Bán dreamcatcher làm quà lưu niệm cho du khách để tránh mơ ác mộng là điều khá phổ biến. Chúng được cho là sản phẩm của người da đỏ Mỹ. Có bộ tộc thổ dân Mỹ nào thực sự dùng dreamcatcher không hay đây chỉ là sự lợi dụng văn hóa người da đỏ Mỹ? Nếu dreamcatcher được thổ dân sử dụng thật thì chúng có ý nghĩa gì với họ?
Cuối những năm 1990, tôi cùng gia đình đi du lịch và ghé vào một khu di tích pháo đài ở vùng Trung Tây Mỹ, ở đó tôi nhớ là mình đã từng mua một cái dreamcatcher nho nhỏ. Nó là một đồ vật được cuốn bằng daa cùng mạng với lưới ở giữa và các loại lông treo ở xung quanh. Tôi treo nó ở trên tường bên trên giường mình. Tấm lưới đó được cho là sẽ giữ lại những cơn ác mộng và để những giấc mơ đẹp trôi theo lông rơi xuống đầu người đang ngủ (tôi) bên dưới nó. Nên câu hỏi của tôi là mấy cái thứ này là sao vậy? Người da đỏ Mỹ có thực sự dùng dreamcatcher không, hay đây chỉ là câu chuyện bịa đặt về văn hóa người da đỏ để bán đồ lưu niệm cho du khách? Nếu chúng thực sự được sử dụng thì tộc người da đỏ nào đã dùng chúng? Những đồ vật này có ý nghĩa gì với họ, chúng phản ảnh về quan niệm tôn giáo/vũ trụ học gì? Nếu chúng không phải đồ vật của người da đỏ, thì đâu là nguồn gốc thật của chúng và tại sao chúng lại được coi là đồ của người da đỏ?
____________________
Link Reddit: https://redd.it/gol0a4
____________________
u/Milkhemet_Melekh (97 points)
Dreamcatcher thường được coi là liên quan đến thần thoại Bà Nhện. Trái ngược với mong đợi của khán giả châu Âu hiện đại, bà thực ra là một nhân vật tốt trong thần thoại của người da đỏ Mỹ dọc khắp vùng Tây Bắc Mỹ. Nhện được nhìn nhận tích cực ở vùng Tây Nam (văn hóa người Pueblo và Navajo), vùng Đại Bình nguyên (văn hóa người Sioux và Oji-Cree), và các nơi khác nữa, nhưng ta sẽ tập trung chủ yếu vào những vùng này thôi. Tôi không tin rằng tất cả các nền văn hóa này, tuy có nhện tốt trong thần thoại của họ, sẽ có Bà Nhện cụ thể mà chúng ta đang tìm kiếm.
Bộ lạc Ojibwe thực ra được coi là nguồn cội của khái niệm dreamcatcher. Đồ trang sức của người Ojibwe bắt chước hình dáng mạng nhện đã được biết đến từ đầu thế kỉ 20 và thậm chí là còn trước nữa – bài viết đầu tiên về một đồ vật không hề loại trừ việc sử dụng rộng rãi nó từ trước đấy. Những lá bùa này, được dùng để tượng trưng cho mạng nhện để ngợi ca Bà Nhện và tuy là có một vài câu chuyện thần thoại kể về một con nhện chăng lưới để bảo vệ một người phụ nữ uyên bác khỏi các linh hồn hung dữ, lại không có câu chuyện cụ thể nói về nguồn gốc, nhưng chúng đều có điểm chung là sợi tơ nhện. Đó chính là lý do dreamcatcher có hình dáng như vậy
Nhưng việc sử dụng chúng trong thời đại ngày nay lại bị coi là gây tranh cãi so với 100 năm trước. Nhiều bằng chứng gợi ý rằng chúng không phải chỉ là đồ treo tường như ngày nay, mà thay vào đó, chúng còn là một dạng phép thuật bảo vệ giống như con mắt và bàn tay hamsa của Trung Đông. Dưới đây là một trích đoạn miêu tả chúng, cùng với những đoạn tài liệu lần đầu tiên nhắc tới “dreamcatcher”:
[…] những “chiếc mạng nhện” được treo trên vòng của chiếc nôi địu. Từ thời xưa tấm lưới này được làm từ sợi tầm ba. Hai chiếc mạng nhện thường được treo bên trên vòng, và chúng được cho là sẽ “bắt những sự nguy hiểm trong không khí vì mạng nhện sẽ bắt và giữ bất cứ thứ gì tiếp xúc với nó.”
