BỘ NÃO BA NGÔI
Bộ não ba ngôi là một mô hình về sự tiến hóa của não trước và hành vi của động vật có xương sống, được đề xuất bởi bác sĩ và nhà thần kinh học người Mỹ Paul D. MacLean. MacLean ban đầu xây dựng mô hình của mình vào những năm 1960 dựa trên công trình nghiên cứu thần kinh so sánh được thực hiện bởi Ludwig Edinger, Elizabeth C. Crosby và Charles Judson Herrick vào đầu thế kỷ XX và xuất bản nó trong cuốn sách The Triune Brain in Evolution năm 1990 của ông.
Não bộ ba ngôi bao gồm phức hợp bò sát, phức hợp động vật cổ có vú (hệ limbic) và phức hợp động vật có vú (tân sinh), được coi là có ý thức độc lập và là cấu trúc được bổ sung tuần tự vào não trước và trong quá trình tiến hóa.
- Bộ não của loài bò sát
Bộ não lâu đời nhất trong ba bộ, kiểm soát các chức năng quan trọng của cơ thể như nhịp tim, nhịp thở, nhiệt độ cơ thể và sự cân bằng. Bộ não bò sát của chúng ta bao gồm các cấu trúc chính được tìm thấy trong não của loài bò sát: thân não và tiểu não. Bộ não của loài bò sát là đáng tin cậy nhưng có xu hướng hơi cứng nhắc và cưỡng chế. Nó phụ trách sự sống còn của chúng ta; chi phối hành động của chúng ta, đóng mở cảm xúc và các phản ứng, ảnh hưởng tới các hành vi tình dục, tức giận trước nguy hiểm và hơn hết là sự sợ hãi.
- Bộ não của loài thú
Bộ não limbic bao bọc xung quanh não bò sát và xuất hiện ở những động vật có vú đầu tiên. Nó có thể ghi lại những ký ức về những hành vi tạo ra những trải nghiệm vừa ý và không vừa ý, vì vậy nó chịu trách nhiệm về những gì được gọi là cảm xúc ở con người. Các cấu trúc chính của não limbic là hồi hải mã, hạch hạnh nhân và vùng dưới đồi. Bộ não limbic là nơi chứa đựng những đánh giá về những giá trị mà chúng ta đưa ra, thường là trong vô thức, thứ ảnh hưởng mạnh mẽ đến hành vi của chúng ta.
- Bộ não của loài người
Phần tân vỏ não chỉ được tìm thấy ở động vật có vú như khỉ, cá heo và con người. Phần này của bộ não chứa khả năng lý luận, trí tưởng tượng, khả năng sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề của chúng ta. Đầu tiên nó có tầm quan trọng đối với động vật linh trưởng và lên đến đỉnh điểm là não người với hai bán cầu đại não đóng vai trò chi phối. Những bán cầu này chịu trách nhiệm cho sự phát triển của ngôn ngữ, suy nghĩ trừu tượng, trí tưởng tượng và ý thức của con người. Tân vỏ não linh hoạt và có khả năng học tập gần như vô hạn.
SỰ ĐÓN NHẬN CỦA CỘNG ĐỒNG
Howard Bloom trong cuốn sách The Lucifer Principle, đề cập đến khái niệm bộ não ba ngôi trong những giải thích của ông về một số khía cạnh của hành vi con người. Arthur Koestler đã biến khái niệm của MacLean về bộ não ba ngôi trở thành trung tâm của phần lớn các tác phẩm sau này của ông, đặc biệt là The Ghost in the Machine. Tiểu thuyết gia người Anh Julian Barnes đã trích dẫn MacLean về bộ não ba ngôi trong lời tựa cho cuốn tiểu thuyết Before She Met Me năm 1982 của ông. Peter A. Levine sử dụng khái niệm não bộ ba ngôi trong cuốn sách Waking the Tiger để giải thích cách tiếp cận trải nghiệm healing trauma.
Glynda-Lee Hoffmann, trong cuốn sách The Secret Dowry of Eve, Women’s Role in the Development of Consciousness, đã tham khảo lý thuyết ba ngôi do MacLean khám phá và tiến thêm một bước nữa. Lý thuyết của cô ấy về hành vi của con người và những vấn đề chúng ta tạo ra với hành vi đó, phân biệt vỏ não trước trán là khác biệt duy nhất với phần còn lại của tân vỏ não. Vỏ não trước trán, với chương trình tích hợp của nó, là phần não có thể giúp các phần khác làm việc cùng nhau vì lợi ích của cá nhân. Ở nhiều người, vỏ não bò sát (chương trình: lãnh thổ và sinh sản) mất kiểm soát và hạch hạnh nhân gây ra nỗi sợ hãi dẫn đến nhiều hành vi xấu hơn. Vỏ não trước trán là chìa khóa cho tương lai của chúng ta nếu chúng ta có thể khai thác sức mạnh của nó.
