Khoảng 34 phút đọc
Nguyễn Đình Đăng trích dịch
Marcus Aurelius (121 – 180) là một hoàng đế La Mã kiêm triết gia theo chủ nghĩa khắc kỷ. Tác phẩm Meditations (Suy tư) của ông, viết năm 170 – 180, được nhiều người coi là một trong những kiệt tác triết học vĩ đại nhất mọi thời đại. Dưới đây là những đoạn dịch giả tâm đắc nhất trong tác phẩm nói trên.
– Khi bạn thức dậy buổi sáng, hãy tự nhủ:
Những người ta đụng chạm hôm nay sẽ là những kẻ thọc mạch, vô ơn, ngạo mạn, bất lương, ghen tị, và cau có. Họ như thế bởi họ không phân biệt được thiện và ác. Nhưng ta đã thấy cái đẹp của thiện, cái xấu xa của ác, và đã công nhận rằng kẻ tội lỗi có một bản chất liên quan tới bản chất của chính ta – không phải từ một dòng máu hay sự sinh ra, mà cùng một tâm trí, và sở hữu một phần của sự siêu phàm. Và vì thế chẳng ai trong họ có thể làm ta tổn thương. Chẳng ai có thể lôi kéo ta vào sự xấu xa. Ta cũng không thể cảm thấy tức giận trước người bà con của ta, hay ghét y. Chúng ta sinh ra để làm việc cùng nhau như chân, tay, mắt, như hai hàm răng, trên và dưới. Cản trở nhau là phản tự nhiên. Cảm thấy tức giận vì ai đó, quay lưng lại với y: Đó là những cản trở.
– Hãy tập trung từng phút như một người La Mã – như một con người – làm cái trước mặt bạn với sự nghiêm túc đích thực và chính xác, một cách trìu mến, sẵn sàng, công bằng. Và giải phóng bản thân khỏi mọi sự sao nhãng khác. Phải, bạn có thể – nếu bạn làm mọi thứ như thể đó là thứ cuối cùng bạn làm trong đời, và hãy thôi sống lông bông không mục đích, hãy thôi để các cảm xúc của bạn giày xéo lên điều trí tuệ bạn mách bảo bạn, hãy thôi giả nhân giả nghĩa, thôi chỉ biết nghĩ đến mình, bực tức cáu kỉnh đi. Bạn có thấy rằng chỉ có vài thứ bạn cần làm để sống một cuộc đời mãn nguyện và khả kính không? Nếu bạn có thể thu xếp được như vậy, đó là tất cả những thứ thậm chí thần thánh có thể đòi hỏi ở bạn.
Bạn có thể từ giã cõi đời ngay bây giờ. Hãy để điều đó xác định cái bạn làm, nói, và nghĩ. Nếu thần thánh tồn tại, thì chẳng có gì đáng sợ để từ bỏ kiếp người cả; thần thánh sẽ không bao giờ làm hại bạn. Còn nếu thần thánh không tồn tại, hoặc không quan tâm tới những gì xảy ra với chúng ta, thì sống trong một thế giới không có thần thánh hay Thượng Đế hỏi có nghĩa gì?
Đời người
Độ dài: chốc lát. Bản chất: đổi thay. Cảm nhận: mơ hồ. Điều kiện của thể xác: phân hủy. Tâm hồn: quay cuồng. Vận mệnh: không thể đoán trước được. Danh tiếng trường tồn: không chắc chắn. Tóm lại: Thể xác và các phần của nó là một dòng sông, tâm hồn là giấc mơ và màn sương, cuộc đời là một trận binh đao và một hành trình xa nhà, thanh danh trường tồn là sự quên lãng.
Vậy cái gì có thể dẫn dắt chúng ta?
Chỉ có triết học.
