“Nỗ lực thì có thể tiến bộ” – bản thân niềm tin này đã rất nặng nề. Người càng đem câu nói này vào cách làm việc, giải quyết vấn đề, thì cuộc sống càng có nhiều trói buộc, nhiều áp lực. Họ rất có thể sẽ đạt được tiến bộ, thế nhưng số vật cản cần vượt qua lại càng nhiều hơn nữa.
Phía dưới là giải thích chi tiết:
Nỗ lực là gì? Nỗ lực không phải là định nghĩa khách quan cho một hành động. Ví dụ, Minh năm nay đã đọc hết 100 quyển tiểu thuyết, còn viết 100 bài bình luận sách trên Douban, mỗi ngày đều viết tới 1 giờ sáng. Bạn nghĩ đây có thể gọi là nỗ lực không? Tôi nghĩ đáp án của đại đa số mọi người là: Không chắc. Còn phải xem thái độ của Minh khi làm việc này. Cậu ấy có tận hưởng quá trình này không? Hay là gồng người lên để làm một việc mình không thoải mái, quá sức của mình?
Giả dụ như đây là một sở thích không chuyên của Minh, cậu vui vẻ đọc sách, thoải mái viết lời bình, tôi nói rằng Minh là một người rất cố gắng, bạn gần như là sẽ nhếch môi không đồng ý: Đây mà tính là cố gắng à? Tôi lướt Netflix cũng xem hết 100 bộ rồi, mỗi ngày còn xem tới 2 giờ sáng cơ.
Cho nên, bản thân từ “nỗ lực” đã bao hàm trong đó nhân tố “khắc phục khó khăn”.
Thế nhưng, “khắc phục khó khăn” đã có thể coi như cố gắng chưa? Cũng chưa chắc.
Zhihu có một câu hỏi thế này: “Tại sang những người vào lúc trong lòng nóng vội như lửa đốt lại lựa chọn chơi game?”, trong phần giải thích của câu hỏi này có nhắc đến một hiện tượng: [Người hỏi vốn không thích chơi game, thực tế chơi game không đem lại cho anh ta chút khoái cảm nào, mà thậm chí còn thấy chán ghét.] Như vậy, anh ta cực kỳ khó chịu ghét bỏ, lần này lần khác đánh một trò chơi không đem lại khoái cảm nào hết, hành động này cần phải vượt qua biến trở rất lớn, nhưng gần như vẫn không thể coi là nỗ lực?
Đối với việc này bạn sẽ có một cách giải thích rất dễ thấy: Khắc phục khó khăn có tác dụng gì à? Việc làm cũng không có việc chính đáng.
Cho nên, chính đáng là gì, cũng là điểm then chốt đối với việc đánh giá hai mặt khác nhau của nỗ lực.
Câu hỏi trước mặt, nếu như thêm một điều kiện, năm nay Minh chuẩn bị thi nghiên cứu sinh, thế nhưng anh ta mỗi ngày không đọc sách ôn tập, mà lại đêm đêm chong đèn đọc tiểu thuyết viết bình luận, anh ta làm những việc này cũng rất vất vả, cũng không vui vẻ gì, thế nhưng anh ta vẫn không nhịn được mà làm mãi làm mãi, cho dù thế thì anh ta vẫn không ôn bài. Bây giờ anh ta đã tích lũy được thành quả rất lớn, nhưng bạn vẫn sẽ cảm thấy anh ta chưa cố gắng, bởi vì bạn cảm thấy những việc anh ta làm không phải việc đúng đắn.
Thế nhưng, nếu như Minh là một tác giả chuyên nghiệp, chức nghiệp là viết bình luận sách cho mọi người, hay là anh ta đang học thạc sĩ nghiên cứu văn học thường thức, đọc tiểu thuyết là “việc chính đáng” mà anh ta cần làm. Thế là, những gì mà anh ta làm không khác gì so với tình huống trước đó cả – cũng đã đọc đến phát ngán rồi, nhưng vẫn rất đọc vô cùng vất vả cần mẫn, mỗi ngày đều đọc đến sớm tinh mơ. Lúc này, bạn nhất định sẽ rất tôn trọng anh ta: Thật là chăm chỉ! Đúng là idol!
Cho nên cùng một hành động giống nhau, có lúc thì gọi là cố gắng, có lúc thì là không cố gắng, hoàn toàn phụ thuộc vào hệ tham chiếu.
“Nỗ lực” sẽ tập trung toàn bộ những khó khăn của bạn vào thứ được gọi là “việc chính đáng”, là thứ mà bạn hy vọng sẽ đạt được “tiến bộ”.
Bây giờ chúng ta nói tới tiến bộ.
Thế nào gọi là tiến bộ? Sao không phải hữu bộ tả bộ? Sao không phải là thoái bộ?
