Đây là một môn thể thao mà các vận động viên (powerlifter) sẽ cố gắng nâng được mức tạ lớn nhất có thể. Không giống như Olympic Weightlifting (cử tạ) thiên về tốc độ và kỹ thuật, powerlifting hướng đến giới hạn sức mạnh thuần túy của con người. Một phần thi sẽ bao gồm 3 động tác: Squat, Bench press, Deadlift. Mỗi động tác ta sẽ có 3 lần thử (attempt), mỗi attempt là 1 lần nâng. Kết quả chung cuộc người ta sẽ lấy mức tạ lớn nhất của cả 3 động tác cộng lại với nhau ra điểm total, và trao giải dựa vào số điểm đó. Có ba cách để quyết định xem ai đạt giải tùy thuộc vào từng giải đấu:
– Dựa vào hạng cân: total của bạn cao nhất trong hạng cân đã đăng ký thì bạn được HCV của hạng đó.
– Dựa vào total: không dựa vào hạng cân, ông nào có total khủng nhất cuộc thi thì nhận giải.
– Điểm toàn năng: lấy total nhân với hệ số body weight (theo các công thức định sẵn), kết quả này sẽ phản ánh độ tương quan sức mạnh giữa các thí sinh bất chấp thuộc hạng cân nào, ai cao điểm nhất thì thắng.
VD: một anh zai 75kg có total là 550, so với một bà già 50kg có total là 350, ai cũng nghĩ rằng anh zai đương nhiên khỏe hơn bà già. Nhưng khi xét đến body weight của họ thì ta thấy rằng thật ra anh zai kia không khỏe cho lắm nếu so sánh với cân nặng 75kg kia (những người cùng hạng có thể có total đến 600 hoặc hơn), trong khi một bà già 50kg mà lại có total 350 thì quá khủng, quá trâu, defeat mọi đối thủ. Và thật vậy, sau khi áp dụng công thức tính điểm thì anh zai được 614.35 trong khi bà già được tận 684.25, chứng tỏ bà già có tiềm năng sức mạnh lớn hơn ảnh. Nên những người thấp bé nhẹ cân không cần bận tâm lắm khi thi đấu đâu.
Mặc dù đã có lịch sử phát triển lâu dài ở các nước lớn như là Mỹ, Anh,… gần cả thế kỉ, đặc biệt ở hành tinh Nga đây được coi là một môn thể thao được chính phủ bảo hộ, nhưng nó mới chỉ được du nhập vào nước ta vài năm trở lại đây do sự phát triển của phong trào tập gym, kèm theo đó là nhu cầu về một sân chơi dành cho những nam thanh nữ tú trâu chó nhưng không biết set kèo như thế nào. Mở màn chính là cuộc thi Powerlifting Meet 2016 được tổ chức tại phòng tập Swequity, Hà Nội. Từ đó đến nay, các buổi Meet luôn được tổ chức thường niên ở nhiều địa điểm, có khi tận 2-3 cái trong một năm và số lượng vđv ngày một tăng đủ mọi lứa tuổi, quốc tịch. Từ đó thấy được sự quan tâm to lớn của mọi người dành cho bộ môn mới mẻ này.
Quy chế thi và chấm điểm:
Trước khi cuộc thi diễn ra khoảng 1 ngày, các vđv sẽ được cân để phân class, đo pin (chiều cao của thanh đòn để phù hợp với cơ thể của từng thí sinh trong 2 bài squat và bench press) và đăng ký opener tức mức tạ cho attemp 1. Mức tạ mà bạn chọn phải chia hết cho 2.5.
Khi bắt đầu thi, dựa vào danh sách class mà họ sẽ gọi bạn vào thi theo thứ tự của từng bài. Theo trình tự đầu tiên sẽ là Squat và Bench press thi trong buổi sáng, nghỉ trưa và sau đó thi Deadlift vào buổi chiều. Có hai thành phần của ban tổ chức mà sẽ can thiệp trực tiếp vào bài thi của bạn:
– Ba spotter: ba người này sẽ đóng vai trò “giữ mạng sống” cho bạn, chia ra đứng sau lưng và 2 bên hông, nếu bạn có bất kì dấu hiệu gì cho thấy không thể đẩy được mức tạ đó, họ sẽ ngay lập tức gánh đống tạ đó lên và phụ bạn đặt lại vào rack. Thông thường người đứng sau lưng do tính chất phải gánh cơ thể vđv, hoặc trong trường hợp khẩn cấp có thể sẽ phải nhấc bổng họ ra nên vị trí này thường được trao cho một anh zai đô con nhất hội. Nên là khỏi thắc mắc về tính an toàn khi thi đấu nha.
