Năm 2012, Tổng thống Putin đã đề ra chiến lược “xoay trục sang phương Đông” và 2 năm sau đó, khi Moskva sáp nhập Crimea, mối quan hệ của nước này với các quốc gia phương Tây đi xuống. Nhưng nhiều tiến triển trong quan hệ kinh tế Nga-Trung Quốc được ghi nhận từ thời điểm ấy. Năm 2019, khí đốt bắt đầu chuyển từ Nga đến Trung Quốc qua tuyến đường ống dẫn 3.000 km có tên “Sức mạnh Siberia” do tập đoàn năng lượng Gazprom (Nga) và Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc (CNPC) ký thỏa thuận hiệu lực 30 năm hồi năm 2014.
Tổng thống Putin và Chủ tịch Tập Cận Bình đã tổ chức 37 cuộc họp qua video từ năm 2013, gần đây nhất là vào tháng 12/2021. Trong cuộc điện đàm tháng 12/2021, nhà lãnh đạo Nga Putin đảm bảo rằng ông sẽ dự Olympic mùa Đông tại Bắc Kinh vào tháng 2/2022. Điều này thể hiện tình đoàn kết của Moskva với Bắc Kinh sau khi Mỹ, Anh, Canada cùng Australia đều tuyên bố không cử đoàn đại biểu đến dự lễ khai mạc Olympic mùa Đông Bắc Kinh. Cùng thời điểm, Chủ tịch Tập Cận Bình cũng bày tỏ ủng hộ với “người bạn cũ” Putin khi Nga đang đối mặt với đe dọa trừng phạt từ các nước phương Tây liên quan đến căng thẳng ở Ukraine. Ông Tập Cận Bình kêu gọi có “thêm nhiều hành động chung để bảo vệ hiệu quả lợi ích an ninh” của hai nước, trong khi nhà lãnh đạo Nga Putin ca ngợi quan hệ song phương “ở mức cao nhất mọi thời đại, phản ánh mức độ tin cậy chiến lược cao”.
Thương mại của Trung Quốc với Nga đã tăng 35,8% trong năm 2021, lên mức 146,88 tỷ USD. Trung Quốc cũng đóng vai trò đối tác thương mại lớn nhất của Nga kể từ năm 2010. Trong khi đó, 14% hàng hóa xuất khẩu của Nga năm 2020 có điểm đến là Trung Quốc. Giáo sư dự bị Artyom Lukin tại Đại học Liên bang Viễn Đông (Nga) cho biết sự phụ thuộc về kinh tế giữa Moskva và Bắc Kinh sẽ tiếp tục tăng. Ông Lukin nói: “Nga chủ yếu xuất khẩu hàng hóa sang Trung Quốc trong khi nước này đang tăng cường nhập khẩu từ Trung Quốc các mặt hàng công nghiệp và công nghệ cao. Điều đó cho thấy, sự phụ thuộc của Trung Quốc vào nguồn cung cấp của Nga cũng đang đi lên, đặc biệt là khi rủi ro xung đột với Mỹ ngày càng tăng”. Chuyên gia Xu Poling tại Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc đánh giá Bắc Kinh cần tiếp cận nguồn dự trữ năng lượng lớn tại vùng Viễn Đông của Nga để hỗ trợ nền kinh tế sản xuất đang nở rộ của nước này. Trong khi đó, Trung Quốc được coi là thị trường ổn định cho xuất khẩu năng lượng của Nga. Theo chuyên gia này, khí đốt và dầu mỏ của Nga có thể vận chuyển đến Trung Quốc qua đường bộ trong khi để vận chuyển mặt hàng này từ Trung Đông đến Trung Quốc sẽ cần phải đi qua Eo biển Malacca nhiều cướp biển. Ông nhấn mạnh: “Nga tin rằng Trung Quốc sẽ không lợi dụng sự phụ thuộc về kinh tế làm vũ khí chống lại Moskva”.