Tức là đảm bảo rằng nội lực được an toàn và không bị công phá, vượt trên khoái lạc và đau đớn, không làm gì ngẫu nhiên hoặc không trung thực và lừa gạt, không phụ thuộc vào bất kỳ ai khác đang làm gì đó hoặc không làm. Và đảm bảo chấp nhận điều xảy ra và có liên quan như thể chúng có cùng một nguồn gốc. Và trên hết, chấp nhận cái chết với một tinh thần vui vẻ, như không là cái gì cả ngoài sự phân hủy của các phần tử cấu thành mỗi vật sống. Nếu nó không làm hại mỗi phần tử riêng biệt biến đổi liên tục từ cái này sang cái kia, hà cớ gì người ta lại phải sợ tất cả chúng biến đổi và tan rã? Đó là một thứ tự nhiên. Mà chẳng có gì tự nhiên lại xấu xa cả.
– Đừng bao giờ coi một cái gì là tốt cho bạn nếu nó làm bạn phản bội sự thật, hoặc mất cảm giác xấu hổ, hoặc khiến bạn bộc lộ sự căm ghét, hoài nghi, ý định bệnh hoạn, hoặc đạo đức giả, hoặc ham muốn những thứ mà tốt nhất nên được làm ở nơi khuất mắt trông coi.
– Hãy quên hết mọi thứ khác đi. Hãy giữ lại chỉ một điều này thôi và hãy nhớ lấy nó: Mỗi chúng ta sống chỉ bây giờ, khoảnh khắc ngắn ngủi này thôi. Phần còn lại đã được sống qua rồi hoặc không thể nào nhìn thấy được. Thời gian chúng ta sống nhỏ như cái xó xỉnh trên mặt đất nơi chúng ta sống. Ngay cả người nổi tiếng vĩ đại nhất cũng nhỏ, được truyền tụng bằng miệng của các hình nhân nhỏ như cái que, không biết gì về chính bản thân mình cũng như về những người đã chết rất lâu từ trước.
– Không nơi nào bạn có thể tới mà lại yên bình và không bị gián đoạn hơn chính tâm hồn bạn. Đặc biệt nếu bạn có những thứ khác để trông cậy vào. Chỉ một khoảnh khắc nhớ lại và thế là có nó: sự yên tĩnh hoàn toàn. Và khi nói sự yên tĩnh, tôi hàm ý sự hài hòa.
– Hay uy tín của bạn khiến bạn băn khoăn? Nhưng hãy xem chúng ta sẽ bị quên đi nhanh chóng như thế nào. Vực thẳm của thời gian vô tận nuốt tất cả. Sự trống rỗng của những bàn tay đang hoan hô kia. Những người khen ngợi chúng ta – họ thất thường làm sao, tùy tiện làm sao. Và cái vùng bé xíu nơi tất cả những điều này diễn ra. Toàn bộ thế gian chỉ là một điểm trong vũ trụ – và phần lớn của nó là không có người ở. Có bao nhiêu người ở đó để ngưỡng mộ bạn, và họ là ai?
– Hãy nhớ rằng:
– i. Các vật không có chỗ trong tâm hồn. Chúng đứng bất động bên ngoài nó. Sự lo âu phiền não chỉ đến từ bên trong – từ nhận thức của chính chúng ta.
– ii. Mọi thứ bạn thấy sẽ mau chóng thay đổi và ngừng tồn tại. Hãy nghĩ về biết bao đổi thay mà bạn đã từng thấy. “Thế gian chẳng là cái gì khác ngoài sự thay đổi. Cuộc sống của chúng ra chỉ là sự nhận thức mà thôi.”
– Nó có thể hủy hoại cuộc đời bạn nếu nó hủy hoại tính cách của bạn. Nếu không, nó không thể làm hại bạn, cả trong lẫn ngoài.
– Nhưng giả sử những người nhớ tới bạn là bất tử và ký ức của bạn không chết. Thế thì cái đó liệu có gì tốt cho bạn? Và tôi không nói khi bạn đã chết rồi, mà ngay cả khi bạn còn đang sống cũng vậy. Lời khen có ích lợi gì ngoài việc làm cho lối sống của bạn dễ chịu hơn một chút?
