Hệ thống tư pháp của Hồng Kông mới đây đã phải chịu nhiều sức ép trong việc gia tăng biện pháp để bảo vệ những người tố cáo trong các vụ án tấn công tình dục, sau khi một thẩm phán ra lệnh loại bỏ một tấm chắn được thiết lập tại tòa án giữa một người đàn ông và người phụ nữ mà anh ta bị cáo buộc sàm sỡ.
Tại Tòa án Tây Cửu Long tháng 11/2023, Thẩm phán Pang Leung-ting đã bác bỏ đơn xin sử dụng tấm chắn của bên công tố, nói rằng có “quyền đối chất” giữa người phụ nữ và một huấn luyện viên bóng đá, Wong Chi-wai, người đang bị xét xử về tội tấn công tình dục.
Wong từng được trắng án vào ngày 15/3 về tội tấn công tình dục cấp dưới của mình ba lần vào năm 2021. Thẩm phán bác bỏ lời khai của người phụ nữ, khẳng định cô từng có mối quan hệ phức tạp với người anh ta.
Các tòa án Hồng Kông chịu sức ép lớn trước việc bảo vệ nhân chứng trong các vụ án tình dục tại nước này. Ảnh minh hoạ: The Star.
Nhưng lệnh tháo tấm chắn của thẩm phán đã làm dấy lên mối lo ngại giữa các luật sư và những người giúp đỡ nạn nhân của các vụ tấn công tình dục. Nghị sĩ Doreen Kong Yuk-foon cho biết phán quyết này không đúng, vì nhân chứng đã bị đặt trong tình trạng vô cùng đau khổ và không thể đưa ra “lời khai hữu hiệu” trước tòa.
Bà nói lệnh của thẩm phán cũng “hoàn toàn dựa trên quan điểm của bị cáo”. “Còn nhân chứng thì sao?”, Kong Yuk-foon là một luật sư và thành viên của hội đồng về quản lý tư pháp và dịch vụ pháp lý của Hội đồng Lập pháp cho biết.
“Nhân chứng trong các vụ tấn công tình dục thường được gọi là “cá thể dễ bị tổn thương” ở nhiều khu vực pháp lý, điều này cho phép họ quyền tự động được bảo vệ khi họ làm chứng trước tòa”.
Bà cho biết Ủy ban Luật của Vương quốc Anh đã công bố một tài liệu tham vấn, “Bằng chứng trong các vụ truy tố tội phạm tình dục”, vào tháng 5/2023 nhằm tìm hiểu khả năng áp dụng các biện pháp đặc biệt cho các nhân chứng dễ bị tổn thương mà không cần phải xin phép họ.
Bà nói rằng hệ thống tư pháp của Hồng Kông nên noi theo và cam kết sẽ đưa vấn đề này ra hội đồng Legco (Hội đồng lập pháp Đặc khu hành chính Hồng Kông). Tại Hồng Kông, các biện pháp đặc biệt nhằm bảo vệ nhân chứng trong các vụ án xâm hại tình dục được quy định trong Chỉ dẫn Thực hành, một bộ hướng dẫn do cơ quan tư pháp ban hành.
Tài liệu này được sửa đổi lần cuối vào năm 2018, hai năm sau khi hội đồng pháp lý của Legco thảo luận về việc cải thiện việc bảo vệ nhân chứng. Một tài liệu của Legco nêu chi tiết phiên họp của hội đồng từ năm 2016 cho thấy các nhà lập pháp nhằm mục đích trao quyền cho tòa án bảo vệ người tố cáo “khỏi sự bối rối… và lo lắng phát sinh từ việc cần phải đối mặt trực tiếp với kẻ tấn công trong quá trình xét xử”.
Toà án Hồng Kông “bối rối” trước án tình dục
Ngoài việc cho phép các nhân chứng như vậy làm chứng từ phía sau màn hình, hội đồng vào thời điểm đó đã để ngỏ cánh cửa cho “các biện pháp lập pháp thay thế phù hợp có thể đạt được mục tiêu tương tự là bảo vệ những người tố cáo trong các vụ tấn công tình dục”. Họ đề xuất cho phép nhân chứng làm chứng từ một địa điểm khác thông qua đường dây video trực tiếp.Theo hướng dẫn hiện tại, công tố viên nên áp dụng sử dụng màn hình, và bên bị cáo có quyền phản đối trước khi xét xử.
