Làm cách nào mà Elon Musk có thể xây dựng lên bốn công ty trị giá tỷ đô ở độ tuổi giữa 40 – thuộc bốn lĩnh vực riêng biệt (phần mềm, năng lượng, giao thông vận tải và hàng không vũ trụ)?
Để giải thích cho sự thành công của Musk, nhiều người nhắc đến thói quen cuồng làm việc (ông thường xuyên làm việc 85 giờ một tuần), khả năng thiết lập tầm nhìn sắc nét về tương lai và ý chí bền bỉ đáng kinh ngạc của ông.
Nhưng tôi vẫn thấy thế là chưa đủ. Rất nhiều người khác cũng có những đặc điểm này. Tôi muốn biết điều gì Musk đã làm khiến ông trở nên khác biệt.
Sau khi đã tiếp tục đọc hàng tá bài báo, video và sách về Musk, tôi nhận thấy có một mảnh lớn còn thiếu trên bức tranh ghép. Theo lẽ thường, người ta hay khuyên rằng để đạt tới đẳng cấp thế giới, chúng ta chỉ nên tập trung vào một lĩnh vực. Musk đã phá vỡ quy tắc đó. Chuyên môn của ông trải dài từ khoa học tên lửa, kỹ thuật, xây dựng, đào hầm, vật lý và trí tuệ nhân tạo cho đến năng lượng mặt trời và năng lượng.
Trong một bài viết trước đây, tôi gọi những người như Elon Musk là những học giả đa lĩnh vực* hiện đại (*polymath : những người có lượng kiến thức trải dài trên nhiều lĩnh vực khác nhau và hiểu sâu về những lĩnh vực đó). Những người này có điểm chung là :
- Thực hiện theo quy tắc 5 giờ và dành ít nhất 5 giờ mỗi tuần cho việc học.
- Tìm hiểu nhiều lĩnh vực khác nhau.
- Hiểu sâu hơn các nguyên tắc và các khuôn mẫu tư duy giúp kết nối các lĩnh vực đó.
- Áp dụng những khuôn mẫu tư duy cho chuyên ngành chính của họ.
Dựa trên đánh giá của tôi về cuộc sống của Musk và các tài liệu học thuật liên quan đến học tập và chuyên môn, tôi tin rằng chúng ta nên học hỏi trên nhiều lĩnh vực để tăng tỷ lệ thành công đột phá của bản thân.
Thật đáng ngạc nhiên, nghiên cứu toàn diện nhất về các nhà khoa học có vai trò quan trọng nhất từ trước tới nay phát hiện ra rằng 15 trong số 20 người họ là những học giả đa lĩnh vực. Hơn nữa, những người sáng lập của năm công ty lớn nhất thế giới – Bill Gates, Steve Jobs, Warren Buffett, Larry Page và Jeff Bezos – tất cả cũng đều tương tự (đồng thời họ cũng tuân theo quy tắc 5 giờ).
“Một nghề” có thực sự “sống”
“Một nghề cho chín còn hơn chín nghề.”
“Một nghề thì sống, đống nghề thì chết.”
Ám chỉ ngầm ở đây là nếu bạn học nhiều lĩnh vực thì bạn sẽ chỉ hiểu rất nông mà không bao giờ đạt được mức thành thạo.
Sự thành công của những học giả đa lĩnh vực hiện đại từ trước đến nay cho thấy điều này là sai. Học trên nhiều lĩnh vực cung cấp một số lợi thế rất đáng kể và vẫn chưa được đánh giá đúng mức :
- Tạo ra một sự kết hợp không điển hình từ hai hoặc nhiều kỹ năng mà bạn chỉ biết ở mức độ đơn thuần, từ đó có thể giúp hình thành lên một bộ kỹ năng đạt đẳng cấp thế giới.
- Cung cấp cho bạn thêm lợi thế thông tin (và do đó là lợi thế đổi mới) vì hầu hết mọi người chỉ tập trung vào một lĩnh vực.
- Nó giống như một loại áo-chống-tụt-hậu cho sự nghiệp của bạn trong tương lai vậy.
- Nó giúp bạn nổi bật và có khả năng cạnh tranh ở bối cảnh kinh tế toàn cầu.
