PGS.TS Nguyễn Thị Kim Tiến: “Để cái chết 'không chỉ về với cát bụi' mà cứu sống được nhiều người”

Năm 2024, Việt Nam đã ghi nhận nhiều kỷ lục về hiến tạng, ghép tạng. Nhiều cuộc đời đã được cứu sống, nhiều cái chết không còn chỉ là sự tiếc nuối. 

Phóng viên Dân Việt đã có cuộc trò chuyện với PGS.TS Nguyễn Thị Kim Tiến – nguyên bộ trưởng Bộ Y tế, Chủ tịch Hội Vận động hiến mô, bộ phận cơ thể người Việt Nam về những thành tích, cũng như khó khăn, vất vả của đội ngũ y bác sĩ và những người làm công tác vận động hiến mô tạng để có được những trái tim, lá gan, lá phổi, quả thận cứu sống hàng trăm người.

Năm 2024 là một năm ấn tượng trong phong trào vận động hiến tạng cũng như hiến tạng, ghép tạng cứu sống người. Bà có thể chia sẻ cụ thể những thành tựu mà phong trào hiến, ghép tạng đã đạt được trong năm qua?

– PGS.TS Nguyễn Thị Kim Tiến: 

Năm 2024, phong trào vận động hiến mô tạng và ghép tạng là một trong các sự kiện tiêu biểu của y tế Việt Nam trong năm 2024. Chúng ta đã đạt kỷ lục về vận động thành công các ca hiến tạng sau chết não (41 ca), cao hơn số ca hiến tạng của 3 năm trước (2021, 2022, 2023) cộng lại (36 ca).

Đồng thời, kỹ thuật ghép tạng cũng đã có những “lần đầu tiên” ấn tượng như thực hiện ghép tim-gan đồng thời đầu tiên tại Việt Nam từ người hiến tạng sau chết não; thực hiện ca ghép khí quản từ người cho chết não, một kỹ thuật hiếm gặp trên thế giới.

Ngoài ra, các đơn vị tư vấn hiến tạng hoạt động tích cực tại các bệnh viện công lập và ngoài công lập, nhiều chi hội vận động hiến mô tạng (16 chi hội) đã được thành lập trong cả nước.

Năm 1992, Việt Nam thực hiện ca ghép tạng đầu tiên, một ghép thận từ người cho sống. Đến nay, tổng số ca ghép tạng là hơn 9.500 trường hợp. Trong đó, chúng ta đã làm chủ nhiều kỹ thuật ghép tạng khó như ghép tim, ghép gan, ghép khí quản, ghép phổi…

Từ chỗ đa số mọi người còn có nhiều định kiến về đăng ký hiến mô tạng thì đến nay, đã có hơn 100.000 người đăng ký hiến mô tạng.

Năm 2024 là sự “đột phá” về số ca hiến tạng từ người cho chết não, tuy nhiên, con số này vẫn còn rất nhỏ so với nhu cầu ghép tạng cũng như số người chết não. Bà nhận định thế nào về điều này? 

– Chúng ta thực hiện ca ghép tạng từ người cho chết não đầu tiên vào tháng 5/2010. Tính đến tháng 10/2022, chúng ta chỉ có hơn 130 ca ghép tạng từ người cho chết não. Trung bình trong giai đoạn này có 11 ca ghép mô tạng từ người cho chết não mỗi năm.

Cho dù năm 2024, công tác hiến tạng tại Việt Nam đã đạt được những bước tiến đáng kể, đặc biệt với 41 trường hợp hiến tạng từ người chết não—một con số kỷ lục so với trung bình 10-12 ca mỗi năm trước đây. 

Tuy nhiên, tỷ lệ hiến tạng từ người cho chết não ở Việt Nam còn rất thấp, nhưng vẫn chiếm tỷ lệ thấp so với nhu cầu. Hiện tại, 95% nguồn tạng ghép đến từ người cho sống, trong khi chỉ 5% từ người chết não, ngược lại với xu hướng quốc tế.

Nguồn tạng không có nên cho dù khả năng ghép tạng của các bác sĩ Việt Nam không thua kém thế giới nhưng sau hơn 30 năm ghép tạng nhưng đến nay vẫn chỉ đạt trên dưới 1.000 ca/năm. 

