A: David Lewinnek, Cử nhân Kỹ thuật Cơ học, Viện Công nghệ Massachusetts (MIT – 1997)
Bạn biết cái món đồ linh tinh trong chiếc bàn Ikea mà bạn mất hàng giờ liền tìm kiếm không, mấy cái long đen (vòng hãm) á? Bí mật đây nè: mấy cái đồ chết mẹ đó vô dụng dã man luôn ấy, cái bàn vẫn sẽ đứng vững được rất lâu ngay cả khi bạn không tìm được chỗ long đen dưới tấm thảm đấy.
Với ai chưa thông thạo thì, những long đen vòng móc đó có vẻ sẽ nén lại và giữ cho ốc vít không bị lỏng ra, song thực tế, chúng vô dụng hệt như cái, chậc, tôi thực sự chưa thể nghĩ ra cái gì vô dụng như cái này. Vô dụng như tỷ lệ của argon trong bầu không khí chúng ta vẫn hít thở chăng? Hay vô dụng như lời dự đoán tử vi từ mười năm trước khi bạn ra đời? Hoặc vô dụng như phím caps lock trên chiếc máy đánh chữ của e e cumming (trans – gã này sáng tác thơ thường viết thường toàn bộ các chữ cái)? Trong một thế giới với những nhà thiết kế thông minh, người dùng đầy hiểu biết và những người bán phần cứng trung thực, thì những thứ đó không nên tồn tại.
Tôi là một lão khọm già kiêu căng hay cáu gắt, và phải thừa nhận rằng lắm lúc mình ghét đến phát cuồng cái thứ long đen vòng móc và mấy ông tõi trẻ ranh không thích nghe lời khuyên của tôi về mấy cái vòng đấy. Đúng là đám này (cả cái long đen lẫn mấy ông tõi á) đụng chạm tới sự nhạy cảm tinh tế của tôi và khiến tôi chửi thề rất nhiều, song không chỉ mỗi tôi nghĩ rằng đám đấy vô dụng thôi đâu.
Thành truyền thống rồi, mấy giám đốc ở NASA không hài lòng cho lắm khi phải cử một phi hành gia lên để siết chặt một con ốc bị lỏng trên vệ tinh. Với chi phí thấp hơn nhiều so với một lần đưa người lên vũ trụ, họ đã thực hiện nghiên cứu về độ tin cậy của các loại thiết bị chốt, và cho công chúng đọc về nghiên cứu này, NASA Reference Publication 1228. Trích đoạn nè đây này:
Long đen hình xoắn ốc trong hình 14 được làm bằng dây hình thang nắn lại thành một vòng ốc sao cho chiều cao thực gấp đôi độ dày mặt cắt dây. Thường thì chúng được làm từ thép carbon cứng, song cũng có thể là nhôm, silicon, đồng, đồng phốt-pho, thép không gỉ, và K-Monel.
Chiếc long đen có tác dụng như một cái lò xo trong khi ốc đang được vặn chặt. Tuy nhiên, khi ốc được vặn hết cỡ rồi thì thường chiếc long đen sẽ thành dẹp luôn. Lúc đó, nó tương đương với một chiếc long đen phẳng cứng, và nó không có khả năng khóa đâu. Tổng kết lại, long đen kiểu đó thường vô dụng trong việc khóa các ốc.
Dù vậy đi chăng nữa, bạn cũng không cần tin vào các học giả xịn sò của NASA đâu. Một gã mặt thộn người Đức có tên là Gerhard Junker đã phát minh ra phép thử Junker để đánh giá coi long đen vòng móc vô dụng tới mức nào, và đó là hồi những năm 60 đó nhé. Junker lấy một chiếc ốc, lắp hai phần vào chiếc ốc đó và vặn cho tới khi ốc lỏng ra. Kết quả của hai phép thử Junker đầu tiên là, long đen vòng móc cũng có tác dụng giống hệt đối với những chiếc ốc được siết khi không có long đen, song lúc tháo ra thì lại nhanh gấp đôi nếu ốc không được siết đúng cách. Tùy thuộc vào mức độ cẩn thận khi lắp đặt của bạn, một chiếc lò xo vòng móc sẽ vô dụng hoặc sẽ phá hoại thiết bị của bạn nhanh hơn.
Và lại từ trên trời rơi xuống mấy con người ở Hiệp Hội Kỹ Sư Cơ Khí Hoa Kỳ (ASME) cố gắng làm cho cuộc sống của mọi người dễ dàng hơn một chút bằng cách đưa ra các tiêu chuẩn khác nhau từ đó các loại đai ốc, ốc vít và long đen có thể thay thế được cho nhau. Phần về long đen vòng móc trong ASME B18.21.1–1999 nói rằng:
—–
2.1 Long đen‐vòng móc được đề cập tới trong Tiêu Chuẩn này được dùng cho những ứng dụng phổ biến. Long đen ‐vòng móc giảm thiểu sự lỏng lẻo giữa các thành phần của thiết bị, phân bổ tải trọng ra một diện tích lớn hơn đối với một số loại ốc, và tạo ra một bề mặt đỡ cứng hơn
—–
Lưu ý rằng ASME không nói là long đen vòng móc được dùng để khóa cái gì đâu nhé. Họ có nói là tính đàn hồi đó có thể bù đắp cho sự lỏng lẻo phát sinh, song tôi chưa thấy có trường hợp nào việc này tỏ ra hữu dụng đâu. Lực của long đen vòng móc thường chỉ khoảng 1 tới 10% lực căng ốc của một chiếc ốc được vặn đúng cách thôi. Khi áp lực giảm xuống dưới 90% khớp nối sẽ tách ra dù chiếc long đen bao dung kia có chịu trách nhiệm 10% còn lại đi chăng nữa. Thực tế thì, phần lớn thời gian tôi muốn được nghe một tiếng rít nếu lực căng giữa các khớp nối của tôi thay đổi một hoặc hai bậc độ lớn (10-100 lần).
Kết luận, cứ nói ‘Không’ với long đen vòng móc! Trừ khi bạn là người Đức, trong trường hợp đó hãy hét lên “Nein”. Hoặc nếu là người Nhật thì “Iya”. Tôi không quan tâm bạn nói thứ tiếng chết mẹ gì đâu, chỉ cần không dùng chỗ long đen vòng móc đó thôi, được chứ?