– Ba judges: đã thi thì phải có trọng tài, họ ngồi trước mặt và 2 bên hông để quan sát bạn. Nhiêm vụ của họ là đánh giá động tác của bạn xem có hợp lệ với các quy tắc mà ban tổ chức đưa ra hay không. Riêng head judge (judge trước mặt) sẽ kèm theo nhiệm vụ hô khẩu lệnh cho thí sinh. Ba vị trí này thường được trao cho những vđv lão làng và đã có thành tích cao trong giới để đảm bảo tính chính xác cũng như chuyên môn.
Trở lại việc thi đấu, sau khi vđv hoàn thành attempt đó, các judges sẽ đưa ra quyết định thể hiện bằng hai màu sắc là Trắng và Đỏ, có thể là một mảnh giấy màu hoặc nếu sang hơn thì chơi hẳn bảng điện tử. Màu trắng tức là hợp lệ còn màu đỏ là không hợp lệ (có thể là động tác không đúng quy chế này nọ hoặc chỉ đơn giản là bạn nâng hổng nổi). Nếu bạn được 3 trắng hoặc 2 trắng 1 đỏ thì gọi là Good lift, còn 3 đỏ thì là No lift và kết quả của attempt đó sẽ không được tính. Khi đã xong attempt 1, bạn sẽ vào cánh gà và đăng ký mức tạ cho attempt 2, quá trình diễn ra tương tự đối với attempt 3. Mức tạ kế tiếp sẽ chỉ được giữ nguyên hoặc tăng lên chứ không được quyền giảm xuống, và tất nhiên, chia hết cho 2.5.
Hiệu lệnh của judge sẽ có một chút khác biệt trong mỗi bài phụ thuộc vào tính chất của nó:
– Squat: sau khi thí sinh nhấc tạ ra khỏi rack và điều chỉnh tư thế ổn định, judge hô “Start”, khi đó vđv không được điều chỉnh vị trí chân nữa và được quyền thực hiện động tác, sau khi hoàn thành, vđv phải giữ nguyên tư thế đến khi judge hô “Rack” mới được đặt lại tạ vào rack, nếu không sẽ phạm luật và nhận Đỏ.
– Bench press: giống như Squat, thí sinh cũng phải đợi hiệu lệnh “Start”, chỉ khác là sau khi thanh đòn chạm ngực, bạn sẽ phải chờ đến khi có hiệu lệnh “Press” thì mới được đẩy lên, thời gian nhanh hay chậm phụ thuộc vào khả năng giữ thanh bar ổn định không rung lắc của bạn, sau đó thì tương tự với “Rack”.
– Deadlift: hầu như không có nhiều hiệu lệnh ở bài này, thí sinh cứ thế vào tư thế, thực hiện động tác và nếu nhấc thành công, sẽ phải chờ hiệu lệnh “Down” từ judge thì mới được hạ tạ xuống đất.
Trang phục và phụ kiện:
Ban có thể mặc đồ tự do khi thi đấu, nhưng để phù hợp với yêu cầu đưa ra đó là trang phục phải gọn gàng, ôm sát, hơn nữa còn phải nhẹ để hạn chế trọng lượng nên tất cả thí sinh đều đầu tư một bộ suit gọi là singlet (như hình). Nó được thiết kế khiến bạn không bị vướng víu bất kì bộ phận nào, mặc ra mặc vô dễ như ăn bánh, lại mát mẻ và thấm hút mồ hôi, một sự lựa chọn tuyệt vời khi bạn đang phải gánh lượng tạ khổng lồ (nhiều người hay gọi vui nó là đồ bơi =)))).