Ví dụ, nếu bạn làm trong ngành công nghệ và những người khác chỉ đọc các ấn phẩm công nghệ, nhưng nếu bạn cũng biết nhiều về sinh học, bạn có khả năng đưa ra những ý tưởng mà hầu như không ai có thể làm được. Ngược lại, nếu bạn chuyên về sinh học, nhưng đồng thời cũng có kiến thức về trí thông minh nhân tạo, bạn sẽ có lợi thế về thông tin hơn so với những người chỉ biết về một lĩnh vực khác.
Dù đây là một hiểu biết rất cơ bản, nhưng thực tế rất ít người tìm học thêm kiến thức bên ngoài ngành của họ.
Mỗi lĩnh vực mới mà chúng ta học được là không quen thuộc với những người khác trong lĩnh vực của chúng ta, và chúng sẽ cho chúng ta khả năng thực hiện các kết hợp mà những người khác không thể. Đây chính là lợi thế của những học giả đa lĩnh vực hiện đại.
Một nghiên cứu hay ho khác cũng phản ánh quan điểm này. Trong nghiên cứu, người ta phân tích cách mà 59 nhà soạn nhạc opera hàng đầu của thế kỷ 20 đã đạt đến mức bậc thầy trong nghề nghiệp của họ như thế nào. Trái hẳn với quan niệm phổ biến rằng sự thành công của những nghệ sĩ hàng đầu chỉ có thể được giải thích bằng cách chuyên tâm tập luyện và khả năng chuyên môn hóa, nhà nghiên cứu Dean Keith Simonton đã phát hiện ra rằng : “Các tác phẩm của các nhà soạn nhạc thành công nhất có xu hướng thể hiện sự pha trộn của nhiều thể loại nhạc…..Họ cũng có khả năng tránh được sự không linh hoạt gây ra bởi việc dành quá nhiều thời gian cho việc chuyên môn hóa (tập luyện quá sức) bằng cách rèn luyện-chéo”, ông tóm tắt kết quả bài viết trên Scientific American của nhà nghiên cứu Scott Barry Kaufman, UPENN.
Siêu năng lực “luân chuyển kiến thức” của Musk
Em trai của ông, Kimbal Musk, tiết lộ rằng ngay từ những năm đầu tuổi thiếu niên, mỗi ngày Musk thường đọc nhanh hai cuốn sách về nhiều lĩnh vực khác nhau. Thế có nghĩa là, nếu bạn đọc một cuốn sách mỗi tháng, Musk sẽ đọc được nhiều sách hơn đến 60 lần.
Ban đầu, phổ đọc sách của Musk dàn trải ở các lĩnh vực khoa học viễn tưởng, triết học, tôn giáo, lập trình và tiểu sử của các nhà khoa học, kỹ sư và doanh nhân. Theo thời gian, sở thích đọc sách và đam mê nghề nghiệp của ông lan sang các lĩnh vực vật lý, kỹ thuật, thiết kế sản phẩm, kinh doanh, công nghệ và năng lượng. Cơn khát kiến thức này là động lực để ông tìm hiểu thêm nhiều môn học mà không cần đến sự giáo dục từ trường lớp.
Elon Musk cũng rất giỏi về một kiểu học rất đặc biệt mà hầu hết những người khác thậm chí không biết đến – luân chuyển kiến thức.
Phương pháp này có nghĩa là lấy những gì chúng ta học được trong một bối cảnh nào đó để áp dụng vào một bối cảnh khác. Ví dụ như chắt lấy cái tinh túy cốt lõi nhất từ những gì chúng ta học ở trường hoặc trong một cuốn sách và áp dụng nó vào “đời thực”. Hoặc có thể là lấy những gì chúng ta học được trong một ngành và áp dụng nó vào ngành khác.
Đây chính là sân khấu nơi Musk tỏa sáng. Một số cuộc phỏng vấn cho thấy ông có một quy trình hai bước độc đáo để tăng cường cho việc luân chuyển kiến thức.
Đầu tiên, ông đẽo gọt kiến thức thành các nguyên tắc cơ bản và khuôn mẫu tư duy
Câu trả lời của Musk trong một mục AMA trên Reddit đã mô tả cách ông làm điều đó như sau :
Điều quan trọng là xem kiến thức như mô hình cây trong ngữ nghĩa học – đảm bảo bạn hiểu các nguyên tắc cơ bản, tức là thân cây và cành lớn, trước khi tìm hiểu sâu vào những chiếc lá, bằng không sẽ chẳng có gì để chúng bám vào.
