Wang Jixian (Vương Cát Hiền) không đặt mục tiêu trở thành tiếng nói phản kháng của Trung Quốc ở Ukraine. Là một cư dân 36 tuổi của Odesa, một mục tiêu quan trọng trong cuộc xâm lược của Nga vào đất nước này, Vương chỉ đơn giản là muốn cho cha mẹ anh thấy rằng anh vẫn ổn.
“Tôi đang đi mua hàng tạp hóa về”, anh ấy nói trong một video được đăng trên Douyin, phiên bản TikTok của Trung Quốc, vào ngày 24 tháng 2, ngày đầu tiên của cuộc xâm lược. Vương, một lập trình viên gốc Bắc Kinh, mô tả việc mua thịt và trái cây trong video, nhận xét rằng một số cửa hàng thực phẩm vẫn mở cửa.
Nhưng tâm trạng của Vương trở nên u ám khi ngày tháng trôi qua và cuộc tấn công của Nga ngày càng leo thang. Anh nói rằng khi đăng nhập vào Douyin, anh thấy các video của Trung Quốc ca ngợi quân đội Nga hoặc ủng hộ cuộc xâm lược.
“Tôi đã rất tức giận, sau đó tôi nghĩ rằng tôi sẽ quay video cho họ, cho họ biết chiến trường thực sự là gì”, anh nói với CNN.
Các video hàng ngày của anh ấy, được đăng trên nhiều nền tảng khác nhau bao gồm YouTube và ứng dụng nhắn tin WeChat của Trung Quốc, nhanh chóng thu hút được sự chú ý như một giọng nói hiếm hoi mang đến cho khán giả Trung Quốc cái nhìn thoáng qua về Ukraine đang bị chiến tranh tàn phá – một điều trái ngược hoàn toàn với truyền thông nhà nước Trung Quốc, nơi đã quảng bá thông tin sai lệch của Nga như những tuyên bố vô căn cứ rằng binh lính Ukraine đang sử dụng chiến thuật của “Đức QX”.
Trong một video được nhiều người xem, Vương giơ hộ chiếu Trung Quốc của mình và nói, “Những lính gác Ukraine này không phải là Đức Quốc xã, họ là những lập trình viên công nghệ thông tin, những người bình thường, thợ cắt tóc – họ là những người dân.”
Nhưng khi làm như vậy, Vương đã đi vào giữa một cuộc tranh cãi lộn xộn, với việc Trung Quốc phải đối mặt với áp lực quốc tế khi từ chối lên án cuộc xâm lược của Nga và sự bùng phát tình cảm thân Nga trên các phương tiện truyền thông xã hội bị hạn chế và kiểm duyệt gắt gao của Trung Quốc – điều mà Vương nói hy vọng sẽ thay đổi.
Phản ứng dữ dội của các nhà phê bình
Vương đã học nghệ thuật ở trường đại học, và thích khiêu vũ, âm nhạc và hội họa – vì vậy khi anh chuyển đến Odesa bốn năm trước để làm việc, “bầu không khí nghệ thuật” của thành phố ngay lập tức thu hút anh. Một video trên tài khoản Douyin của anh ấy vào năm ngoái cho thấy một người đàn ông chơi piano trong một căn phòng đầy màu sắc với đầy sách và tranh.
Các video của Vương bây giờ trông rất khác. Một số được quay vào ban đêm, với âm thanh của các vụ nổ và còi báo động của cuộc không kích ở phía sau. Các clip khác cho thấy những bức ảnh chụp nhanh về cuộc sống hàng ngày – những con phố yên tĩnh, cờ Ukraine được treo bên ngoài các tòa nhà và sơn lên tường.
“Đó có phải là còi báo động không kích không? Bọn khốn đó lại đến nữa”, anh ấy nói trong một video. “Mọi người đang làm việc riêng của họ, hàng xóm của tôi lại ra ngoài dắt chó đi dạo. Đây là Odesa của chúng tôi.”
Những lần khác, anh ấy tỏ ra nóng nảy hơn. “Có người nói với tôi, ngày nay xã hội dùng luật rừng, nơi quyền lực đến từ nòng súng,” “Đâu là ý nghĩa trong đó?”
Khi những video này bắt đầu thu hút sự chú ý, đôi khi đạt hơn 140.000 lượt xem, số lượng người chỉ trích cũng tăng lên, với những bình luận gọi anh ta là kẻ phản bội đất nước.
“Bạn không cần hộ chiếu Trung Quốc này nữa, bạn đã quên mất mình đến từ đất nước nào”, một bình luận phổ biến trên Douyin viết “Lập trường chính thức của đất nước nên là lập trường của tất cả người dân Trung Quốc.”
