Xin chữ đầu năm là một nét văn hóa đẹp
Trao đổi với PV báo Dân Việt về xin chữ, cho chữ đầu năm 2025, PGS. TS Lê Quang Trường, nguyên trưởng khoa Văn học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TP.HCM lý giải: Trong xã hội Việt Nam xưa, chữ Hán và chữ Nôm đóng vai trò là văn tự chính thức, ghi dấu trong các văn bản quan trọng. Tuy nhiên, số người có thể học và sử dụng thành thạo hai loại chữ này chủ yếu là các nho sĩ, quan lại và tầng lớp hoàng tộc.
Các nho sinh, với niềm đam mê học hành, nếu đỗ đạt cao sẽ tiếp tục làm quan, còn nếu không, họ có thể trở thành thầy đồ dạy chữ cho trẻ em trong làng xã. Dù sự học hành được coi trọng nhưng vì điều kiện xã hội và giáo dục thời bấy giờ chưa thể phổ cập rộng rãi nên không phải ai cũng có cơ hội tiếp cận chữ Hán, chữ Nôm. Chính vì vậy, những người thông thạo chữ Nho, như nho sĩ, thầy đồ hay quan lại, được người dân kính trọng như những người mang tri thức thánh hiền.
Xin chữ là một phong tục truyền thống, một nét văn hóa đẹp, thể hiện truyền thống hiếu học của dân tộc. Ảnh: Tào Nga
Hễ có dịp hiếu hỉ quan trọng, người dân luôn đến chỗ các thầy đồ, nho sinh văn hay chữ tốt để xin chữ, xin câu đối về dán trước cửa, treo trong nhà vừa như lời chúc tốt lành, bày tỏ chí hướng, hy vọng tương lai tốt đẹp, lại vừa như một cách thức trang trí nghệ thuật.
Theo PGS Trường, ngày Tết, việc xin chữ càng được người dân xưa coi trọng, bởi ai cũng muốn con cái có một tương lai xán lạn thông qua con đường học hành và làm quan để thi hành đạo trị nước an dân của Nho gia. Nếu xin được câu chữ hay, ý nghĩa, nét chữ tươi đẹp, cứng cáp khí cốt của thầy nho để treo trong nhà thì càng ý nghĩa, hy vọng một năm mới và tương lai của con em mình nhiều tốt đẹp. Ngày xưa việc xin được chữ của danh sĩ nho gia có phẩm chất đạo đức cao quý lại càng trở nên quý giá vô cùng. Xin chữ cho chữ trong ngày Tết về sau trở thành lời chúc phúc và lời tự khuyên răn mình để tự nỗ lực đạt được những dự phóng mà mình đã đặt ra cho tương lai.
Về việc xin chữ gì trong ngày đầu năm, PGS Trường cũng cho biết: “Người xin chữ có thể tuỳ thích lựa chọn những chữ, những câu thơ hay phù hợp với những kế hoạch dự phóng tương lai của mình để treo trong phòng, trong nhà, nơi làm việc của mình để mỗi ngày tự nhủ lòng phải đạt được điều đó”.
Còn với thời gian đẹp để xin chữ, PGS Trường nêu quan điểm: “Xin chữ có thể trước ngày năm mới, có thể ngày đầu năm mới, có thể ngày đầu năm học… không hạn định ngày nào. Điều quan trọng là, khi xin được chữ đẹp, chữ hay, chữ có ý nghĩa, người nhận được chữ hãy để tâm tưởng nỗ lực cho tâm hồn luôn hướng thượng, nỗ lực trong học tập và công việc để đạt được như ý nghĩa của lời chúc, lời răn đó. Người xin chữ có thể nói ý nguyện của mình, người cho chữ sẽ theo ý nguyện đó để cho chữ phù hợp”.
Tham khảo một số chữ ý nghĩa cho ngày đầu năm
TS. Lê Văn Cường, Phó Trưởng khoa Văn Học, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết, xin chữ phù hợp với nguyện vọng, là động lực để người xin chữ nương theo đó mà nỗ lực vươn lên. Các bạn trẻ có thể xin những chữ chủ về học hành như: CHÍ, TRÍ, MINH, TUỆ, ĐẠT, THÀNH…; chủ đề tu dưỡng như ĐỨC, NHÂN, NGHĨA, LỄ, NHẪN… Ngoài ra, ngày nay việc xin chữ và cho chữ bằng tiếng Việt cũng được đề cao.
Giới trẻ xin chữ ngày đầu năm. Ảnh: Tào Nga
Tiến sĩ Thiền Phong – Phạm Văn Tuấn, hiện công tác tại Viện Nghiên cứu Hán Nôm, thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, gợi ý: Người lớn thường xin chữ Đức, Thuận, An, Nhẫn, Cát Tường… cho bản thân. Các em học sinh, sinh viên xin chữ Đỗ Đạt, Đăng Khoa, Trí Tuệ, Minh, Tài, Thành, Đạt… Các bạn trẻ thường xin chữ Danh, Duyên, Hiếu, Trung, Nghĩa… Con cháu tặng bố mẹ, ông bà chữ Phúc, Lộc, Thọ, An Khang… Người buôn bán, kinh doanh xin chữ Hưng, Thịnh, Phát, Tín, Vượng, Phát Tài, Phát Lộc… Hoặc học sinh tặng thầy cô giáo thường là những chữ như Thuận, Hòa, Bình An… Ngoài ra, còn có những lời cầu chúc phổ biến như: Chúc mừng năm mới, Mã đáo thành công, Phúc lộc song hoàn, An khang thịnh vượng, Tân niên hạnh phúc, Vạn sự như ý…
Tuy vậy, các chuyên gia cũng khẳng định, nếu nói rằng việc xin chữ và cho chữ khiến cho học sinh, sinh viên có thể học tập tốt và thi đỗ cao trong các kỳ thi thì không đúng. Vì nếu xin chữ về treo nhưng không nỗ lực vươn lên trong học tập thì chắc chắn sẽ không mang lại kết quả, và may mắn cũng không mang lại với những người như vậy.
Xin chữ đầu năm mang lại giá trị tinh thần. Học sinh sau khi xin chữ sẽ tăng thêm niềm tin năm nay sẽ đỗ đạt. Đồng thời, khi các em đến Văn Miếu xin chữ, chứng kiến các bạn cùng đi xin chữ như mình và được chiêm ngưỡng giá trị lịch sử hàng nghìn năm sẽ có thêm động lực chăm học, cố gắng, nỗ lực hơn.