Kinh nghiệm của các doanh nhân tầm cỡ thế giới khác cho thấy rằng họ cũng tinh gọn kiến thức của họ thành các khuôn mẫu tư duy. Charlie Munger, tỷ phú tự thân và đối tác kinh doanh lâu năm của Warren Buffett, thậm chí còn nói:
“Phát triển thói quen làm chủ nhiều khuôn mẫu làm nền tảng cho thực tế là điều tốt nhất bạn nên làm.”
Tỷ phú tự thân Ray Dalio cũng đồng tình với điều này:
“Những người hiểu rõ và hiểu sâu hơn về chúng [các nguyên tắc / khuôn mẫu] sẽ biết cách tương tác với thế giới hiệu quả hơn những người hiểu ít và nông.”
Nghiên cứu cho thấy việc biến kiến thức của bạn thành các khuôn mẫu tư duy trừu tượng và sâu sắc sẽ là nền tảng tốt cho việc luân chuyển kiến thức. Nghiên cứu cũng chỉ ra một kỹ thuật đặc biệt hiệu quả có thể giúp chúng ta nhận biết bằng trực giác những khuôn mẫu trừu tượng đó. Kỹ thuật này được gọi là, “các trường hợp tương phản”.
Đây là cách hoạt động của quá trình tinh gọn này : Giả sử ta muốn phân tích chữ cái “A” để hiểu được những nguyên tắc nền tảng về việc đâu là những yếu tố giúp định nghĩa chữ A là “A”. Giả sử bạn có hai bản mẫu nghiên cứu, một bản gồm nhiều chữ “A” được tái hiện bằng rất nhiều font chữ khác nhau, một bản gồm nhiều chữ “A” nhưng chỉ được tái hiện bằng một font chữ duy nhất (*Ảnh trong cmt)
Theo bạn cách tiếp cận nào sẽ tốt hơn?
Câu trả lời là Cách số 1!
Mỗi chữ A khác nhau trong Cách 1 cung cấp thêm thông tin chi tiết hơn về những điểm tương đồng và khác biệt giữa các kiểu font. Mặt khác, tất cả những chữ A trong Cách 2 không giúp đưa ra thêm được thông tin chi tiết gì.
Bằng cách xem xét rất nhiều trường hợp khác nhau khi học bất cứ điều gì, chúng ta bắt đầu cảm nhận được những điều cốt lõi và thậm chí tạo ra các kết hợp độc đáo của riêng mình.
Điều này có ý nghĩa gì với cuộc sống hàng ngày của chúng ta? Khi bước vào một lĩnh vực mới, chúng ta không nên chỉ thực hiện một cách tiếp cận hay thực hành tốt nhất. Chúng ta nên khám phá nhiều cách tiếp cận khác nhau, giải mã chúng, sau đó so sánh và đối chiếu. Điều này sẽ giúp chúng ta khám phá các nguyên tắc ẩn sau lớp kiến thức nền.
Tiếp theo, Musk đặt những nguyên tắc cơ bản đã rút ra được làm viên đá nền trong lĩnh vực mới, và dùng kiến thức của lĩnh vực mới để đắp lên những viên đá đó
Bước thứ hai trong quá trình luân chuyển kiến thức của Musk là tái cấu trúc các nguyên tắc nền tảng mà anh ấy đã học về trí tuệ nhân tạo, công nghệ, vật lý và kỹ thuật thành các lĩnh vực riêng biệt:
- Lĩnh vực hàng không vũ trụ để tạo SpaceX.
- Lĩnh vực ô tô để tạo ra Tesla với các tính năng tự lái.
- Lĩnh vực tàu điện ngầm để hình dung ra Hyperloop.
- Lĩnh vực hàng không để mường tượng ra kiểu máy bay điện cất cánh và hạ cánh theo chiều thẳng đứng .
- Lĩnh vực công nghệ để hình dung ra một ren thần kinh – một lớp kỹ thuật số phía trên vỏ não – để tạo giao diện kết nối não-máy tính.
- Lĩnh vực công nghệ để xây dựng Paypal.
- Lĩnh vực công nghệ để đồng sáng lập ra OpenAI, một tổ chức phi lợi nhuận giới hạn xác suất rủi ro về trí tuệ nhân tạo trong tương lai.