Trung Quốc đã cố gắng đưa ra lập trường trung lập, chọn không lên án Nga hay thậm chí gọi đây là một cuộc xâm lược trong khi thường xuyên nói rằng “các mối quan ngại về an ninh chính đáng của tất cả các nước” cần được giải quyết.
Trong cuộc điện đàm với Tổng thống Mỹ Joe Biden hôm thứ Sáu, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cho biết cả hai nước đều có trách nhiệm đảm bảo hòa bình. Nhưng Nhà Trắng sau đó cho biết họ vẫn lo ngại Trung Quốc có thể cung cấp hỗ trợ cho Nga.
“Tôi không hiểu mình đã ‘phản bội’ đất nước như thế nào”, Vương nói với CNN. Với khả năng tiếp cận hạn chế các tin tức trên truyền hình/phát thanh và thông tin sai lệch trên mạng lan rộng, Vương nói rằng anh không hiểu quan điểm của Trung Quốc hay Nga – nhưng tất cả những gì anh biết là “thành phố sống trong lửa đạn mỗi ngày, nhiều người đã thiệt mạng.”
Những bình luận trên mạng của những người lạ ẩn danh không làm phiền Vương – nhưng anh khó chịu khi đó là từ những người anh quan tâm, chẳng hạn như một nhân viên Đại sứ quán Trung Quốc mà anh biết từ nơi cư trú trước đây của anh ở Bắc Macedonia.
Vương cho biết gần đây nhân viên này liên hệ với anh, ám chỉ anh đang được trả tiền để đăng video và hỏi: “Ai đã cử anh đến đó?” Khi Vương khẳng định anh làm việc đó không phải vì tiền, nhân viên này trả lời: “Hành vi hiện tại của anh không phù hợp với lợi ích quốc gia. Tôi muốn cắt đứt quan hệ với anh, hãy block nhau”.
Điều đó “thực sự làm tổn thương trái tim tôi”, Vương nói.
Quyết tâm ở lại
Vương nói, các nhà kiểm duyệt Trung Quốc cũng đã bẻ khóa các video của anh trên mạng. Mặc dù tất cả các video của anh vẫn xuất hiện trên YouTube, vốn bị chặn ở Trung Quốc ngoại trừ những video có VPN, chỉ khoảng 80% video của anh được để lại trên WeChat và ít hơn 20% trên Douyin.
Anh không biết mình đã phá vỡ những quy tắc nào. Anh thất vọng đến mức trong một video vào ngày 7 tháng 3, anh đã dán băng đen chữ X lên miệng, im lặng ra hiệu trước camera để thông báo rằng anh vẫn an toàn và vẫn ở Odesa.
Sau khi nói chuyện với CNN, các tài khoản mạng xã hội ở Trung Quốc của Vương đã bị cấm, khiến anh không thể liên lạc với gia đình ở quê nhà.
Vương nói đã nhận được “vô số” tin nhắn trên mạng, gây áp lực buộc anh phải ngừng đăng bài. Nhưng anh không có ý định làm như vậy.
“Tôi muốn nói lên một tiếng nói cho người dân Ukraine, cho những người hùng, cho những người hàng xóm của tôi. Bởi vì trong mắt tôi, tất cả họ đều là những anh hùng”, anh nói. “Tôi thấy mọi người bình tĩnh, tôi thấy mọi người dũng cảm … Tôi muốn nhắc các bạn hãy xem ai đang chết, ai đã bị giết.”
Có những dấu hiệu cho thấy thông điệp của anh ấy có thể được tiếp nhận. Dưới các video của anh ấy, những bình luận căm thù xen kẽ với những lời chúc tốt đẹp từ người xem, thúc giục anh ấy giữ an toàn và sơ tán. Một số bình luận bày tỏ sự ủng hộ đối với Ukraine.
Nhưng hiện tại, Vương không có ý định rời đi – cho đến khi “Odesa bị tàn phá đến mức con người không thể ở lại”, anh nói. Ngoài tình cảm với thành phố, điều đó còn là một vấn đề nguyên tắc, anh ấy nói thêm: “Tôi không thể chịu được hành động bắt nạt người trước mặt của tôi.”
Khi không quay video, Vương tình nguyện giúp sửa chữa điện thoại di động của mọi người và hỗ trợ những người bị di dời.
“Nếu tôi quay lưng và bỏ đi, điều đó sẽ đủ khiến tôi hối hận trong suốt quãng đời còn lại của mình”, anh nói. “Tôi không có hứng thú hay mong muốn rời nơi đây cho đến khi Ukraine giành chiến thắng”.
Nguồn: A Chinese vlogger shared videos of war-torn Ukraine. He’s been labeled a national traitor
By Jessie Yeung and Yong Xiong, CNN
Fri March 18, 2022
