Bà là con gái út của vua Lê Hiển Tông, mẹ là Chiêu nghi Nguyễn Thị Điều, sinh ngày 12 tháng 12 năm Cảnh Hưng 45 (tức ngày 22 tháng 1 năm 1785) tại Thăng Long.
Năm Cảnh Thịnh thứ 3 (1795), sau khi quyền thần Bùi Đắc Tuyên bị dẹp, Bắc cung Hoàng hậu Lê Ngọc Hân tiến cử em gái Ngọc Bình khi đó mới 11 tuổi cho Cảnh Thịnh Đế Nguyễn Quang Toản. Công chúa Ngọc Bình trở thành hậu cung của Cảnh Thịnh Đế, tuy nhiên theo Quốc sử di biên, có lẽ bà chỉ là phi tần chứ chưa phải là Hoàng hậu như nhiều thông tin.
Như vậy hai cha con Hoàng đế Quang Trung và Cảnh Thịnh là anh em cột chèo.
Tháng 4 năm Tân Dậu (1801), vua Tây Sơn lúc này là Nguyễn Quang Toản chống đỡ không nổi phải bỏ chạy ra Bắc bỏ lại Phú Xuân rơi vào tay Nguyễn Phúc Ánh, nhiều gia quyến không theo kịp bị kẹt lại, trong đó có người vợ trẻ Lê Thị Ngọc Bình và một số cung nữ.
Còn Công chúa Ngọc Bình, khi Phú xuân bị đánh chiếm, chồng bỏ chạy trước đó nên bà bị bắt cùng một số cung nữ khi mới 17 tuổi . Lúc đó theo lệ thì lẽ ra công chúa Ngọc Bình phải chịu tội chém đầu vì làm vợ của Quang Toản, hoặc chí ít ra thì cũng phải tự tuẫn để thủ tiết với người chồng của mình. Thế nhưng khi đó Nguyễn Phúc Ánh thấy bà là một người con gái trẻ đẹp cực kỳ diễm lệ, ăn nói dịu dàng, dáng điệu thướt tha với nỗi buồn phảng phất nên thấy chạnh lòng.
Đặc biệt một vài lần thử trò chuyện với công chúa Ngọc Bình, Gia Long đã rất ưng ý, rồi đột ngột nhà vua quyết định lấy người con gái này làm vợ. Mặc cho các cận thần đứng đầu là Lê Văn Duyệt kịch liệt phản đối vì cho rằng “thiên hạ thiếu gì đàn bà mà lại lấy thừa vợ của giặc”. Thế nhưng rung động và thương xót trước người đẹp, vua Gia Long vẫn bỏ ngoài tai tất cả, ông trả lời bề tôi của mình rằng: “Tất cả giang sơn này, cái gì mà ta không lấy từ trong tay giặc, cứ gì một người đàn bà?”. Và rồi hôn lễ đã được cử hành
Lê Thị Ngọc Bình được nạp làm phi và sau đó được Gia Long sắc phong làm Đệ tam cung Đức Phi, đứng thứ ba sau hai bà Thừa Thiên cao Hoàng hậu họ Tống (mẹ hoàng tử Cảnh) và Thuận Thiên cao Hoàng hậu họ Trần (mẹ hoàng tử Đảm, sau là vua Minh Mạng).
Năm đó Ngọc Bình mới 11 tuổi, trở thành vợ vua Tây Sơn, Ngọc Bình được phong làm Chính cung hoàng hậu, ở trong cung 6 năm trời nhưng chưa sinh con cho đến khi trở thành vợ vua Gia Long. Chính bởi số phận đặc biệt của công chúa Ngọc Bình mà dân gian từ đó đến nay vẫn lưu truyền câu ca:
Số đâu có số lạ lùng! Con vua mà lấy hai chồng làm vua!”.
Cuộc tình của Gia Long Nguyễn Ánh với công chúa Ngọc Bình quả thật cũng là một sự trớ trêu. Khi Nguyễn Huệ Quang Trung là chồng bà Ngọc Hân công chúa, còn Nguyễn Ánh Gia Long chồng bà Ngọc Bình, em Ngọc hân, hai kẻ cừu địch không đội trời chung ấy lại trở thành anh em “cột chèo” khiến cho lịch sử càng thêm chuyện hy hữu!
Theo: Tìm hiểu Lịch sử Việt Nam
