Tiểu thuyết Chồng xứ lạ là tiểu thuyết phi hư cấu rất cảm động của nhà văn Trang Hạ.
Từ khi đất nước cải cách mở cửa, hội nhập kinh tế, văn hoá với thế giới bên ngoài, chúng ta có được nhiều cơ hội phát triển, với biết bao điều mới mẻ bên ngoài dải đất hình chữ S đang chờ đợi. Trước những cơ hội đổi đời từ các nền kinh tế bên ngoài, người Việt đổ xô ồ ạt chấp nhận xa quê đi làm việc, đi du học,… và cả đi lấy chồng. Lấy chồng nước ngoài đã và đang là một xu hướng phát triển mạnh. Bên cạnh những lợi ích từ đó thì còn đầy rẫy những rủi ro từ việc lấy chồng ngoại quốc.
Từ hiện thực khắc nghiệt bởi hệ quả luôn tiềm ẩn của việc lấy chồng xa xứ, nhà văn Trang Hạ đã sáng tác nên tiểu thuyết Chồng xứ lạ. Nó như một tiếng thở dài xót xa cho những thân phận hẩm hiu, đau đớn của những cô gái chấp nhận bỏ lại quê hương mà lấy chồng xứ lạ.
Họ sang nước ngoài lấy chồng vì nhiều lí do khác nhau, có người vì tiền, có người vì muốn bỏ lại quá khứ,… nhưng dù cho có vì lí do nào đi chăng nữa thì họ cũng chỉ vì muốn có một tương lai tươi đẹp hơn dành cho mình và cho những người thân yêu. Họ chấp nhận đánh đổi dù biết có bao thử thách, đớn đau đang đợi chờ họ ở phía ngoài kia biên giới.
Sang Đài Loan, có cô gái số tốt thì lấy được ông chồng hẳn hoi tử tế nhưng đây chỉ là con số ít ỏi. Đa số các cô dâu Việt Nam phải lấy những đức ông chồng không ra gì, cờ bạc rượu chè, có tuổi hay ghen và đánh đập họ. Ở trong gia đình, họ thường trực phải đối diện với nạn bạo hành gia đình, sự khinh bỉ của gia đình chồng vô tâm. Họ chỉ có một mình mà chịu đựng những cay cực đó: “Sương của sáng sớm tinh mơ ngày mùng một tết, sao cay đắng. Chua chát như phận đàn bà xa xứ”.
Trong gia đình đã nghiệt ngã như vậy, còn ở ngoài xã hội thì họ còn thiệt thòi hơn cả. Đồng lương của họ ba cọc ba đồng, phải làm đủ mọi nghề bưng bê, giặt giũ, rửa bát thuê, khoe thân bán trầu, làm cave, karaok tay vịn, làm gái bao,… Đó là những công việc chân tay mệt nhọc dành cho họ mặc dầu họ có bằng cấp học lực cao đến đâu. Ở bên ngoài mái ấm gia đình, họ bị nạn bóc lột sức lao động áp chế, luôn có nguy cơ trở thành nạn nhân bị hiếp dâm, trở thành nô lệ tình dục của những con lợn con quỷ bên xứ lạ như nhân vật Ngọc trong tiểu thuyết đã phải cắn răng chịu đựng.
Đối với người chồng Đài Loan thì những cô vợ Việt Nam không khác gì là những đồ vật, tài sản biết nói mà họ bỏ tiền ra mua về để sở hữu: “Họ không chỉ sợ mất vợ, những người đàn ông ấy còn sợ mất tài sản. Vợ cũng là một trong những tài sản họ tậu được khi trưởng thành”.
Còn người chồng Đài Loan trong mắt người vợ Việt chỉ là cái cầu để bắc qua sông lớn, họ chịu đựng sự giày vò trong những năm đầu cuộc hôn nhân mua bán, để rồi: “sau vài năm có quốc tịch Đài Loan, nếu được ra xã hội làm việc hoặc buôn bán, rất ít cô Việt Nam nào còn ở với chồng.”
Hôn nhân nếu không bắt nguồn từ tình yêu chân chính của hai phía, mà chỉ là sự lợi dụng lẫn nhau để thoả mãn những dục vọng cá nhân tầm thường thì sẽ không bao giờ mang lại hạnh phúc và sẽ chỉ dẫn họ đến hôn nhân đổ vỡ, kết thúc chia lìa: “Khi bản chất của cuộc hôn nhân chỉ là người ta tìm kiếm những thứ người ta cần. Tình yêu, chức phận và tình nghĩa chỉ là những phụ gia không đáng giá”.
