Ngày 20/10/1962, 80.000 lính Trung Quốc bất ngờ đồng loạt mở cuộc tấn công vào nhiều địa điểm khác nhau ở khu vực Ladakh, Ấn Độ. Lực lượng Ấn Độ ở khu vực này chỉ khoảng 10.000 đến 20.000 quân, tạo ra một cuộc chiến không cân sức.
BỐI CẢNH
Vấn đề biên giới Trung – Ấn có nguồn gốc từ năm 1834 khi Vương quốc Sikh chiếm khu vực núi cao Ladakh (một tiểu bang của Jammu và Kashmir, Ấn Độ). Sau khi Thế chiến II kết thúc, trật tự thế giới có nhiều thay đổi khiến vấn đề biên giới lại trở thành chủ đề nóng.
Sự độc lập của Cộng hòa Ấn Độ và hình thành nhà nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa (Trung Quốc) vào năm 1949 đã tạo ra nhiều thay đổi ở châu Á. Theo India Today, thời điểm đó, chính phủ Ấn Độ ưu tiên duy trì mối quan hệ thân thiết với Trung Quốc.
Sau đó, khi Trung Quốc công khai ý định chiếm đóng Tây Tạng, New Delhi phản đối và đề xuất đàm phán với Bắc Kinh về khu vực này. Bắc Kinh sớm triển khai quân đến khu vực Aksai Chin ( Trung Quốc gọi là huyện Hotan, nằm phía tây nam khu tự trị Tân Cương) so với Ấn Độ. Thời điểm đó, Ấn Độ rất quan tâm về mối quan hệ với Trung Quốc.
Theo Global Security, đến năm 1951, Trung Quốc mở rộng nhiều vị trí ở Aksai Chin. Trong khi đó, chính phủ Ấn Độ đang tập trung nỗ lực quân sự vào việc ngăn chặn Ladakh khỏi bị quân đội Pakistan chiếm đóng. Trong năm 1951 và 1952, chính phủ Trung Quốc nhiều lần tuyên bố không có vấn đề căng thẳng biên giới giữa Trung – Ấn
Giữa năm 1954, Trung – Ấn kết luận 5 nguyên tắc cùng tồn tại hòa bình, trong đó New Delhi thừa nhận chủ quyền của Bắc Kinh ở Tây Tạng. Tại thời điểm này, Thủ tướng Ấn Độ Jawaharlal Nehru đã nêu câu khẩu hiệu “Hindi-Chini bhai-bhai” (tạm dịch: Trung Quốc và Ấn Độ là anh em).
Các nhà ngoại giao Ấn Độ đã trình bày bản đồ biên giới giữa hai nước, trong đó có khu vực McMahon Line (nằm giữa đông bắc Ấn Độ và Tây Tạng), phía Trung Quốc không phản đối. Tháng 7/1954, Thủ tướng Nehru đã viết bản ghi nhớ hướng dẫn sửa đổi bản đồ Ấn Độ để làm rõ ranh giới trên tất cả biên giới.
Tuy nhiên, bản đồ do phía Trung Quốc phát hành có tới 120.000 km2 lãnh thổ Ấn Độ thuộc về Trung Quốc. Thủ tướng Chu Ân Lai sau đó giải thích rằng có sự nhầm lẫn trong khi vẽ bản đồ. Đến năm 1956. Chu Ân Lai tiếp tục khẳng định không có vấn đề về biên giới giữa hai nước.
Tuy nhiên, tình hình trở nên căng thẳng khi Ấn Độ cho phép Đạt Lai Lạt Ma tị nạn khi ông chạy trốn khỏi Tây Tạng vào năm 1959. Căng thẳng gia tăng khi Chủ tịch Trung Quốc Mao Trạch Đông tuyên bố cuộc nổi dậy ở Lhasa, Tây Tạng, là do Ấn Độ “giật dây”.
Đỉnh điểm của tranh chấp là cuộc đụng độ đẫm máu trên đèo Kongka khiến 9 lính biên phòng Ấn Độ thiệt mạng vào tháng 10/1959. Khi đó, New Delhi nhận thấy chưa sẵn sàng cho xung đột nên thừa nhận trách nhiệm về vấn đề biên giới và rút quân tuần tra khỏi khu vực.
CUỘC CHIẾN CHỚP NHOÁNG
Sau sự cố xung đột vào năm 1959, Trung Quốc đề nghị với Ấn Độ mỗi bên rút lui 20 km từ điểm kiểm soát thực tế. Giữa năm 1961, Trung Quốc gia tăng hoạt động tuần tra ở khu vực biên giới, thậm chí vào cả những khu vực Ấn Độ kiểm soát.