Về giày, một số người sẽ rất shock khi bước vào địa điểm thi và thấy hầu như ai cũng mang Converse. Đúng vậy, người ta thường né Converse trong các hoạt động thể thao vì “đau chân”, “cứng”, “nặng”. Nhưng đối với powerlifting, chúng ta không có nhu cầu phải chạy nhảy 3-400m hoặc sút 1 trái bóng lên cao, điều ta cần đó là một đôi giày đế phẳng, cứng cáp để trụ vững dưới sức ép của tạ, đế cứng còn giúp ta vận lực tốt hơn nhiều. Không tin bạn cứ thử mang một đôi Ultra Boost rồi squat thật nặng xem, sẽ biết thế nào là lễ hội. Bên cạnh Converse thì còn những sự lựa chọn khác rất tốt như là Thượng Đình, Vans. Đồng thời có những đôi được thiết kế riêng cho lifting giá cực kì cao như Anta Weightlifting, Adidas Powerlift, Nike Romaleo,… những đôi này nhìn chung phù hợp hơn với Squat vì phần đế của nó được độn cao lên khoảng 2cm giúp vđv gập được gối sâu hơn, nếu chuyển sang Deadlift thì có phần hơi thiếu tự nhiên một chút. Vì vậy nhiều người có điều kiện sẽ mang cả 2 loại đi thi, lifting shoes cho Squat và giày đế phẳng bt cho Deadlift, Bench press thì mang gì cũng được. Nhưng nhìn chung, phần đông còn lại sẽ chỉ mang 1 đôi xuyên suốt buổi thi và có vẻ Converse vẫn được ưu ái nhiều hơn là Vans hay Thượng Đình, chắc vì nó… đẹp hơn
Một số phụ kiện đi kèm theo không nhất thiết phải có nhưng nó giúp hạn chế chấn thương cho thí sinh nên nếu đi thi thì mình khuyên nên sắm đủ:
– Belt: đai lưng, tác dụng chính của nó không phải là “nịt chặt xương sống” hay qq gì đó mà mấy bác phòng gym cỏ hay kháo nhau. Đeo belt là để tăng cảm giác gồng bụng, vì khi nâng tạ ta có một kĩ thuật gọi là Valsava maneuver: hít một hơi thật sâu đầy khoang bụng và ngậm miệng lại, gồng cứng cơ bụng để áp suất khí trong bụng tạo thành một lớp màng bao bọc lấy xương sống, khiến nó ổn định dưới tác động của trọng lượng tạ. Đôi khi ta quá cố gắng để nâng lên dẫn đến quên mất việc “gồng” hoặc gồng chưa đủ, khi đó một cái belt nịt chặt vô bụng sẽ khiến tăng cảm giác hơn. Mấu chốt ở đây vẫn là gồng bụng, cái belt chỉ là một công cụ hỗ trợ mà thôi. Nhiều ông đeo belt để “nịt xương sống” xong để bụng lỏng toanh như thạch rau câu thì vẫn thoát vị đĩa đệm như thường =))))
– Wrist wraps: quấn cổ tay, cái này thì chắc ai cũng biết, cố định cổ tay khi đẩy Bench và giữ ấm khớp.
– Knee sleeves: xỏ gối, một số người sẽ nhầm lẫn công dụng của nó với knee wrap tức quấn gối, tác dụng của sleeves chỉ là để giữ ấm và cố định khớp gối mà thôi, trong khi wrap thậm chí có thể làm cho bạn squat nặng hơn gần 10kg. Đa số các giải bình thường chỉ cho dùng sleeeves, còn wrap thì xuất hiện ở những giải mang tính nặng ký hơn, solo giữa các quái vật hoặc các giải equipped (cho phép xài đồ hỗ trợ lực).
– Tất: ngoài tác dụng chống hôi chân khi mang giày ra thì các powerlifter sẽ mang tất cao, thường là che hết cẳng chân vì khi Deadlift, thanh đòn sẽ cạ rất mạnh vào ống khuỷu của bạn, nhẹ thì bầm tím, nặng có khi xước cả da (nếu bạn tập đúng form nhé, ai tập không thấy ống chân mình bị bầm thì vui lòng xem lại form). Thành thử ra mang tất cao là để giảm thiểu tác động đó.
Dụng cụ thi đấu:
– Bar: thanh đòn thường được làm bằng thép, dài tầm 1m8 và nặng 20kg – vâng, một thanh đòn đạt chuẩn riêng khối lượng của nó đã là 20kg. Một số bác tập quen ở phòng gym cỏ toàn thanh 8-10kg khi chuyển qua phòng xịn thường bị sốc, tay cực kì rung mặc dù thường ngày đẩy 6-70kg. Hai thanh lắp tạ của bar được thiết kế có thể xoay độc lập với tay cầm, tránh cho tay chúng ta bị xoay theo momen của các bánh tạ khi di chuyển. Có nhiều loại bar hình dáng và trọng lượng khác nhau phục vụ nhiều mục đích tập luyện (vd: Trap bar, Safety bar,…), nhưng khi thi đấu thì chỉ dùng đòn thẳng, nó cũng có nhiều loại, phân biệt dựa vào chiều dài và đường kích. Trong số đó, Deadlift bar là loại dài nhất cũng như đường kính nhỏ nhất, có khả năng kéo cong và búng lại như dây đàn (whip), giúp Deadlift dễ dàng hơn, còn Squat và Bench thì dùng Power bar đường kính to hơn, ngắn hơn và ít whip hơn. Nhưng đa số ở các phòng tập thì họ sẽ chỉ trang bị Power bar cho tiết kiệm.