“Tiến” đại diện cho một sự đối chiếu liên quan đến thời gian, chính là “tương lai sẽ tốt hơn hiện tại”. Nói đến “tốt” là gì, thì đánh giá này phụ thuộc vào giá trị quan của mỗi người; kiếm được bao nhiêu tiền, khả năng nhận thức cao hay thấp, đối với người này thì là có 2 bằng thạc sĩ, đối với người kia thì là biên tập những bài viết chuyên nghiệp, điều này đều không quan trọng. Trọng điểm chính là: Khi tôi nhắc đến “tiến bộ”, thì tôi đã ngầm bao hàm trong đó một ý tứ: Tôi không hài lòng với hiện tại, tôi không muốn cứ duy trì mãi như hiện tại.
Kết hợp những điều trên lại, “nỗ lực thì có thể tiến bộ” câu này chúng ta có thể giải thích như sau:
Tôi chưa hài lòng với hiện tại. Tôi không muốn tiếp tục như thế này. Tôi muốn nhắm vào hướng mà tôi chưa hài lòng, kiên trì làm một điều nhất định nào đó (tôi biết là cần phải vượt qua rất nhiều khó khăn). Chỉ mong, tôi cuối cùng sẽ không còn phải giống như hiện tại nữa…
“Nỗ lực là có thể tiến bộ”, bạn cho rằng đó là động lực dâng trào, tích cực phấn đấu.
Không phải, ý nghĩa mà nó hàm chứa, thực tế lại rất u ám nặng nề. Điểm nặng nề nhất chính là: Hiện tại, tôi không hài lòng với chính mình.
Hiện tại tôi đang không hài lòng với chính mình. Nghĩ kỹ một chút, niềm tin này bất tri bất giác đã tiêm nhiễm, đem đến cho bạn bao nhiêu áp lực.
Khiến bạn không vui vẻ, khiến bạn cảm thấy thời gian của hiện tại không có giá trị.
Khiến bạn chìm vào hoang tưởng, mê man trong sự nhẹ nhõm sau khi đã đạt được thành công ở một ngày nào đó trong tương lai.
Khiến bạn nhịn không được mà ủ rũ, tự oán tự thán, tinh thần nặng nề, thiếu đi động lực.
“Ầy, tôi vẫn nên đi ngủ một giấc trước, ăn vặt một ít trước, lướt Taobao một tí trước, xả hơi trước rồi phấn đấu nỗ lực sau…”
Bởi vì, nỗ lực, nhất định đi kèm với khó khăn.
Người bị niềm tin này ăn mòn rồi sẽ nghĩ: Tôi không muốn vất vả như vậy có được không? Có thể chọn một việc khiến tôi vui vẻ mà nỗ lực không? Đem niềm hứng thú làm phương hướng để cố gắng có được không? Từ bây giờ nghiên cứu Netflix, phim ảnh hay game có được hay không?
Như thế có phải thú vị gấp trăm lần, không có đau khổ mệt mỏi sao? – Không, kết quả như thế sẽ chỉ khiến bạn từ từ mất đi niềm vui thích. Sau đó lại một lần nữa cảm thấy đau khổ, cảm thấy gánh vác trên vai sẽ mỗi ngày một nặng nề hơn nữa.
Nguyên lý rất đơn giản: Đã bỏ ra nỗ lực rồi, thì bạn phải tìm một việc chính đáng để làm.
Làm việc chính đáng, bạn nhất định sẽ muốn “tiến bộ”.
“Tiến bộ” chúng ta đã nói qua rồi, chính là bằng với việc nói rằng hiện tại-bạn-chưa-hài-lòng-với-bản-thân.
Đại khái là thế. Nỗ lực là có thể tiến bộ, câu này bản thân nó là một vòng tròn kỳ quái. Nó tạo ra đau khổ (không hài lòng với bản thân), sau đó lại hướng bạn dùng đau khổ (nỗ lực) để vượt qua khó khăn. Sau đó nếu như bạn không làm được, bạn sẽ càng đau khổ hơn. Lại nói, tại sao tôi lại không làm được? Từ đáp án trước mắt mà nói, điều khó khăn nhất không gì khác chính là: Bởi vì bạn vẫn chưa đủ khả năng chịu đựng đau khổ.
Tôi có lúc sẽ thử suy nghĩ theo một lối khác, thử giúp người ta vẽ một bản đồ, gây dựng một niềm tin chưa từng có, chuyện này tôi làm cực kỳ thích thú. Thế nhưng quá trình này vô cùng gian nan, cũng không có cách này giải thích rõ ràng thông qua đề mục này được. Tôi viết niềm tin này ra ở đây, cùng mọi người tham khảo:
“Câu chuyện thì có thể có kết thúc, cho dù là làm chuyện gì, đều như nhau.”
Câu này với “nỗ lực thì có thể tiến bộ”, về thực chất là cùng một chuyện, nhưng hàm ý cảm tình đằng sau nó hoàn toàn không giống nhau. Nếu như bạn dùng câu này để thay thế cho “nỗ lực thì có thể tiến bộ”, thì cuộc sống có thể dễ dàng hơn một chút. Mọi người cảm nhận một chút.