Một trong những sai sót thành công và phổ biến nhất trong tất cả các ngành khoa học.
GIẢ THUYẾT BỊ CHỈ TRÍCH
Những năm 1980 các mối quan tâm đến giải phẫu thần kinh so sánh nổi lên trở lại, đồng thời nhiều kỹ thuật giải phẫu thần kinh mới đã ra đời để lập biểu đồ mạch não động vật. Những phát hiện sau đó đã làm lung lay các ý tưởng thần kinh học của MacLean.
• Hạch nền (cấu trúc tạo nên phức hợp bò sát theo thuyết MacLean) được chứng minh là chiếm một phần nhỏ hơn nhiều não trước của loài bò sát và chim (gọi chung là sauropsida) so với dự kiến trước đây, và nó tồn tại cả ở động vật lưỡng cư và cá. Vì thế các hạch cơ bản được tìm thấy ở não trước của tất cả các động vật có xương sống hiện đại, chúng rất có thể có niên đại từ tổ tiên tiến hóa chung của động vật có xương sống, hơn 500 triệu năm trước, hơn là có nguồn gốc từ bò sát.
• Một số nghiên cứu hành vi gần đây không ủng hộ quan điểm của MacLean về hành vi sauropsida. Các loài chim đã được chứng minh là có khả năng nhận thức rất tinh vi, chẳng hạn như chế tạo công cụ của quạ New Caledonian và khả năng phân loại ngôn ngữ giống như loài vẹt xám. Các cấu trúc của hệ limbic, mà MacLean đề xuất đã nảy sinh ở các loài động vật có vú thời kỳ đầu, hiện đã được chứng minh là tồn tại trên nhiều loài động vật có xương sống hiện đại. Đặc điểm “động vật có vú” trong việc chăm sóc con cái của cha mẹ phổ biến ở các loài chim và cũng xảy ra ở một số loài cá. Do đó, giống như các hạch cơ bản, sự tiến hóa của các hệ thống này có lẽ bắt nguồn từ tổ tiên chung của động vật có xương sống.
• Cuối cùng, các nghiên cứu gần đây dựa trên dữ liệu cổ sinh vật học hoặc bằng chứng giải phẫu so sánh cho thấy rằng tân vỏ não đã có mặt ở các loài động vật có vú cổ. Động vật có vú không có một tân vỏ não theo đúng nghĩa nhưng chúng có vùng pallium và một số phần của pallium được coi là tương đồng với tân vỏ não của động vật có vú. Nó làm trung gian cho các chức năng tương tự như nhận thức, học tập và trí nhớ, ra quyết định, điều khiển động cơ, tư duy khái niệm.
KẾT LUẬN
Giả thuyết về não bộ não ba ngôi đã trở nên quen thuộc với đông đảo khán giả thông qua cuốn sách The Dragons of Eden đoạt giải Pulitzer năm 1977 của Carl Sagan. Lý thuyết này đã được chấp nhận bởi một số bác sĩ tâm thần và ít nhất một nhà nghiên cứu khoa học thần kinh cảm xúc hàng đầu. Tuy nhiên, giả thuyết này đã bị chỉ trích và không còn được đa số các nhà khoa học thần kinh so sánh từ cuối thế kỷ 20 đến nay sử dụng.
Mô hình bộ não ba ngôi được một số người trong lĩnh vực khoa học thần kinh so sánh coi là chủ đề tổ chức đơn giản hóa quá mức. Dù vậy nó tiếp tục thu hút sự quan tâm của công chúng vì tính đơn giản của nó.
Bản thân tôi đã 2 tháng không thấy mặt trời nên rất cay cú những người “não thú” như những kiến thức gần đây lan truyền trên mạng, tuy nhiên khoa học là khoa học, và khi nó sai thì tôi có trách nhiệm cần đính chính.
Hãy ở yên trong nhà chống dịch và chúc mọi người vượt qua được khoảng thời gian khó khăn này.
Nguồn:
- Sách Comparative Vertebrate Neuroanatomy: Evolution and Adaptation của Ann B. Butler, William Hodos.
- Sách Principles of Brain Evolution của Georg F. Striedter.
Theo: Maybe You Missed This F***king News