– Plates: các bánh tạ, có hai loại dùng trong thi đấu là Bumper và Calibrated:
+ Bumper: được đúc từ cao su và có khả năng chịu va đập cực tốt, hay dùng trong cử tạ vì các vđv sau khi đẩy tạ lên đầu sẽ thả rơi tự do toàn bộ khối lượng xuống đất, nhược điểm là rất dày và cân nặng sai số một chút.
+ Calibrated: nghĩa là “hiệu chuẩn”, đúng như tên, sai số được căn chỉnh xuống mức thấp nhất gần như là 0 phẩy mấy %. Được đúc từ gang nguyên khối, sau khi cân đo thật chính xác để xem sai số bao nhiêu gam, ngta sẽ khoét hai lỗ tròn bằng nhau ở tất cả các bánh, tiếp theo căn cứ vào số liệu sai số mà đúc hai nút đồng tương ứng với số gam còn thiếu và gắn vào hai lỗ đó, đảm bảo cân nặng của chúng tiệm cận hoặc chạm đếm mức hoàn hảo không dư không thiếu.
Calibrated xuất hiện nhiều hơn và gần như là trang bị tiêu chuẩn trong các giải đấu powerlifting so với Bumper phần vì sự chính xác và cũng vì nó rất mỏng, chưa bằng một nửa Bumper, lắp thoải mái cũng khó hết chỗ, phục vụ cho mấy con quái thú Deadlift 4-500kg
Nhưng dù là loại nào thì cũng tuân theo những quy tắc chung về màu sắc, chỉ cần nhìn màu ta có thể biết ngay plate đó bao nhiêu kg:
+ Đỏ: 25kg
+ Xanh dương: 20kg
+ Vàng: 15kg
+ Xanh lá cây: 10kg
+ Trắng: 5kg
Đó là 5 mức cơ bản thường gặp nhất, còn mấy plate nhẹ hơn thì không thống nhất về màu lắm nên không có quy chuẩn chung nào cả, nhưng cơ bản khi xem một cuộc thi powerlifting, bạn có thể dựa vào bảng màu này để biết được thí sinh kia đang lift tầm bao nhiêu.
Ngoài plate và bar ra thì khóa tạ cũng được tính vào tổng cân nặng vì cục khóa tạ tiêu chuẩn nặng 2.5kg, còn mấy cục khóa nhựa hoặc dạng lò xo trong gym thì chắc nhẹ bằng chiếc dép
– Rack: dàn khung thi đấu được thiết kế rất đặc biệt cho phép điều chỉnh độ cao pin (giá đỡ bar) vô cùng tiện lợi và nhanh chóng, nên trước khi thi BTC mới lấy số liệu đo pin của thí sinh. Khi thí sinh nào vừa thi xong thì các spotter sẽ ngay lập tức dựa vào số liệu đó để căn chỉnh lại pin và lắp mức tạ của thí sinh tiếp theo. Tả ngắn gọn thì quang cảnh lúc đó giống như một đội sửa chữa đang tháo lắp một chiếc F1 vừa vô trạm vậy
– Platform: một cái sàn nhỏ rộng tầm 2m làm bằng cao su để thi Deadlift.
Thế là xong phần giới thiệu sơ lược. Nhìn chung, thể thức thi đấu powerlifting không có gì quá phức tạp, mấu chốt hoàn toàn phụ thuộc vào ý chí và sức mạnh của bạn. Bạn có thể là một con nhóc cấp 3 vừa fail môn cầu lông, một anh thợ sửa ống nước lùn tịt, một bác tài xế mập mạp, hoặc có khi là một bà lão giàu sụ đã nghỉ hưu,…. mọi thứ đều vô nghĩa khi bước vào sàn đấu. Sẽ chỉ còn lại mình bạn, đống tạ, thanh bar và dàn rack, cùng với 3 judges, 3 spotters và cả một đám đông đang dõi theo từng chuyển động của bạn, thậm chí sẵn sàng gào rú để cổ vũ bạn dù không quen biết. Kết quả sau đó sẽ được thể hiện bằng những con số và màu sắc, không sắp xếp tỉ số, không có chuyện mua giải. À thật ra thì dân trong ngành có một vài xảo thuật để ăn gian động tác nhưng gần như ai cũng xài nên nó cũng không tính là gian lận cho lắm, mình xin phép chưa nhắc tới.