 Để có được những thành tựu nổi bật như vậy, công tác vận động hiến mô tạng đã gặp những thách thức nào, thưa bà?

– Công tác vận động hiến mô tạng vẫn đứng trước nhiều rào cản văn hóa và nhận thức như quan niệm truyền thống như “chết phải toàn thây”. Hiểu biết của người dân về hiến tạng sau khi chết não vẫn hạn chế dẫn đến sự e ngại trong cộng đồng về việc đăng ký hiến tạng. Đó là lý do khiến số người chết não hiến tạng ở Việt Nam vẫn còn rất thấp. 

Cho dù nhiều địa phương, nhiều bệnh viện đã thành lập Chi hội hiến mô tạng, lan tỏa nghĩa cử cao đẹp trong nhân dân… Tuy nhiên, công tác tuyên truyền về lợi ích và quy trình hiến tạng vẫn chưa được triển khai rộng rãi và hiệu quả, dẫn đến thiếu thông tin và hiểu biết đúng đắn trong xã hội.

Hiện nay cũng vẫn thiếu các chính sách, cơ chế tài chính cụ thể hỗ trợ cho hoạt động hiến và ghép tạng, gây khó khăn trong việc phát triển và duy trì các chương trình liên quan.

Cụ thể, pháp luật hiện hành có nhiều quy định gây khó khăn cho việc hiến mô tạng của người chết não như: điều kiện có thể hiến tạng sau chết não, tuổi hiến tạng (hiện nay là trên 18 tuổi), chế độ cho người hiến tạng và gia đình, cơ chế tài chính cho người ghép tạng… thanh toán cho vận động hiến tạng, ghép và sau ghép…

Để vượt qua những thách thức như vậy, theo bà, chúng ta cần phải cần thay đổi từ đâu nhằm tăng cường nguồn tạng từ người cho chết não hơn nữa?

– Để tăng cường hơn nữa nguồn tạng từ người cho chết não, trong năm 2024, Hội Vận động hiến mô tạng phối hợp chặt chẽ với Trung tâm Điều phối ghép tạng đã chủ động xây dựng và ký kết chương trình hành động với lãnh đạo Bộ Y tế, Hội Chữ thập đỏ Việt Nam; ký kết với Trung ương Giáo hội Việt Nam; ký kết với Công đoàn ngành Y tế Việt Nam… nhằm tăng cường công tác truyền thông, vận động, làm đầu mối tổ chức các lễ phát động hiến tạng ở quy mô cấp quốc gia, cấp tỉnh.

Đặc biệt, lần đầu tiên ở Việt Nam, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã tham gia, kêu gọi toàn dân đăng ký hiến tạng. Bản thân Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Y tế, lãnh đạo các ban bộ ngành cũng đăng ký hiến tạng tại buổi lễ phát động “Đăng ký hiến tạng-cho đi là còn mãi” tại Hà Nội vào ngày 19/5/2024.

Điều này đã truyền cảm hứng mạnh mẽ và thông điệp trách nhiệm cao cả và nhân văn về hiến tạng trong cộng đồng.

Ngoài ra, thời gian tới, chúng tôi cũng sẽ nhấn mạnh vào các giải pháp như nâng cao nhận thức cộng đồng như sử dụng đa dạng các kênh truyền thông để phổ biến kiến thức về ý nghĩa và quy trình hiến tạng, giúp xóa bỏ những quan niệm sai lầm như “chết phải toàn thây”; đưa nội dung về hiến tạng vào chương trình giáo dục, giúp thế hệ trẻ hiểu và ủng hộ việc hiến tạng.

Đơn giản hóa quy trình đăng ký hiến tạng bằng cách cải tiến thủ tục, thiết lập quy trình đăng ký hiến tạng đơn giản, thuận tiện, có thể thực hiện trực tuyến hoặc tại các cơ sở y tế địa phương. Đồng thời hỗ trợ người đăng ký bằng cách cung cấp hướng dẫn chi tiết và hỗ trợ kịp thời cho những ai quan tâm đến việc đăng ký hiến tạng.