– Những thứ đẹp thuộc bất cứ loại nào đều đẹp trong chính chúng và đủ cho chính chúng. Lời khen chẳng dính dáng gì tới chúng cả. Đối tượng của lời khen vẫn là nó như trước – chẳng tốt hơn cũng chẳng xấu đi. Tôi nghĩ điều này cũng áp dụng thậm chí cho những vật “đẹp” trong đời thường – những vật thể vật lý, các tác phẩm nghệ thuật.
Liệu các vật thực sự đẹp có cần hỗ trợ không? Không cần hơn công lý, hoặc sự thật, hoặc sự tử tế, hoặc sự nhún nhường. Liệu có thứ nào trong chúng trở nên tốt hơn nếu được khen không? Hoặc bị hư hại vì bị khinh rẻ không? Liệu ngọc bích có bỗng dưng trở thành không hoàn mỹ nếu chẳng có ai chiêm ngưỡng nó không? Hay vàng, hay ngà voi?
– Bởi hầu hết cái chúng ta nói và làm đều không thiết yếu, nếu bạn có thể loại bỏ nó, bạn sẽ có nhiều thời gian hơn, và sự thanh bình hơn. Hãy tự hỏi mình ở mọi thời điểm, “Liệu cái này có cần không?” Nhưng chúng ta cũng cần loại bỏ những giả định không cần thiết, để loại bỏ các hành động do chúng gây ra.
– Đừng băn khoăn. Hãy tự giản dị mình. Người nào đó đã làm sai … cho chính bản thân hắn. Có cái gì đó xảy ra với bạn. Tốt. Nó đã được tự nhiên dành cho bạn, được đan xen vào hoa văn của mọi sự ngay từ đầu. Cuộc đời thì ngắn ngủi. Đó là tất cả để nói. Hãy lấy những gì bạn có thể lấy trong hiện tại – một cách có suy nghĩ và công bằng, điều độ một cách thoải mái.
– Mọi thứ diễn ra đơn giản và quen thuộc như đóa hồng ngày xuân, trái cây ngày hè: bệnh tật, cái chết, lời báng bổ, âm mưu … mọi thứ khiến những kẻ ngu sung sướng hoặc tức giận.
– Đời người ngắn ngủi và tầm thường. Hôm qua là một giọt tinh dịch; ngày mai là nước ướp xác, tro cốt. Hãy đi qua cuộc đời ngắn ngủi này như đòi hỏi của tự nhiên. Hãy buông bỏ nó không than vãn, như trái ô-liu chín rồi rụng, cảm ơn mẹ của nó, và cái cây nơi nó đã kết trái.
– Thật không may điều này đã xảy ra. Không, thật may mắn là nó đã xảy ra và tôi không bị tổn hại vì nó, không đổ vỡ vì hiện tại hoặc hoảng sợ vì tương lai. Nó đã có thể xảy ra với bất kỳ ai. Nhưng không phải ai cũng vô sự vì nó. Vì sao lại cho cái này là rủi còn cái khác là may? Liệu bạn có thể thực sự bảo một cái gì đó là không may mà lại không vi phạm bản chất con người không? Hoặc bạn có cho rằng có cái gì không phản lại ý chí của tự nhiên lại có thể vi phạm nó không? Mà bạn biết ý chí của tự nhiên là gì. Liệu cái vừa xảy ra có ngăn bạn khỏi hành xử với sự công bằng, rộng lượng, tự chủ, lành mạnh, khôn ngoan, trung thực, nhún nhường, thẳng thắn, và với mọi phẩm chất khác cho phép tính cách một con người tự hoàn thiện không?
Cho nên hãy nhớ nguyên tắc này khi có điều gì đó đe doạ khiến bạn đau đớn: sự vật tự nó hoàn toàn không phải vận rủi; chịu đựng nó và thắng thế – đó là may mắn lớn.