Một nguồn của tôi trích rằng:
“Những chiếc dreamcatcher này thường được treo bên trên nôi địu của trẻ con và đứa trẻ sẽ thấy thích thú bởi những chiếc lông và sẽ được học về sự quan trọng của khí tốt.”
Tuy nguồn trước nói về việc sử dụng chúng để xua đuổi ác mộng, nó cũng nói tới việc mạng nhện hiệu quả trong việc chống lại “tà khí” và “linh hồn xấu”. Việc sử dụng này tương đồng với người Lakota, những người cũng tự nhận mình làm ra dreamcatcher, và ám chỉ rằng tuy ngày nay dreamcatcher thường được liên hệ tới văn hóa Tây Nam (nơi có một đống chuyện riêng về Bà Nhện), có thể nguồn gốc thực của nó lại là ở các nền văn hóa Bắc Bình nguyên.
Trong khi xua đuổi ác mộng là một trong các công dụng gốc của Dreamcatcher, đấy không phải là công dụng duy nhất, và công dụng chính của món đồ này (xua đuổi cái xấu) đã biến mất khi nó trở nên phổ biến – có lẽ đây là yếu tố loại bỏ những thứ đặc trưng của thổ dân da đỏ và giữ lại cái đơn giản (những giấc mơ) để giúp những lượng lớn khán giả da trắng có thể hiểu. Ngay cả về khái niệm về giấc mơ của người Ojibwe còn khác người Anglo-Mỹ về mặt văn hóa. Trong khi chúng là biểu tượng của phong trào Pan-Indian (Liên thổ dân), yếu tố Shaman Nhựa* của Kỉ nguyên mới của chúng không được phân tán rộng rãi ra xã hội. Các quan điểm về việc sử dụng dreamcatcher của những người không phải da đỏ thường lẫn lộn, nhưng không phải bị phản đối. Cá nhân tôi, tin rằng chúng có thể được trân trọng ở trong đúng hoàn cảnh và có hiểu biết, nhưng giống như những thứ khác, ta phải tránh Shaman Nhựa càng xa càng tốt.
Đây là tóm tắt các câu hỏi và câu trả lời:
1. Có bộ tộc người da đỏ nào dùng dreamcatcher không?
Có, dreamcatcher bắt nguồn từ các nền văn hóa Bắc Bình nguyên, cụ thể là các bộ lạc Ojibwa và Lakota có thần thoại nói về nguồn gốc của nó.
2. Đây có phải là lợi dụng không?
Quan điểm về điều này rất lẫn lộn. Vài người thấy bình thường khi người không phải thổ dân da đỏ sử dụng, những người khác thì không. Chúng đã có ý nghĩa mới ở phong trào Kỉ nguyên mới và giữa các Shaman nhựa, theo như tôi hiểu thì việc sử dụng dreamcatcher bị phản đối rộng rãi hơn.
3. Dreamcatcher có ý nghĩa gì với người da đỏ?
Dreamcatcher ban đầu được sử dụng như một loại bùa chống lại nguy hiểm và cái xấu, giống như bùa con mắt hay hamsa của phương Tây. Trong khi ban đầu chúng cũng được dùng để “bắt” ác mộng, nó còn được dùng để ngăn chặn linh hồn xấu, tà thuật, tà khí v.v. có thể đi đến mục tiêu, chứ đó không phải là công dụng duy nhất. Sau này dreamcatcher được dùng làm biểu tượng của phong trào Liên thổ dân, và nhận được cái tiếng tân truyền thống ở nhiều cộng đồng ban đầu không sử dụng chúng để thể hiện văn hóa và sự đoàn kết với các bộ lạc thổ dân da đỏ khác.
