Disclaimer: Mình không phải một chuyên gia về rắn, mình chỉ là một sinh viên bình thường nhưng thích tìm hiểu về rắn như một hobby, vậy nên những kinh nghiệm của mình chỉ để tham khảo chứ nó không khiến các bạn trở thành chuyên gia sau khi đọc xong đâu!
Nếu như hỏi mình rằng loài động vật mình thích nhất là gì, mình sẽ bảo là rắn. Và nếu như hỏi rằng loài động vật mình sợ nhất là gì, thì cũng là rắn. Hôm nay, mình sẽ kể cho các bạn nghe về quá trình mình tìm hiểu tụi này, để các bạn có thể hiểu hơn về tụi bò sát không chân này nhé!
Lúc trước, mình thực sự là một con người nhát như thỏ đế, à không, nhát hơn thỏ đế, mình sợ tất cả mọi loài sinh vật có thể cử động được: ếch nhái, chim chuột, rắn rết,… thậm chí là cả chó mèo! Nhưng đùng một cái, mình ngẫu hứng nuôi một con bò sát đầu tiên, đó không phải là một con rắn mà là một con kỳ nhông, một con kỳ nhông thuộc Sách Đỏ mà mình đã thả vì không muốn lên uống trà với kiểm lâm…! Khi mình nuôi con kỳ nhông đấy, sự chú ý của mình dần dần dính dáng đến những nhóm động vật khác như tắc kè, ếch nhái,… và tình cờ thay, rắn. Mẹ mình và bà của mình cực kỳ sợ rắn, nói đúng hơn là bên nhà ngoại mình, ai cũng sợ rắn, tự nhiên đẻ ra thằng con mê rắn.
Kể về quá trình mình tìm hiểu một chút, mình bắt đầu đến với tụi này chắc đâu khoảng gần 4 năm trước, chủ yếu là do mình ăn theo một anh bạn, thấy ổng show máy tính sưu tầm ảnh và danh pháp khoa học của rắn, không hiểu sao mình thấy ngầu “vô cùng đấy”. Vậy là mình làm theo. Ban đầu, tấm chiếu chưa từng trải này thấy cái game đấy nó ez cực kỳ, chỉ cần bấm GG, tra hình, tra tên,… là ra được một con rắn. Nhưng đời khồng như mơ, nó vả bôm bốp vào mặt mình bằng những cái phức tạp mà đến bây giờ mình vẫn chưa chắc lắm, như “phức loài” (mình không biết dịch vậy đúng không nhưng thuật ngữ gốc của nó là “species complex”), phân loài, loài phụ,…, nghĩa là con này có thể là con này nhưng cũng có thể là con kia (???). Trước đây, trong những hội nhóm nuôi rắn có một phong trào, mình gọi là “phong trào định danh”, nghĩa là những người nuôi sẽ đi khắp mọi nơi và cắm rễ ở khắp các group, từ “trồng rau sạch” đến “động vật hoang dã” hay “khám phá khoa học”, hễ có con rắn nào xuất hiện là sẽ bay vào định danh, mình là một trong số đó, bắn tên khoa học lia lịa, từ giống cho đến loài mà không hề biết rằng những con đấy thuộc diện “phức tạp”. Nghĩ lại muốn đấm bản thân.
Dĩ nhiên, khi học cách đọc tên những con rắn, các bạn sẽ biết luôn rằng con nào có nọc độc, con nào không, đấy là một lợi thế của việc tìm hiểu về rắn. Mình mất không quá nhiều thời gian để có thể học các nhận biết những con rắn có nọc độc và những con không có, mà là mất thời gian nhớ tên khoa học của nó nhiều hơn. Trong quá trình đấy thì mình rút được một số kinh nghiệm của mình trong việc phân biệt những loài rắn có nọc độc và không có nọc độc như:
– Không thể dựa vào ngoại hình chung chung để chia ra 2 nhóm “rắn độc” và “rắn không độc” được, thay vào đó, ta có một số quy luật chung để xem xem loài rắn đấy thuộc nhóm “rắn lục”, “rắn hổ mang”, “rắn cạp nia” hay các nhóm rắn khác, từ đó mới có thể xếp loại chúng, ví dụ như nhóm “rắn lục”, “rắn cạp nia”, “rắn hổ mang” thuộc nhóm rắn có độc mạnh, gây nguy hiểm, nhóm “rắn rào”, “rắn roi” thì độc nhẹ, còn nhóm “rắn khiếm”, “rắn ráo”, “rắn hổ mây” thì hoàn toàn không có độc..