– Hãy đi con đường ngắn nhất, con đường mà tự nhiên đã hoạch định – nói và hành động theo cách lành mạnh nhất. Hãy làm điều đó và giải phóng mìng khỏi đau đớn và căng thẳng, khỏi mọi toan tính và kỳ vọng.
– Đừng bị trì hoãn bởi các ý kiến và lời phê bình của những người khác. Nếu làm hoặc nói điều đó là đúng đắn, thì đó là điều đúng đắn khi bạn làm hay nói. Những người khác tuân theo sự hướng dẫn, sự thôi thúc của bản thân họ. Đừng bị phân tâm. Hãy tiếp tục bước đi. Hãy theo bản thể của riêng mình, và hãy theo Tự nhiên, theo con đường của bản thể và Tự nhiên.
– Một số người, khi làm cho ngưởi khác một ân huệ nào đó, luôn chờ dịp được trả ơn. Và một số người thì không thế, nhưng vẫn ý thức được điều đó – vẫn coi đó là một món nợ. Nhưng những người khác thậm chí còn không làm thế. Họ giống như cây nho cho những chùm nho mà không mong chờ bất cứ báo đáp gì. Con ngựa ở chặng đua cuối … Con chó khi kết thúc cuộc săn … Con ong sau khi đã cất giữ mật vào tổ … Và con người sau khi đã giúp đỡ những người khác. Chúng không nhắng nhít về điều đó. Chúng đơn thuần chuyển sang một thứ gì khác, như cây nho chờ tới mùa lại kết trái. Chúng ta phải nên như thế. Hành động hầu như vô ý thức.
– Hãy nhớ: Vật chất: Phần của bạn cỏn con như thế nào. Thời gian: Phần của bạn ngắn ngủi và phù du đến thế nào. Số phận: Vai trò của bạn trong đó bé nhỏ như thế nào.
– Vậy những người khác làm tôi tổn thương ư? Đó là vấn đề của họ. Tính cách và hành động của họ không phải là của tôi. Điều xảy ra với tôi là sắp đặt của tự nhiên, là cái tôi làm do tự tôi.
– Tôi đã từng là một người may mắn nhưng tới một lúc nào đó vận may đã bỏ tôi. Song vận may đích thực là cái mà bạn làm cho chính mình. Sự may mắn đó là tính tình tốt, có các ý đồ tốt, và các hành động tốt.
– Tôi theo đuổi chân lý, và chân lý chẳng bao giờ làm hại ai. Cái làm hại chúng ta là cứ khăng khăng bám lấy sự tự lừa dối và ngu dốt.
Điều duy nhất không vô giá trị đó là sống cuộc đời này một cách trung thực và đúng đắn. Và kiên nhẫn với những người không làm như thế.
– Tham vọng có nghĩa là trói buộc phúc lợi của mình vào cái những người khác nói hoặc làm.
Bê tha có nghĩa là trói buộc nó vào những gì xảy ra với bạn.
Lành mạnh có nghĩa là trói buộc nó vào những hành động của chính bạn.
– Mặc cho ai nói hay làm gì, phận sự của tôi là làm người tử tế. Cũng như vàng hay ngọc bích hay phẩm tía tự bảo “Mặc cho ai nói hay làm gì, phận sự của ta là làm ngọc bích, màu của ta không thuyên giảm.”
– Hạnh phúc đó là sự may mắn, hoặc tính cách tốt.
– Khi người ta làm bạn tổn thương, hãy tự hỏi cái gì tốt hoặc hại họ nghĩ sẽ xảy ra từ chuyện đó. Nếu bạn hiểu điều đó, bạn sẽ thấy cảm thông hơn là oán hận hay tức giận. Cảm giác về thiện và ác của bạn có thể cũng y như của họ, hoặc gần như thế, trong trường hợp đó bạn cần tha thứ cho họ. Hoặc cảm giác về thiện và ác của bạn có thể khác họ. Trong trường hợp đó, họ bị lạc đường và đáng được hưởng lòng thương của bạn. Liệu cái đó có quá khó không?