Tháng 6/1962, Cơ quan Tình báo Ấn Độ báo cáo về sự tăng cường quân Trung Quốc dọc biên giới có thể dẫn đến chiến tranh. Tháng 7/1962, 350 lính Trung Quốc bao vây một trạm kiểm soát của Ấn Độ ở thung lũng Galwan, phía bắc MacMahon Line. Họ dùng loa phóng thanh thuyết phục những chiến binh Gurkha có gốc gác Nepal rằng không nên chiến đấu cho Ấn Độ.
Mặc dù các cuộc đụng độ biên giới liên tục gia tăng nhưng phía Ấn Độ vẫn đánh giá thấp khả năng xảy ra chiến tranh và không chuẩn bị nhiều cho điều này. New Delhi chỉ bố trí 2 sư đoàn dọc biên giới.
Đến 20/10/1962, Trung Quốc bất ngờ phát động 2 cuộc tấn công cách nhau 1.000 km tại Ladakh và MacMahon Line. Lực lượng phía Trung Quốc ước tính khoảng 80.000 quân. Với quân số áp đảo, quân đội Trung Quốc dễ dàng đánh bại lực lượng Ấn Độ trên khu vực biên giới.
Đến ngày 24/10, lực lượng Trung Quốc đã tiến thêm 16 km từ đường kiểm soát thực tế trước xung đột. Ngày 21/11, Trung Quốc bất ngờ tuyên bố đạt được các yêu cầu, ngừng bắn và rút quân. Theo các nhà sử học, sau khi rút quân, Trung Quốc chiếm đóng thêm 6.475 km2 ở khu vực Ladakh (nay thuộc huyện Hotan, khu tự trị Tân Cương).
Trung Quốc rút quân sau cuộc chiến chớp nhoáng kéo dài một tháng, song hai nước vẫn chưa đạt được một thỏa thuận chính thức về phân định đường biên giới. Khu vực này tiếp tục trở thành quả bom nổ chậm trong quan hệ hai nước.
Theo số liệu chưa chính thức do quân đội Mỹ công bố, Ấn Độ bị động trong cuộc chiến nên chịu tổn thất nặng. Khoảng 1.383 binh sĩ thiệt mạng, 1.047 người bị thương, gần 1.700 người mất tích và gần 4.000 người bị bắt.
Phía Trung Quốc có khoảng 722 binh sĩ thiệt mạng, hơn 1.600 người bị thương. Cuộc chiến xảy ra ở độ cao trên 4.000 m nên các phương tiện chiến đấu hạng nặng như xe tăng, trọng pháo, máy bay hầu như không thể hỗ trợ.
Một số nhà phân tích nhận định, Trung Quốc đã có tính toán trong việc lựa chọn thời điểm phát động tấn công. Khi đó, Mỹ và Liên Xô đang bị cuốn vào cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba nên hầu như không thể hỗ trợ cho Ấn Độ.
Bài học từ cuộc chiến năm 1962
Thất bại trong chiến tranh biên giới Trung-Ấn 1962 đã giúp New Delhi nhận ra mối đe dọa tiềm tàng từ Trung Quốc. Ấn Độ tăng gấp đôi số binh sĩ thường trực, đưa 7 sư đoàn chuyên tác chiến vùng núi để bảo vệ biên giới rộng lớn giáp Trung Quốc.
Khu vực Nathu La là một trong những nơi quân Ấn Độ chốt chặn gần Trung Quốc nhất. Lực lượng hai bên đứng canh gác cách nhau chỉ 20-30 mét.
Lá thư của Bộ ngoại giao Trung Quốc gửi Đại sứ quán Ấn Độ tại Bắc Kinh ngày 11.4.1967 có đoạn, “Các vị phải rút ra bài học từ kinh nghiệm quá khứ, chấm dứt các hành động khiêu khích dọc biên giới Trung Quốc-Sikkim và ngưng các phát biểu xúc phạm chống lại Trung Quốc, nếu không quý vị sẽ phải nếm trái đắng”.
Từ ngày 13.8.1967, quân Trung Quốc bắt đầu đào hào ở Nathu La, tiến sâu vào Vương quốc Sikkim. Trung Quốc rút đi khi đào xong hào và đặt thêm 8 chiếc loa tuyên truyền công suất lớn. Đáp trả, Ấn Độ kéo dây thép gai xung quanh nhằm phân định biên giới.
“Người Trung Quốc không thoải mái vì Sikkim do Ấn Độ bảo hộ và quân đội Ấn Độ hiện diện gần biên giới Sikkim-Trung Quốc”, Thiếu tướng quân đội Sheru Thapliyal, người từng chỉ huy một lữ đoàn ở Nathu La kể lại trên India Today.