Trong khi Nga và Trung Quốc ngày càng xích mích với Mỹ, lãnh đạo hai nước đã cam kết hợp tác trong các lĩnh vực mới nổi như an ninh dữ liệu, cơ sở hạ tầng, Bắc Cực và không gian mạng. Cùng thời điểm, Bắc Kinh và Moskva tăng cường sử dụng đồng nội tệ trong giao dịch song phương để tránh ảnh hưởng từ đồng bạc xanh của Mỹ, đồng thời giảm tác động từ các lệnh trừng phạt Washington áp đặt. Tháng 12/2021, cố vấn chính sách đối ngoại của Tổng thống Putin, ông Yuri Ushakov cho biết Nga và Trung Quốc đã đồng ý phát triển cơ sở hạ tầng tài chính độc lập để phục vụ thương mại giữa hai nước đồng thời “không thể bị ảnh hưởng bởi các nước thứ ba”. Thông báo đưa ra sau lời đe dọa từ Mỹ và châu Âu loại Nga khỏi Swift, hệ thống thanh toán điện tử lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, giữa hai quốc gia chưa hề có thỏa thuận thương mại tự do và thị trường Nga vẫn chưa mấy hấp dẫn các nhà đầu tư Trung Quốc.
Mối quan hệ thân tình hơn giữa Nga và Trung Quốc đã khiến phương Tây ngày càng để mắt và châm ngòi cuộc thảo luận về việc liệu việc nới lỏng các lệnh trừng phạt với Nga có thể kéo Moscow rời xa Bắc Kinh hay không. Ông Xu cho rằng điều này sẽ khó xảy ra, vì nền kinh tế Nga ngày càng “kiên cường” sau nhiều năm bị trừng phạt. Sự gần gũi về địa lý cũng mang lại cho Nga một số lợi thế cạnh tranh tại thị trường khổng lồ ở Trung Quốc. Nga và Trung Quốc đã thông qua “Tuyên bố chung của nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa và Liên bang Nga về quan hệ quốc tế và phát triển bền vững toàn cầu trong kỷ nguyên mới”. Tài liệu đã được công bố trên trang của Điện Kremlin sau cuộc gặp giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình diễn ra chiều 4/2.
Văn kiện nêu rõ quan hệ hữu nghị giữa hai nước không có ranh giới, không có “vùng cấm” trong hợp tác và việc tăng cường hợp tác chiến lược song phương không nhằm vào các nước thứ ba, không bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi của môi trường quốc tế và những thay đổi tình huống ở các nước thứ ba. Nga và Trung Quốc nhấn mạnh rằng “hai nước ủng hộ việc hình thành một kiểu quan hệ mới giữa các cường quốc trên thế giới dựa trên sự tôn trọng lẫn nhau, chung sống hòa bình và hợp tác cùng có lợi”; “xác nhận kiểu quan hệ mới giữa Nga và Trung Quốc là ưu việt hơn so với các liên minh quân sự-chính trị trong Chiến tranh Lạnh”.
Một phần của tuyên bố được dành cho tình hình quốc tế. Văn bản nhấn mạnh rằng, không một quốc gia nào có thể và không nên đảm bảo an ninh của mình tách biệt với an ninh của toàn thế giới và với cái giá phải trả là an ninh của các quốc gia khác. Về vấn đề này, Nga và Trung quốc phản đối việc tiếp tục mở rộng của NATO; kêu gọi Liên minh quân sự này từ bỏ các cách tiếp cận ý thức hệ của thời kỳ Chiến tranh Lạnh; phản đối việc hình thành các cấu trúc khối khép kín và các phe đối lập ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương.
Tuyên bố nêu rõ: “Nga và Trung Quốc đang nỗ lực nhất quán để xây dựng một hệ thống an ninh bình đẳng, cởi mở, bao trùm, không chống bên thứ ba ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương (APR) nhằm đảm bảo hòa bình, ổn định và thịnh vượng”. Đặc biệt, phía Trung Quốc có thái độ hiểu biết và ủng hộ các đề xuất mà Liên bang Nga đưa ra về việc hình thành các bảo đảm an ninh ràng buộc pháp lý lâu dài ở châu Âu. Văn bản nhấn mạnh, “các bên nhất trí hiểu rằng dân chủ là một giá trị chung chứ không phải là đặc quyền của các quốc gia riêng lẻ, việc thúc đẩy và bảo vệ nó là nhiệm vụ chung của toàn thể cộng đồng thế giới”. Moscow và Bắc Kinh có ý định chống lại sự can thiệp của các thế lực bên ngoài vào công việc nội bộ của các nước có chủ quyền; phản đối các hành động phá hoại an ninh của các thế lực bên ngoài, chống lại các “cuộc cách mạng màu”.
