lắng nghe. Khi một người tìm đến bạn và chia sẻ, thứ họ cần có thể không phải là lời khuyên hay giải pháp, mà là sự tin tưởng, động viên, và thấu hiểu.
Để lắng nghe chủ động, bạn cần:
- Chú ý tới người đối diện. Nhìn vào mắt và quan sát họ, từ lời nói, giọng điệu, cử chỉ, biểu cảm.
- Thể hiện rằng mình đang lắng nghe. Bạn có thể thi thoảng gật đầu, mỉm cười hoặc biểu cảm nào đó gần với cảm xúc của người đối diện, dùng những câu từ gợi mở như “Thế à”, “Cậu thấy sao”,…
- Phản hồi. Bạn nên hỏi lại những điều mà mình nghe chưa rõ, hoặc muốn hiểu kĩ hơn. Chẳng hạn, bạn có thể nói “Nãy cậu bảo là abc xyz à”, “Tớ thấy cậu bảo là bcd ghi đúng không”,…
- KHÔNG CHEN VÀO KHI NGƯỜI KIA ĐANG NÓI. KHÔNG ĐÁNH GIÁ PHÁN XÉT. Mình hiểu là có những chuyện thực sự rất khó để nghe và thấu hiểu; nhưng thay vì bộc lộ ngay lập tức và làm tổn thương tới mối quan hệ, bạn có thể cố gắng chậm lại một chút. Nếu khó khăn quá, hãy nhận diện và gọi tên những suy nghĩ lúc này trong đầu bạn, và tạm thời để chúng qua một bên; hoặc bạn cũng có thể tạm dừng cuộc hội thoại một lúc. Bạn đừng nên đưa ra lời khuyên, giải pháp, hay bất cứ điều gì trái ngược lại với lời nói của người đối diện ngay khi này. Hãy nhớ là con người thực sự tốt đẹp, họ chỉ đang cần một nơi để dựa vào và bộc lộ phần mệt mỏi. Họ không hề yếu đuối hay bất lực, và chưa cần gì ngoại trừ sự kiên nhẫn và chân thành từ bạn. Bạn đang lắng nghe và quan tâm đến họ, không phải đang phỏng vấn hay tra khảo. Bạn có thể đưa ra những gợi ý, nhưng sẽ là sau khi hiểu được khó khăn của người kia, và họ không còn ở trong trạng thái xúc động.
Mình tin là cuộc đời cần thật nhiều người biết cảm thông và thấu hiểu như bạn, giống như việc bạn dành sự quan tâm tới bài viết này của mình.
