Tình trạng lừa đảo đặc biệt (tokushu sagi) tại Nhật Bản ngày càng trở nên nghiêm trọng, khi nhiều người cao tuổi bị lừa mất hàng tỷ yên thông qua các hình thức giả mạo người thân, nhân viên công vụ hoặc thậm chí là người nổi tiếng. Đáng chú ý, thủ đoạn của loại tội phạm này không cần tiếp xúc trực tiếp với nạn nhân mà chủ yếu diễn ra qua điện thoại, Internet hoặc thư tín. Những vụ lừa đảo này khiến người lớn tuổi dễ dàng bị mắc bẫy vì lòng tin và sự thiếu cảnh giác trước công nghệ hiện đại.
Để đối phó với tình trạng này, tỉnh Osaka – một trong những khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất – đã thông qua một sắc lệnh phòng chống lừa đảo đặc biệt vào ngày 24 tháng 3 với sự nhất trí tuyệt đối từ hội đồng tỉnh. Nội dung sắc lệnh cấm người cao tuổi sử dụng điện thoại khi đang giao dịch tại máy ATM. Bên cạnh đó, các cửa hàng và doanh nghiệp có lắp đặt máy ATM cũng buộc phải treo bảng thông báo yêu cầu không sử dụng điện thoại cùng lúc với máy rút tiền.
Chính quyền tỉnh Osaka vừa thông qua một sắc lệnh mới, cấm người cao tuổi sử dụng điện thoại trong khi giao dịch tại máy ATM nhằm giảm thiểu tình trạng lừa đảo đặc biệt đang lan rộng tại Nhật Bản. Ảnh: IG.
Sắc lệnh cũng quy định giới hạn tối đa cho mỗi giao dịch chuyển khoản của người cao tuổi là 100.000 yên mỗi ngày. Ngoài ra, các điểm bán thẻ trả trước cũng có trách nhiệm kiểm tra xem người mua có khả năng là nạn nhân của lừa đảo hay không. Đây là lần đầu tiên tại Nhật Bản một sắc lệnh như vậy được ban hành, tuy nhiên, giống như những quy định trước đó ở tỉnh Kagawa liên quan đến hạn chế trò chơi điện tử, sắc lệnh lần này không đi kèm hình phạt nếu vi phạm.
Dù không có tính cưỡng chế, sắc lệnh vẫn được kỳ vọng sẽ tạo áp lực xã hội đủ lớn để các doanh nghiệp và ngân hàng nghiêm túc tuân thủ vì uy tín và trách nhiệm xã hội của họ. Trong bối cảnh ngày càng nhiều công ty Nhật Bản khẳng định cam kết với các Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên Hợp Quốc (SDGs), việc thực hiện quy định này được xem là một phần trong chiến lược xây dựng hình ảnh tích cực.
Phản ứng từ công chúng trước sắc lệnh cho thấy nhiều quan điểm trái chiều. Một số người tỏ ra đồng tình, cho rằng quy định sẽ khiến nhân viên ngân hàng chủ động hỗ trợ khách hàng nhiều hơn, đồng thời góp phần giảm thiểu phiền toái do việc nói chuyện điện thoại tại ATM gây ra. Một số ý kiến cho rằng quy định cần được áp dụng rộng rãi cho mọi lứa tuổi bởi không chỉ người già mới là đối tượng bị lừa đảo.
Tuy nhiên, cũng có ý kiến chỉ trích sắc lệnh là độc đoán và hạn chế quyền tự do của người cao tuổi trong việc quản lý tài chính cá nhân. Một số người bày tỏ lo ngại rằng việc bắt buộc sử dụng giao dịch qua quầy có thể khiến người cao tuổi phải trả thêm phí, gây bất tiện cho họ. Ngoài ra, câu hỏi về việc định nghĩa “người cao tuổi” ra sao và liệu có phải xuất trình giấy tờ tùy thân khi giao dịch cũng được đặt ra.
Dẫu còn nhiều tranh luận, thực tế cho thấy tổng thiệt hại do lừa đảo đặc biệt trên toàn Nhật Bản trong tháng 1 vừa qua đã giảm xuống còn 8 tỷ yên, từ mức đỉnh điểm 14 tỷ yên của tháng trước đó. Sự sụt giảm này cho thấy những biện pháp can thiệp mạnh mẽ từ chính quyền có thể mang lại hiệu quả tích cực.
Bên cạnh đó, Japan Post – đơn vị cũng hoạt động như một ngân hàng – đang triển khai trí tuệ nhân tạo để phát hiện khách hàng vừa sử dụng điện thoại vừa giao dịch tại ATM. Công nghệ này có khả năng được mở rộng để nhận diện độ tuổi người dùng, hỗ trợ thêm cho việc thực thi sắc lệnh.