Trans: Theo như những gì mình đọc được về Qualia (Mình chưa đọc được nhiều) thì Qualia là trải nghiệm chủ quan của mỗi người. Đại khái là những cảm giác của riêng bạn mà không thể diễn tả được thành lời, hoặc dù nếu có cố hết sức nói ra, miêu tả một cách kĩ lưỡng, tỉ mỉ, người khác cũng chỉ hiểu cảm giác đó là như thế nào chứ không thể hiểu được bạn cảm thấy thế nào.
———–
Trả lời bởi: Dimitrios Michmizos (Nhà thần kinh học, nhà triết học, nhà văn)
Bạn còn nhớ cô gái trong bộ váy đỏ làm bạn lơ đãng với nụ cười của mình trong phim The Matrix?
Hầu như tất cả chúng ta đều cho rằng chiếc váy đó màu đỏ. Vậy màu đỏ là cái gì? Liệu nhận thức của bạn và nhận thức của tôi về màu đỏ có giống nhau? Trước khi bất cứ ai đưa ra ý kiến về cấu trúc sinh lý chung của mắt người, tôi sẽ nhắc lại một câu nói Hy Lạp cổ “Trí óc ta là thứ đang nhìn, trí óc ta là thứ đang nghe”.
Việc của mắt đơn giản chỉ là bắt các photon ánh sáng, xác định các bước sóng khác nhau với chúng. Chúng ta không “thấy” bằng mắt, chúng ta “thấy” qua các nơron cảm thụ khác nhau được kích hoạt bởi các photon ở những trạng thái năng lượng khác nhau. Bộ não của chúng ta mới là thứ đang “thấy”. Do đó, màu sắc có thể chẳng là gì ngoài cách biểu diễn các bước sóng khác nhau của các tế bào thần kinh. Liệu màu sắc có thật sự tồn tại? Và nếu chúng không chỉ là tạo tác trong đầu chúng ta, nếu chúng thật sự tồn tồn tại trong vũ trụ này, liệu trải nghiệm của chúng ta trước mỗi sắc màu có giống nhau?
Nếu màu sắc chỉ là những diễn giải chủ quan về thông tin, những diễn giải đó có giống nhau?
Đây là định nghĩa về Qualia: Qualia là trải nghiệm chủ quan về một thông tin chung – cái mà không thể được giải thích một cách chính xác do những thông tin mà ngôn ngữ không thể truyền tải được.
Trải nghiệm của bạn khi nhâm nhi một cốc vang đỏ là gì? Tuyệt hảo?
Trải nghiệm của bạn khi ngắm nhìn một bức tranh của Van Gogh là gì? Say mê?
Trải nghiệm của bạn khi nghe thấy tiếng móng tay cào qua bảng là gì? Khó chịu?
Và làm thế nào để so sánh về những trải nghiệm này giữa bạn và tôi?
Không ít nhà triết học đã gợi ý rằng nên chia trải nghiệm chủ quan ra thành nhiều loại khác nhau – hầu hết trong số họ phản ứng lại bất cứ điều gì có thể gây nghi ngờ đối với cách tiếp cận nghèo nàn của họ. Nhưng họ đã sai. Bởi câu hỏi “Liệu mọi bộ não có tiếp nhận và xử lý một hình ảnh màu đỏ theo một cách giống nhau?” là một câu hỏi mà thần kinh học có thể trả lời được.
Như với nhận thức của hầu hết mọi người, Qualia của mỗi cá nhân cũng phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó quan trọng nhất là lược sử của các tế bào thần kinh và các khớp thần kinh. Nói cách khác, nhận thức của chúng ta được định hình qua những trải nghiệm đã có của chúng ta. Nếu xung quanh chúng ta là một không gian thiếu sắc đỏ, cảm nhận về màu đỏ của chúng ta lúc đó sẽ mạnh mẽ hơn bình thường. Ngược lại, nếu những trải nghiệm trong quá khứ của bạn chứa nhiều màu đỏ, ngoài việc bạn sẽ ít để ý hơn đến màu của chiếc váy kia, bạn cũng sẽ miêu tả được chiếc váy đó một cách chuẩn xác hơn.
Cô gái trong chiếc váy đỏ nhìn và đưa bạn nụ cười của mình, khiến bạn lơ đãng trong bộ phim The Matrix, cô ấy không thực sự nhìn bạn, cô ấy đang nhìn Neo. Tuy nhiên, dưới bàn tay chuyên nghiệp của các đạo diễn, họ đã đưa bạn vào vị trí của Neo, khiến bạn lẫn lộn giữa Qualia của bạn và Neo.