Chúng tôi cũng sẽ kiến nghị để hoàn thiện khung pháp lý và chính sách như sửa đổi luật pháp, điều chỉnh các quy định hiện hành để tạo điều kiện thuận lợi cho việc hiến tạng sau chết não, đồng thời bảo vệ quyền lợi của người hiến và gia đình; xây dựng chính sách hỗ trợ chi phí cho quá trình hiến và ghép tạng, bao gồm chi phí vận chuyển, phẫu thuật và chăm sóc sau ghép.

Tăng cường đào tạo và phát triển hạ tầng y tế như nâng cao năng lực cho đội ngũ y bác sĩ về kỹ thuật ghép tạng và chăm sóc sau ghép; đầu tư vào trang thiết bị và cơ sở vật chất hiện đại, đảm bảo đáp ứng nhu cầu ghép tạng ngày càng tăng.

Thiết lập hệ thống điều phối hiệu quả như kết nối các trung tâm ghép tạng trên toàn quốc, tạo điều kiện cho việc chia sẻ thông tin và phối hợp trong việc tiếp nhận và ghép tạng; sử dụng các nền tảng công nghệ để quản lý thông tin người hiến và người nhận, đảm bảo minh bạch và hiệu quả trong quá trình điều phối.

Để khuyến khích hiến tạng từ người chết não cũng cần có chính sách ưu đãi như đề xuất các chính sách khen thưởng và vinh danh những gia đình đồng ý hiến tạng của người thân sau chết não; cung cấp dịch vụ tư vấn và hỗ trợ tâm lý cho gia đình người hiến, giúp họ hiểu và chấp nhận quyết định hiến tạng.

Việc thực hiện đồng bộ các giải pháp trên sẽ góp phần quan trọng trong việc khắc phục những hạn chế hiện tại, thúc đẩy công tác hiến ghép tạng phát triển và mang lại cơ hội sống cho nhiều bệnh nhân.

Với những người còn dè dặt trong việc đăng ký hiến mô tạng, bà có thể chia sẻ điều gì với họ?

– Đúng là nhiều người vẫn còn quan niệm chết toàn thây nên e ngại đăng ký hiến mô tạng hay có người thân không may bị tai nạn chết não cũng không hiến tạng.

Trong khi đó, quan niệm của Phật giáo khẳng định, địa táng hay chết toàn thây không phải là quan niệm của nhà Phật. Theo triết lý của Phật giáo, cho đi là còn mãi, chết rồi thì tất cả thành đất, tro bụi.

Nếu chúng ta địa táng hay hỏa táng người chết não thì sẽ lãng phí nguồn tạng có thể cứu sống rất nhiều sinh mệnh. Một người chết não hiến tạng cứu được ít nhất 5-7 người, rất nhiều người bệnh đã được trao cơ hội được sống thêm. Người bệnh gần như được tái sinh sau khi ghép tạng.

Đồng thời, mọi người cũng nên biết rằng, khi hiến tạng người cho chết không chỉ cứu sống những cuộc đời mà vẫn tiếp tục duy trì sự sống của người thân. 

Khi đó, trái tim lại tiếp tục đập, lá phổi tiếp tục thở, lá gan vẫn làm việc và đôi mắt của người chết vẫn tiếp tục nhìn ngắm cuộc đời này. Đó là việc làm vô cùng ý nghĩa không chỉ với người nhận tạng mà còn giúp người thân của người cho chết não vơi đi phần nào nỗi đau đớn, mất mát. 

Hiến tạng là hành động thật ý nghĩa khi chết vẫn cứu được người, vẫn làm việc có ích, lấy cái chết để phục vụ sự sống. 

Chúng ta cũng thấy rằng đang có sự chuyển biến rất tích cực khi số người đăng ký hiến tạng đang tăng lên từng ngày và những câu chuyện cảm động về việc hiến tạng từ người cho chết não đã rung động trái tim nhiều người. 

Tôi tin tưởng rằng trong tương lai sẽ có thêm nhiều người cho chết não và hàng ngàn người được cứu giúp, để nhiều cái chết không chỉ “về với cát bụi” mà sẽ nhân thêm nhiều sự sống, mang lại nhiều hạnh phúc cho cuộc đời này.

Xin trân trọng cảm ơn bà!