1. Cơ cấu hậu phi & thê thiếp của thái tử:
– Hậu phi (Nội mệnh phụ):
+ Thái hậu
+ Hoàng hậu
+ Tam phi: Quý phi, Minh phi, Kính phi
+ Tam chiêu: Chiêu nghi, Chiêu dung, Chiêu viên
+ Tam tu: Tu nghi, Tu dung, Tu viên
+ Tam sung: Sung nghi, Sung dung, Sung viên.
Trừ thái hậu & hoàng hậu, các chức trên đều hàm tòng nhất phẩm.
+ Lục chức: Chánh nhị phẩm Tiệp dư, tòng nhị phẩm Dung hoa, chánh tam phẩm Tuyên vinh, tòng tam phẩm Tài nhân, chánh tứ phẩm Mỹ nhân, tòng tứ phẩm Lương nhân.
So với Lê Sơ, Lê Trung Hưng thay đổi phẩm hàm của Tiệp dư & Dung hoa. Lục chức cũng không còn là nữ quan nữa.
– Thê thiếp của thái tử: Thái tử phi, chánh tam phẩm Thục huấn, chánh tứ phẩm Huệ nga, chánh ngũ phẩm Thuận nhu, chánh lục phẩm Thúy nữ.
2. Nữ quan:
+ Nội cung: Triều Lê Trung Hưng có lục thượng nữ quan như nhà Đường:
Thượng nghi (尚儀), giữ nghi lễ tiết văn.
Thượng trân (尚珍), giữ châu ngọc quý báu.
Thượng khí (尚器), giữ những đồ đạc quý.
Thượng phục (尚服), giữ chầu, nệm, giường, màn.
Thượng thực (尚食), giữ các loại bánh trái quà mọn.
Thượng y (尚衣), giữ việc áo xiêm.
+ Đông cung: Điển nghi, Điển tẩm, Điển phục và Điển phạn đều tòng cửu phẩm.
3. Nghi lễ sách phong hoàng hậu:
Thời Tây Chu, hoàng hậu có nghĩa là quân chủ. Có chú giải: “Hoàng, đại dã, hậu; quân dã”. Như vậy, hoàng hậu là đại quân.
Từ Tần trở về sau, hoàng hậu nghĩa là chính thê của hoàng đế.
Thời Lê Sơ, lập 1 vị hoàng hậu là Trần Thị Tùng, bà đã thắt cổ tuẫn táng cho Lê Uy Mục. Thời Lê Trung Hưng, đa số các hoàng hậu họ Trịnh và có nghi thức sách lập:
Trước một ngày, Tư Lễ Giám đặt ngự tọa của hoàng hậu ở điện Vạn Thọ (che màn); đặt kim sách phía đông sân rồng. Nghi vệ ty cầm hai chiếc tàn vàng ở hai bên án kim sách. Hai thự Đồng văn; Nhã nhạc đặt dàn nhạc lễ hai bên sân rồng (hướng tây). Bốn viên cử sách và một viên phủng sách đứng phía đông, một viên Nghi chế ty đứng bên phải, hai viên cáp môn đứng hai bên sân rồng và hai cáp môn đứng hai bên Đoan Môn.
Hồi trống đầu, các viên chấp sự đứng bên phải điện Vạn Thọ. Vua đội mũ Xung thiên, mặc hoàng bào, đai ngọc ngự ra điện, các viên chấp sự được triệu đến trước, làm lễ 5 lạy 3 vái rồi lui về chỗ.
Hồi chuông đầu, các quan văn võ tiến vào hai bên sân rồng. Vua ngự lên ngai. Cáp môn xướng: ” Bài ban, ban tế” (bên ngoài cũng xướng như thế). Lại xướng: “Cúc cung, bái (5 lạy 3 vái, nhạc nổi), hưng, bình thân” (nhạc nghỉ). Lại xướng: “Cách quan phân ban thị lập”. Bốn viên tự ban nhấc án kim sách đặt giữa đường ngự, xong đều lui ra (hai người bến trái, hai người bên phải).
Quan điển lễ xướng: “Truyền chế”. Quan truyền chế quỳ giữa đường vua đi tâu: “Truyền chế” rồi phục xuống, vẫn quỳ. Quan tư lễ bưng tờ chế trao cho vị truyền chế, sau đó bưng bàn sách đặt lên án, lui ra đứng tựa về phía đông. Các viên thiên hộ, bách hộ mang tàn vàng che hai bên án. Quan truyền chế lui ra, đứng tựa về phía đông. Hai viên dẫn tán dẫn quan phủng sách đến giữa ngự đạo. Quan truyền chế nói: “Hữu chế”. Quan dẫn tán xướng: “Quỵ”. Quan truyền chế đọc: “Nay sách phong cho chính cung chức… họ… làm hoàng hậu, sai các ngươi mang sách vàng đến làm lễ”.
Đọc xong, quan truyền chế bưng tờ chế đến giữa đường ngự, quỳ xuống dâng lên. Quan tư lễ nhận lấy. Quan truyền chế lui ra đứng vào chỗ cũ. Dẫn tán xướng: “Phủ phục, hưng (5 lạy 3 vái), bình thân”. Lại xướng: “Quỵ”. Quan tư lễ đem sách vàng trao cho quan phủng sách nhận lấy, xong lui ra đứng về bên trái. Nghi chế ty đến giữa ngự đạo quỳ tâu: “Lễ tất”.
Vua ngự về cung. Quan phủng sách bưng sách vàng vào bên trái điện Vạn Thọ, đặt ở án trước ngự tọa của hoàng hậu. Các quan chia ban đứng. Quan đặc sai tư lễ giám từ phía đông đứng trước án làm lễ. Quan điển lễ đứng bên đông xướng: “Cúc cung bái (4 lạy), hưng, bình thân”. Lại xướng: “Quỵ”. Quan tuyên sách đứng bên phải án sách. Quan tư lễ đứng bên phải đưa bản sao kim sách trao cho quan tuyên sách. Quan tuyên sách đọc xong trao cho quan tư lễ bưng đặt lên án. Quan điển lễ xướng: “Phủ phục, cúc cung bái (4 lạy), hưng, bình thân, lễ tất” rồi lui ra đứng vào chỗ cũ.
Các quan chấp sự đứng vào ban. Quan tư lễ đem sách vào cung dâng lên hoàng hậu, hoàng hậu nâng bảo sách lên trán rồi giao cho cung nhân. Làm lễ tạ Thượng hoàng, Thái hậu và bệ hạ. Lễ tạ xong rồi, hoàng hậu ra ngự bảo tọa (trong màn). Quan tư lễ truyền cho cáp môn xướng: “Bài ban, ban tế”. Các quan làm lễ 5 lạy 3 vái. Làm lễ xong, chia ban đứng Nghi chế tu đến giữa ngự đạo: “Tấu lễ tất”. (Lễ Nghi Chí, Phan Huy Chú)
Nguồn:
– Điển chế và pháp luật trung đại Việt Nam, tập II, Nguyễn Ngọc Nhuận chủ biên, NXB KH XH, 2011
– Lịch triều hiến chương loại chí, tập 1, Phan Huy Chú, NXB GD, 2006