- Lĩnh vực vật lý để xây dựng The Boring Company.
Keith Holyoak, giáo sư tâm lý học, ĐH California, Los Angeles, một trong những nhà tư tưởng hàng đầu thế giới về lý luận loại suy, khuyên mọi người nên tự hỏi mình hai câu hỏi sau đây để trau dồi kỹ năng bản thân:
1. Điều này nhắc mình nhớ đến điều gì?
2. Tại sao nó lại làm mình nhớ đến điều đó?
Bằng cách liên tục chú tâm vào những đối tượng trong môi trường xung quanh và tài liệu đọc được và tự hỏi mình hai câu hỏi này sẽ giúp hình thành lên các cơ bắp trong não giúp bạn tạo ra các kết nối vượt khỏi các ranh giới truyền thống.
Tóm lại là : Chẳng có ma thuật gì ở đây cả. Nó chỉ đơn giản là quá trình học tập đúng đắn
Bây giờ, chúng ta có thể bắt đầu hiểu làm thế nào Musk đã trở thành một học giả đa lĩnh vực hiện đại đẳng cấp thế giới:
- Ông đã dành nhiều năm để đọc nhiều hơn bình thường 60 lần, như một tín đồ cuồng sách.
- Phổ đọc của ông trải rộng trên các lĩnh vực khác nhau.
- Ông liên tục áp dụng những gì ông học được bằng cách phân giải các ý tưởng thành các nguyên tắc cơ bản và tái cấu trúc chúng theo những cách mới.
Ở cấp độ sâu nhất, những gì chúng ta có thể học được từ câu chuyện của Elon Musk, là chúng ta không nên chấp nhận giáo điều rằng chuyên môn hóa là con đường tốt nhất, hoặc duy nhất, để thành công và tạo khả năng gây ảnh hưởng trong nghề nghiệp. Chuyên gia đa lĩnh vực huyền thoại Buckminster Fuller đã cô đọng lại sự thay đổi trong suy nghĩ của con người thành câu chữ, mà thiết nghĩ tất cả chúng ta đều nên xem xét. Dù đã được ông chia sẻ từ nhiều thập kỷ trước, nhưng những dòng này vẫn có giá trị đến ngày hôm nay:
“Chúng ta đang ở trong một thời đại luôn giả định rằng các xu hướng thu hẹp theo hướng chuyên môn hóa là logic, tự nhiên và đáng khao khát…Trong khi đó, nhân loại đã bị tước đi sự hiểu biết toàn diện. Chuyên môn hóa tạo ra cảm giác cô lập, bất tài và hoang mang cho các cá nhân. Nó cũng dẫn đến việc các cá nhân quên đi mất trách nhiệm suy nghĩ và hành động xã hội cho những người khác. Chuyên môn hóa tạo ra những thành kiến mà cuối cùng tích tụ thành sự bất hòa quốc tế và ý thức hệ, chính là những thứ dẫn đến chiến tranh.”
Xét một cách thực tế nhất, những gì chúng ta có thể học được từ Elon Musk là công thức miêu tả một học giả đa lĩnh vực hiện đại:
- Dành thời gian (ít nhất 5 giờ mỗi tuần)
- Tìm hiểu các khuôn mẫu tư duy cốt lõi của các lĩnh vực.
- Liên hệ những khái niệm đó với cuộc sống thực tế.
- Điên cuồng áp dụng những gì bạn học được.
Khi chúng ta xây dựng một kho chứa các “nguyên tắc gốc”/ khuôn mẫu tư duy và liên kết chúng với các lĩnh vực khác nhau, ta đột nhiên có được siêu năng lực để có thể đắm mình vào một lĩnh vực mới mà ta chưa từng học trước đây và nhanh chóng nảy ra những đóng góp độc đáo.
Hiểu về siêu năng lực học tập của Elon giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách ông có thể dấn thân vào một ngành công nghiệp đã tồn tại hơn 100 năm và thay đổi toàn bộ nguyên tắc cạnh tranh của nó.
Elon Musk đúng thật là vô cùng xuất chúng, nhưng những khả năng của ông không phải là ma thuật huyền bí.
*Có vài câu tác giả nhắc đến Câu lạc bộ Mental Model Of The Month mà tác giả sáng lập thì mình bỏ không dịch.