Mỗi khi Ấn Độ lập hàng rào dây thép gai, quân Trung Quốc lại kéo đến khiêu khích, gửi thông điệp “cảnh báo nghiêm trọng” đến chỉ huy Ấn Độ, tướng Thapliyal nói. Cuộc xô xát không vũ trang xảy ra khiến binh sĩ hai bên đều bị thương.
Đến ngày 11.9.1967, Ấn Độ tiếp tục lập hàng rào dây thép gai trên đường từ Nathu La đến Sebu La để khẳng định chủ quyền thì quân Trung Quốc “đã hết chịu nổi” và quyết định tấn công (phía Trung Quốc nói Ấn Độ nổ súng trước).
Bình luận về 2 cuộc xung đột ở Nathu La và Cho La, tờ Hindustan Times của Ấn Độ viết, nếu cuộc chiến năm 1962 là một thất bại ê chề thì quân Ấn Độ đã đáp trả Trung Quốc xứng đáng.
Thắng lợi lịch sử
Theo nguồn tin quân đội Ấn Độ, sáng ngày 11.9, một chính ủy Trung Quốc tiến đến đại tá quân đội Ấn Độ, người được giao nhiệm vụ chỉ huy toán lính lập hàng rào thép gai.
Phía Ấn Độ từ chối ngừng lập hàng rào, nói đây là mệnh lệnh từ sở chỉ huy. Quân Trung Quốc sau đó quay trở lại lô cốt và nổ súng vào những người lính Ấn Độ.
Vì quá bất ngờ và không có chỗ ẩn nấp nên hầu hết những binh sĩ Ấn Độ đều bị trúng đạn.
Quân Trung Quốc sau đó nã pháo và Ấn Độ đáp trả tương ứng. Giao tranh kéo dài suốt 3 ngày đêm với súng máy, súng cối và pháo binh thì quân Ấn Độ đã chiếm ưu thế rõ rệt và phá hủy lô cốt, buộc phía Trung Quốc phải rút xa hàng km.
Đến ngày 1.10.1967, một cuộc giao tranh khác nổ ra ở Cho La, tuyến đường nối giữa Sikkim và Tây Tạng, cách Nathu La vài km về phía bắc.
Nguồn tin Ấn Độ nói quân Trung Quốc đột nhập qua biên giới, tuyên bố chủ quyền Cho La và yêu cầu Ấn Độ rời khỏi khu vực. Phía Trung Quốc cho rằng quân Ấn Độ vượt qua biên giới và nổ súng về phía lính biên phòng nước này.
Giao tranh kéo dài trong một ngày thì kết thúc với việc quân Trung Quốc phải rút về cứ điểm phòng thủ cách Cho La 3km.
Trung Quốc ngày nay rất ít khi nhắc đến sự kiện giao tranh ở Sikkim và chỉ xác nhận 100 lính thiệt mạng. Tuy nhiên, Bộ Quốc phòng Ấn Độ tuyên bố, 88 binh sĩ nước này thiệt mạng còn tổn thất phía Trung Quốc là 450 người.
“Chúng ta đã đánh họ chảy máu mũi,” một cựu quan chức ngoại giao Ấn Độ nói trên Hindustan Times khi được hỏi về xung đột biên giới năm 1967.
Sự kiện ở Sikkim năm 1967 được giới phân tích đánh giá là bước ngoặt trong cán cân sức mạnh Trung-Ấn. Trung Quốc đã không còn có thể dễ dàng tràn sâu vào trong biên giới Ấn Độ như cách đó 5 năm.
Năm 1975, người dân Sikkim bỏ phiếu với tỷ lệ 97% người ủng hộ sáp nhập vùng đất này thành một bang của Ấn Độ. Trung Quốc sau đó tuyên bố chấp nhận Sikkim là một phần của Ấn Độ đổi lại việc Ấn Độ ghi nhận Tây Tạng là một phần Trung Quốc.
Trên thực tế, Ấn Độ đã không can dự vào Tây Tạng từ những năm 1953. Cựu Thủ tướng Trung Quốc Ôn Gia bảo từng nói Sikkim không còn là vấn đề giữa Ấn Độ và Trung Quốc.
Căng thẳng Trung-Ấn một lần nữa quay trở lại vào tháng 6.2017 ở khu vực tranh chấp Doklam giáp với Sikkim. New Delhi tố Bắc Kinh đưa quân xâm nhập để xây đường tại khu vực mang ý nghĩa chiến lược giáp 3 nước Trung Quốc, Ấn Độ và Bhutan.