– Hãy coi cái bạn không có là không hiện hữu. Hãy nhìn vào những cái bạn có, những thứ bạn đánh giá cao nhất, và hãy nghĩ bạn sẽ thèm muốn chúng biết bao nếu như không có chúng. Nhưng hãy cẩn thận. Chớ có thỏa mãn tới mức bạn bắt đầu đánh giá chúng quá cao. Điều đó sẽ khiến bạn buồn phiền vì mất chúng.
– Hãy quan sát chu trình của các vì sao như thể bạn xoay vần cùng chúng. Hãy luôn nhớ các phần tử biến đổi từ cái này sang cái kia như thế nào. Những suy nghĩ như vậy rửa sạch bùn nhơ của cuộc đời bên dưới.
– Đừng để ý đến tâm trí của những người khác. Hãy nhìn thẳng phía trước, nơi tự nhiên dẫn dắt bạn tới – tự nhiên nói chung, thông qua các sự việc xảy ra với bạn; bản tính của chính bạn, thông qua các hành động của chính bạn.
– Hãy coi mình đã chết rồi. Bạn đã sống xong cuộc đời của bạn. Bây giờ hãy nhận lấy phần còn lại và sống một cách đúng đắn.
– Sự hoàn hảo của tính cách là sống ngày cuối cùng của bạn, mỗi ngày, không điên loạn, hay lười nhác, hay giả bộ.
– Cố tình nói dối là báng bổ – kẻ nói dối gây sự lừa gạt, và vì thế bất công. Và nói dối mà không biết thì cũng như thế. Bởi lẽ kẻ không chủ tâm nói dối phá vỡ sự hài hòa của tự nhiên, phá vỡ trật tự của nó. Y mâu thuẫn với cái cách thế giới được cấu thành, bất kỳ ai chệch đường, đi về phía ngược với chân lý, thậm chí chống lại ý chí của mình. Tự nhiên đã cho y các tiềm lực để phân biệt giữa thật và giả. Y đã bỏ qua chúng, và nay không thể phân biệt thật và giả nữa.
– Phúc đức thật sự là từ bỏ cuộc đời mà không bao giờ gặp sự bất lương, hay đạo đức giả, hay sự tự buông thả, hay thói kiêu căng. Nhưng “chuyến du hành sắp tới” tuyệt vời nhất là chết khi bạn đã có đủ. Hay là bạn quyết định nằm xuống cùng điều ác chăng? Kinh nghiệm đã không dạy cho bạn rằng phải tránh cái ác như tránh bệnh dịch chăng? Bởi nó là một thứ bệnh dịch – một bệnh ung thư tinh thần – tồi tệ hơn bất cứ thứ gì gây bởi không khí ô nhiễm hoặc khí hậu không lành mạnh. Những bệnh như thế chỉ có thể đe doạ cuộc sống của bạn; còn bệnh này tấn công nhân tính của bạn.
– Đừng coi khinh cái chết, mà hãy hoan nghênh nó. Nó cũng là một trong những thứ mà tự nhiên đòi hỏi. Như tuổi trẻ và tuổi già. Như sự tăng trưởng và chín muồi. Như một bộ răng mới, bộ râu, sợi tóc bạc đầu tiên. Như tình dục, thai nghén, và sinh nở. Như tất cả mọi thay đổi của thân thể ở mỗi giai đoạn của cuộc đời, sự tan rã của chúng ta cũng chẳng khác gì.
Vậy nên đó là cách một người biết suy nghĩ cần đợi chờ cái chết: không dửng dưng, không nôn nóng, không khinh thị, mà đơn giản coi nó như một trong những thứ xảy ra với chúng ta. Nay bạn tiên liệu đứa bé chui ra khỏi bụng mẹ; đó là cách bạn cần chờ đợi thời điểm linh hồn của bạn thoát ra khỏi ngăn chứa nó.
– Gây hại tức làm hại chính mình. Làm điều bất công tức bất công với chính mình, nó làm bạn mất phẩm giá.