Sang đất Đài Loan làm vợ có thể mang lại cơ hội đổi đời cho những cô gái Việt nhưng cũng là con đường ngắn ngủi nhất đẩy họ vào cõi nô lệ trần gian. Nhưng hiện tại, xu hướng lấy chồng ngoại quốc vẫn không ngừng gia tăng. Những đồng đô la gửi về gia đình, cất vào tài khoản mà họ kiếm được bằng máu và nước mắt liệu có đáng để họ đánh đổi cuộc sống dù vất vả nhưng đầy ắp yêu thương ở chốn quê nhà?
Người Việt Nam chúng ta có một điều kỳ diệu trong phẩm chất, đó là khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng. Có lẽ, điều đáng tự nào này đã giúp những cô dâu xứ Việt vượt qua được những khó khăn thử thách, để thích ứng với cuộc đời mới nơi đất khách quê người.
Trên cõi đời này, đồng xu nào cũng có hai mặt có mặt trái thì có mặt phải và có người xấu thì cũng sẽ có người tốt. Có những ông chồng đáng chê trách, lên án nhưng cũng có những người có nhân cách rất tốt đẹp như nhân vật Dương Lý Huy. Ông Dương sẵn sàng giúp đỡ cô dâu Ngọc trong tiểu thuyết bất cứ lúc nào, mặc dù ông chỉ là người lái tắc xi chở cô có vài lần và chỉ trao đổi với nhau vài ba câu chuyện, không lợi dụng Ngọc khi cô gặp khó khăn: “Tôi nhắm mắt lại, nhưng Dương Lý Huy chỉ ẵm tôi nằm nghỉ, rồi ra ngoài đóng cửa”. Người xấu quanh ta đầy rẫy, nhưng những người tốt thì vẫn mãi mãi còn tồn tại.
Đề là tiểu thuyết phi hư cấu, tức là những câu chuyện xung quanh Ngọc và các cô dâu Việt khác trên đất Đài Loan là có thật. Tác giả dựa vào các dữ liệu có thật đó để cho người đọc thấy được một bức tranh chân thật về một góc khuất trong hệ quả xấu của vấn đề lấy chồng ngoại quốc. Những câu chuyện đó vốn dĩ có thực, tác giả sáng tác thêm vào, nhưng những câu chuyện mà Trang Hạ kể ra lại mang tính cách văn chương rất cao. Đọc tiểu thuyết này của cô rất có sức hút, có sự sáng tạo. Nó là một văn phẩm có tư cách nghệ thuật cao.
Nhưng, có một số chi tiết trong tiểu thuyết này tác giả xây dựng chưa hợp lý. Đó là lúc Ngọc bị hiếp dâm ở Phủ Li. Đêm đầu tiên bị hiếp, hoặc là hôm thứ hai, với người thông minh đã học đại học như Ngọc thì phải gọi luôn cho cảnh sát hoặc những người quen bên Đài Loan giúp đỡ thoát khỏi nanh hùm chứ. Sao lại phải đợi đến đêm thứ năm, sau khi đã bị hiếp lệch cả xương háng thì mới gọi người giúp đỡ.
Chi tiết cuối của tiểu thuyết rất hay. Đó là vào ngày chủ nhật nắng đẹp, Ngọc cùng các chị em bè bạn là các cô dâu người Việt Nam ngồi tâm sự thì có một mình cô gái bụng bầu sắp đẻ đến chỗ Ngọc chơi. Cô đẩy cửa ra, nhưng cơn đau đẻ ập đến. Điều này làm Ngọc nhớ đến những tháng ngày cay cực của bản thân cũng giống như hoàn cảnh của cô dâu Việt bụng bầu trước mắt.
Chi tiết này khiến cho tiểu thuyết Chồng xứ lạ giống như cái kết cấu xoay vòng trong truyện ngắn Chí Phèo nổi tiếng của nhà văn Nam Cao. Nhà văn Trang Hạ đã sử dụng lại rất thành công, gợi giúp cho người đọc khi đọc xong cuốn tiểu thuyết sẽ có sự nghĩ ngợi về tương lai mịt mù tối tăm của những thân phận cô dâu Việt không được may mắn trên xứ Đài Loan. Tương lai cuộc đời của những cô dâu Việt sẽ đi về đâu là một điều khiến nhiều người Việt Nam ta trăn trở. Lên thiên đàng hạnh phúc hay xuống địa ngục trần gian chỉ cách nhau một sợi chỉ mỏng manh.
Tiểu thuyết Chồng xứ lạ góp phần giúp cho người Việt Nam chúng ta có cái nhìn chia sẻ, cảm thông hơn với những kiếp người chịu đựng bất hạnh khi lấy chồng xa xứ, và nó còn gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh cho những cô dâu Việt sắp sửa đi lấy chồng ngoại quốc đang mơ mộng về một viễn cảnh màu hồng tươi đẹp diễn ra trong tưởng tượng.