Vụ án của Wong đang ở giai đoạn tiền xét xử vào năm ngoái khi thẩm phán chủ tọa chấp thuận yêu cầu sử dụng tấm chắn của bên công tố. Nhưng tại phiên tòa tiếp theo, Pang đã hủy bỏ phán quyết trước đó sau khi luật sư của Wong lập luận rằng bị cáo có quyền nhìn thấy người đã tố cáo mình.
Sau khi vụ án kết thúc, cơ quan tư pháp đã trả lời các câu hỏi của tờ Post HK vào ngày 19/3 và cho biết họ đã nhận được 465 đơn xin sử dụng tấm chắn từ năm 2019 đến năm ngoái. Có 520 yêu cầu cho các nhân chứng trong các vụ án xâm hại tình dục sử dụng lối đi đặc biệt đến tòa án và 341 yêu cầu hỗ trợ khác. “Tất cả các đơn xin đều được chấp thuận”, cơ quan này cho biết.
Khi được hỏi có bao nhiêu đơn xin thành công sau đó bị thẩm phán xét xử thu hồi, đơn vị này cho biết: “Cơ quan tư pháp không lưu giữ số liệu thống kê về loại màn hình được phép trong từng trường hợp riêng lẻ”.
Doris Chong Tsz-wai, giám đốc điều hành của Hiệp hội Quan tâm đến Bạo lực Tình dục đối với Phụ nữ, nhớ lại trong quá khứ không có sự bảo vệ đặc biệt nào, khi bà ấy là một cố vấn đồng hành cùng những phụ nữ nạn nhân của quấy rối tình dục đến tòa. “Khoảng 10 năm trước, không có tấm chắn, không có lối đi bí mật, không có gì được cung cấp cho nhân chứng. Họ đã phải đấu tranh rất nhiều trước khi ra tòa”, bà nói.
Bà cho biết nhiều điều đã được cải thiện cho các nhân chứng trong những năm gần đây, vì hầu hết các khách hàng của bà đều được phép làm chứng từ phía sau tấm chắn.
“Những biện pháp đó rất cần thiết để họ có thể làm chứng mà không phải lo lắng”, bà nói. Chong lo ngại rằng lệnh tháo tấm chắn gần đây sẽ có “tác động lan tỏa” và ngăn cản các nạn nhân của các vụ tấn công tình dục trình báo cảnh sát vì sợ rằng danh tính của họ có thể không được bảo vệ tại tòa án.
Các luật sư nên nhận thức được quyền hạn của mình tại tòa án. Bà hy vọng sẽ có thêm các buổi đào tạo cho họ để giúp họ hiểu rõ hơn về trạng thái tinh thần của các nhân chứng trong các phiên tòa như vậy. Luật sư Michelle Wong Lap-yan, người từng xử lý các vụ án tấn công tình dục, cho biết quyết định sử dụng tấm chắn hoàn toàn là vấn đề do tòa án quyết định – có nghĩa là tùy thuộc vào thẩm phán hoặc thẩm phán, dựa trên nguyên tắc đảm bảo xét xử công bằng và công lý minh bạch.
Bà nói rằng tòa án có nghĩa vụ phải thiết lập một môi trường để nhân chứng làm chứng mà không bị quẫn trí bởi bị cáo hoặc phản ứng của những người trong phòng xử. “Phiên tòa sẽ không công bằng nếu một nhân chứng không thể làm chứng một cách hiệu quả”, bà nói. Mong đợi các nạn nhân bị tấn công tình dục mô tả những gì họ đã trải qua tại tòa án công khai là “khá vô nhân đạo”.
Tuy nhiên, khi một đơn khiếu nại được đưa ra xét xử, bà cho biết thêm, một người phụ nữ tìm kiếm công lý không có lựa chọn nào khác ngoài việc phải kiên quyết đối mặt với môi trường tòa án có tính đối kháng.