Nga và Trung Quốc muốn tăng cường công tác liên kết các kế hoạch phát triển của Liên minh Kinh tế Á-Âu và sáng kiến “Một vành đai, Một con đường” nhằm làm sâu sắc hơn hợp tác thiết thực giữa Liên minh kinh tế Á-Âu (EAEU) và Trung Quốc trên các lĩnh vực. Hai nước có kế hoạch làm sâu sắc hơn hợp tác thiết thực trong lĩnh vực phát triển bền vững Bắc Cực; Củng cố Tổ chức Hợp tác Thượng hải (SCO) và nâng cao vai trò của nó trong việc định hình một trật tự thế giới đa trung tâm dựa trên các nguyên tắc an ninh bền vững; Moscow và Bắc Kinh đang nỗ lực để tăng cường vai trò của ASEAN như một thành tố chính của cấu trúc khu vực.
Trước đó, tại hội đàm, Chủ tịch Tập Cận Bình cho biết, Trung Quốc và Nga luôn tôn trọng ước nguyện ban đầu của mỗi nước và luôn duy trì quan hệ song phương phát triển bền vững. Hai bên ủng hộ lẫn nhau trong bảo vệ lợi ích cốt lõi của mỗi nước. Sự tin cậy chính trị và chiến lược ngày càng được củng cố, kim ngạch thương mại song phương đạt kỷ lục mới; tích cực tham gia cải cách và xây dựng hệ thống quản trị toàn cầu, cùng thực hiện chủ nghĩa đa phương và bảo vệ tinh thần dân chủ thực sự.
Trung Quốc sẵn sàng hợp tác với Nga để hoạch định kế hoạch chi tiết, định hướng quan hệ Trung – Nga trong điều kiện lịch sử mới, thúc đẩy hợp tác trên các lĩnh vực nhằm mang lại lợi ích tốt nhất cho nhân dân hai nước. Chủ tịch Trung Quốc nhấn mạnh, trước tình hình quốc tế diễn biến ngày càng phức tạp, Trung Quốc và Nga cam kết tăng cường hợp tác chiến lược, bảo vệ công bằng và công lý quốc tế. Hai bên cần tiếp tục duy trì trao đổi cấp cao, ủng hộ lẫn nhau trong việc bảo vệ chủ quyền, an ninh và lợi ích phát triển, ứng phó hiệu quả với sự can thiệp từ bên ngoài, các mối đe dọa an ninh khu vực và duy trì sự ổn định chiến lược quốc tế; tăng cường phối hợp, hợp tác quốc tế trong các vấn đề như chống dịch bệnh, thúc đẩy kinh tế, giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu.
Trung Quốc sẵn sàng hợp tác với Nga để phát huy những lợi thế chính trị của quan hệ song phương và thúc đẩy đạt được nhiều thành tựu hơn trong hợp tác thực tế, toàn diện giữa hai nước; đẩy mạnh hợp tác trong các cơ chế như Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), nhóm BRICS… Ông Tập Cận Bình tuyên bố chính thức khởi động Năm giao lưu thể thao Trung – Nga, thực hiện nhiều hoạt động, làm sâu sắc thêm sự hiểu biết và tình hữu nghị truyền thống giữa nhân dân hai nước. Đáp lại, Tổng thống Vladimir Putin cho rằng việc trao đổi các chuyến thăm trong thời gian diễn ra Thế vận hội đã trở thành biểu tượng và truyền thống tốt đẹp của mối quan hệ giữa các nguyên thủ Nga và Trung Quốc. Người đứng đầu Điện Kremlin tin tưởng với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, người dân Trung Quốc sẽ tổ chức Thế vận hội Mùa đông thành công. Nga xem Trung Quốc là đối tác chiến lược quan trọng nhất, xem quan hệ Nga – Trung là hình mẫu của quan hệ quốc tế trong thế kỷ 21.
Sự phối hợp chiến lược toàn diện giữa Nga và Trung Quốc ngày càng sâu rộng có lợi cho sự phát triển tương ứng của từng nước, duy trì lợi ích chung hai nước, đồng thời có ý nghĩa to lớn đối với việc bảo vệ ổn định và an ninh chiến lược quốc tế. Theo Tổng thống Vladimir Putin, Nga sẵn sàng tăng cường hơn nữa liên lạc và phối hợp chiến lược với Trung Quốc, ủng hộ lẫn nhau trong việc bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, giữ vững vai trò điều phối nòng cốt của Liên Hợp quốc, luật phát quốc tế và công lý quốc tế; hợp tác sâu rộng trên các lĩnh vực kinh tế, thương mại, năng lượng, khoa học, tài chính…