*******
Đôi lời về ý nghĩa giấc mơ của người Ojibwe, vì tôi có nhắc tới bên trên:
Theo vài nguồn của tôi, ngoài những cái đã được nhắc trong câu trả lời này, người Ojibwe tin rằng có 2 hoặc 3 loại linh hồn đặc trưng, một điểm tương đồng với vài bộ tộc người da đỏ khác, cũng như vài bộ tộc ở Nam Mỹ (cụ thể theo nghiên cứu của tôi là người Carib). Giấc mơ được coi là hình chiếu của một trong các linh hồn đó, trong nguồn của tôi gọi là “Shadow Soul” (T/N: Bóng hồn?), vào thế giới linh hồn, một nơi mà các lời tiên tri có thể ảnh hưởng các quyết định quan trọng như tên của con hoặc lối đi lý tưởng trong đời của một người. Trong trường hợp này, giấc mơ khá tương đồng với thiền ở các văn hóa khác, ở trong trạng thái nơi một người có thể hiểu rõ hơn cái tôi thực sự của mình.
Giấc mơ được cho là giúp “mở mang tâm trí dẫn tới sự tương thuộc giữa thể xác và linh hồn”, giữa thế giới hữu hình và thế giới vô hình. Trong trường hợp này, dreamcatcher không chỉ đơn giản là để xua đuổi các ác mộng bình thường, mà thay vào đó nó xua đuổi các lời tiên tri xấu, tương lai xấu, linh hồn hung dữ. Niềm tin về thế giới hữu hình và vô hình là một thể liên tục chứ không phải các thế giới riêng biệt là điều mấu chốt, và với quan niệm này thì một người phải hiểu rằng các thực thể xấu hoặc các sự kiện trong thế giới linh hồn (thấy trong giấc mơ) có thể được phản chiếu ra thế giới hữu hình theo lối rất thật. Vì thế, bằng cách ngăn chặn giấc mơ xấu, dreamcatcher cũng có thể ngăn chặn những thứ xấu khác khỏi tấn công một cá nhân ngoài đời thực, ngăn chúng dẫn dắt cuộc đời họ đi vào đau khổ hoặc kết cục xấu, giống như quan niệm về con mắt xấu xa bị nguyền rủa của phương Tây, hay như trong quá khứ là tà thuật của phù thủy bè phái với quỷ Satan. Dreamcatcher là cách để ngăn chặn và tránh tai ương siêu nhiên, chứ không chỉ đơn giản là giúp bạn ngủ ngon hơn, và lý giải bằng cách nào, và tại sao nó là một hình tượng gần như luôn đính kèm cái địu của trẻ con và luôn có thể giúp đứa trẻ ngay cả khi đang tỉnh.
Tôi nghĩ cái này hơi lệch câu hỏi nhưng mong là nó sẽ giúp thỏa mãn vài lỗ hổng về mục đích sử dụng ban đầu của dreamcatcher. Tôi có thể cung cấp thêm thông tin nếu bạn còn thắc mắc, nhưng tôi không hoạt động nhiều như trước, nên chắc sẽ không sớm trả lời được đâu – có thể là vài tiếng sau sẽ trả lời, cũng có thể là một hai ngày sau, nhưng chắc là ít hơn ba ngày.
____________________
*Shaman nhựa (Plastic shaman) là những người giả làm pháp sư, thầy thuốc trong khi không có liên quan gì tới nền văn hóa của những người họ đang đóng giả
____________________
Bài dịch của Tuan Anh Nguyen trong group: https://www.facebook.com/…/rvn.g…/permalink/549853032591576/
