Động phòng: Vốn có nghĩa là căn phòng sâu kín
Chữ “động” ở đây có nghĩa là hang sâu, ta quen dùng là “hang động” không phải chữ “động” trong hành động. Do đóm “động phòng” vốn có nghĩa là “phòng sâu kín”, chỉ phòng của vợ chồng mới cưới. Dần dần, “động phòng” mới được dùng để chỉ việc vợ chồng lần đầu làm chuyện chăn gối. Truyện Kiều của Nguyễn Du có câu: “Động phòng dìu dặt chén mồi/ Bâng khuâng duyên mới ngậm ngùi tình xưa”
Do dự: Vốn là tên hai loài thú có tính đa nghi
Cả “do” và “dự” đều là tên gọi hai loại thứ có tính đa nghi, tiến hay thoái cũng không quyết. Cho nên “Do dự” thường dùng để chỉ người thiếu quyết đoán, hay đa nghĩ, hay suy đi tính lại.
Hôn nhân: “Hôn” là bố vợ họ nhà gái, “Nhân” là bố chồng, họ nhà trai
Lấy vợ, cưới vợ, hay ông bố vợ, họ nhà gái thì gọi là “hôn”. Họ nhà trai hay ông bố chồng thì gọi là “nhân”. “Hôn nhân” là từ để chỉ việc trai gái nên duyên vợ chồng. Có thể hiểu “hôn” là đàng gái và “nhân” là đàng trai. Cho nên mới có câu: Hôn nhân đâu chỉ là việc của hai người”
Quy củ: Quy là cái thước tròn, Củ là cái thước vuông
Cái thước tròn và vuông này là đồ nghề của người thợ mộc, được dùng để tượng trưng cho nhiều điều theo lề thói, khuôn phép, phép tắc, tập quán, những gì đúng đắn, chuẩn mực. Cũng có thuyết nói quy chính là cái compa, còn củ là cái thước eke. Nhìn chung, đây đều là những công cụ điều chỉnh, căn đo lề thói, phép tắc. Nên những gì thuộc về lề thói phép tắc thì gọi là “quy củ”
Tảo tần: Vốn là tên hai loại rau cỏ
“Tảo” là một loại cỏ nước, còn gọi là rau tảo. “Tần cũng là một loại cỏ nước, còn gọi là rau tần. Người xưa dùng tảo rau tần để cúng gia tiên, rồi dần dần “tảo tần” được dùng để chỉ đức hy sinh của phụ nữ, vì việc kiếm rau tảo rau tần thường do phụ nữ làm.
Thủy chung: Thủy là lúc ban đầu, chung là lúc cuối cùng.
Thủy là mới đầu, sơ khai, ban đầu, như “khởi thủy” là lúc bắt đầu, thoạt tiên, “thủy tổ” là người sáng lập, người bắt đầu một dòng họ, một nghề nghiệp. “Chung” là hết, kết thúc, cuối cùng, suốt cho tới hết, như “vòng chung kết” là vòng thi cuối cùng, “chung thân” là suốt đời,.. “Thủy chung” là từ đầu tới cuối, một đời, cả một đời như vậy không thay đổi, thường dùng để chỉ những người, những tình cảm trước sau như một. Truyện Kiều có câu: “Đã lòng quân tử đa mang/ Một đời vâng tạc đá vàng thủy chung”
Nguồn: Sách “Chữ xưa còn một chút này”