– Muốn biết chắc chắn một con rắn có nọc độc hay không thì cần có một số dữ liệu hình ảnh rõ ràng, trừ khi loài rắn đấy có những đặc điểm quá đặc thù (hổ mang thì phùng mang và hầu hết có hoa văn sau cổ, hổ chúa thì đầu to, vảy đầu to và thân dài,…).
– Có một số loài rắn cần phải được nhận biết cụ thể, vì chúng là những trường hợp cá biệt trong một nhóm nào đấy, ví dụ như loài rắn hoa cỏ cổ đỏ (Rhabdophis subminiatus) là một loài rắn kịch độc, nhưng những họ hàng của nó tại Việt Nam lại không có loài nào độc như vậy cả, hay là nhóm “rắn lục đầu bạc” (Azemiops spp.) tuy là rắn lục nhưng không có hố nhiệt, tuy nhiên, lại sở hữu một vẻ ngoài cực kỳ đặc trưng, nhìn cái biết liền.
– Chỉ nên học cách nhận biết rắn có nọc độc và không có độc khi bạn thực sự cần, không cần thì học cũng vô ích.
– Nó sẽ mất rất nhiều thời gian chứ không thể làm trong 2-3 tiếng đồng hồ được, trừ khi bạn chỉ cần nhận biết ở mức độ sơ cấp.
Còn mấy bài báo trên mạng này thì hầu như vô dụng, nghe theo thì tỷ lệ cao mất mạng.
Ngoài những kinh nghiệm mình tự đúc kết được khi học cách phân biệt rắn có nọc độc và rắn không có độc thì mình còn rút ra thêm một điều nữa: Nếu muốn nhận dạng một con rắn, ta nên dùng tên khoa học thay vì dùng tên tiếng Việt. Nghe có vẻ hàn lâm và màu mè nhưng mọi thứ đều có lý do của nó. Những loài rắn ở Việt Nam ta, mỗi loài có rất nhiều tên, cả tên chính thức trong danh sách động vật Việt Nam, cả tên địa phương. Một số trường hợp, một loài duy nhất nhưng lại có đến 3-4 cái tên, ví dụ như loài rắn chàm quạp (Calloselasma rhodostoma), đặc sản của rẫy cà phê và thảm lá khô ở Nam Trung Bộ và miền Nam Việt Nam, chúng còn được gọi với những cái tên như là khô mộc xà, rắn lá khô, cà tênh, rắn lục nưa, nhiều địa phương còn gọi là “rắn hổ bướm” vì họa tiết giống cánh bướm trên lưng (nhưng không hiểu vì sao ông nào lại bê cái tên đấy lên Wikipedia và đặt bừa cho một con rắn không có ở Việt Nam). Và cũng có những trường hợp, một cái tên mà tận 2-3 loài dùng chung, cái tên “rắn hổ mây” thì được dùng chung cho rắn ăn sên (Pareas spp.) và rắn hổ chúa (Ophiophagus hannah), cái tên “rắn hổ lửa” thì dùng chung cho loài hoa cỏ cổ đỏ đã nhắc đến trên kia và loài rắn nước (Fowlea flavipunctatus),… và còn nhiều nhiều nữa.
Bên cạnh những kiến thức hàn lâm mà mình học được, mình còn tìm ra những triết lý sống từ loài rắn, kiểu như:
– Hãy cứ nằm im, đừng nóng vội, chờ thời cơ và bắt lấy nó.
– Chúng ta phải biết che dấu mình, để ta có thể biết địch, nhưng địch lại không thể biết ta.
– Kẻ khôn ngoan chính là kẻ nắm giữ quyền lực nhưng không tùy tiện sử dụng nó.
– Muốn tồn tại trong một thế giới khắc nghiệt, hãy giữ một cái đầu lạnh và một cách tư duy linh hoạt.
– …
Và đại loại thế.
Nhưng nói chung lại, khi đã muốn tìm hiểu, chúng ta sẽ có động lực. Mình thấy thời gian mình bỏ ra để tìm hiểu tụi này hoàn toàn không vô ích. Hãy thử xem, có thể bạn sẽ thấy thú vị và mê luôn đấy! (Và nó đặc biệt hữu ích nếu địa phương bạn có nhiều rắn)