– Bao người chưa bao giờ biết thậm chí tên bạn là gì. Bao người sẽ nhanh chóng quên nó ngay. Bao người khen bạn bây giờ, nhưng ngày mai có lẽ sẽ khinh bỉ. Việc được người ta tưởng nhớ là điều vô giá trị. Cũng như danh tiếng. Cũng như mọi thứ khác.
– Hãy cầu nguyện như sau và bạn sẽ thấy.
Không phải là “cách nào để ngủ với cô ta” mà là cách ngừng ham muốn. Không phải là “cách nào để trừ khử hắn” mà là cách ngừng cố làm như vậy. Không phải là “cách nào để cứu con ta” mà là cách xua tan nỗi sợ hãi.
Hãy chuyển sang những lời cầu nguyện như thế mà xem điều gì sẽ xảy ra.
– Khi bạn đụng độ với sự vô liêm sỉ của ai đó, hãy tự hỏi mình điều này: liệu có thể có một thế giới vắng sự vô liêm sỉ hay không? Không. Vậy đừng đỏi hỏi điều bất khả. Phải có những kẻ vô liêm sỉ trên đời này. Đây là một trong số những kẻ đó. Với kẻ độc ác hay bất tín cũng vậy. Việc nhớ phải có cả một tầng lớp hiện hữu sẽ khiến bạn chịu đựng được các thành viên của nó.
Cho nên, khi bạn trách mắng ai đó là kẻ “bất tín” hay “vô ơn”, hãy tự trách mình. Chính bạn là người đã làm sai bởi đã giả định người có những đặc tính đó lại xứng đáng sự tin cậy của bạn. Hoặc bởi làm cho họ một ân huệ và trông mong họ đền đáp, thay vì coi hành động của bạn như một sự báo ơn rồi. Bạn chờ đợi gì khác khi giúp một người nào đó? Chẳng lẽ làm cái mà khí chất của bạn đòi hỏi là chưa đủ hay sao? Bạn còn muốn được trả lương cho việc đó ư? Như thể mắt bạn trông mong sự báo ơn vì nhìn thấy, hay chân bạn vì đi được vậy. Đó là lý do vì sao chúng được tạo ra. Bằng cách làm cái việc mà chúng được trù tính, chúng thực hiện chức năng của mình. Trong khi đó con người được tạo ra để giúp đỡ những người khác. Và khi chúng ta giúp đỡ người khác – hoặc giúp họ làm gì đó – là chúng ta làm cái mà chúng ta được trù tính khi được tạo ra. Chúng ta thực hiện chức năng của mình.
– Nếu người ta mắc lỗi, hãy nhẹ nhàng nhắc nhở và chỉ cho họ sai ở chỗ nào. Nếu bạn không làm được như vậy thì bạn mới là ngưởi đang trách. Hoặc chẳng có ai đáng trách cả.
– Bất cứ điều gì xảy ra với bạn đã chờ đợi để xảy ra từ lâu rồi. Những sợi tơ xoắn xuýt của số phận đã kéo cả hai cùng lúc: sự hiện hữu của chính bạn và những điều xảy ra với bạn.
– Tính ngữ cho bạn: Liêm khiết. Khiêm tốn. Ngay thẳng. Lành mạnh. Hợp tác. Bất vụ lợi.
Hãy cố đừng đánh đổi chúng cho những thứ khác. Và nếu bạn để mất chúng, hãy tìm cách lấy lại chúng. Hãy nhớ rằng ‘lành mạnh’ có nghĩa là hiểu sự vật – mỗi sự vật riêng biệt – như chúng hiện hữu. Và không hiểu nhầm.
Và ‘hợp tác’ có nghĩa là chấp nhận cái tự nhiên ấn định cho bạn – chấp nhận một cách vui vẻ.
Và ‘bất vụ lợi’ có nghĩa là trí tuệ phải vượt lên các động thái của xác thịt – ghồ ghề hay trơn tru, phải vượt lên trên danh tiếng, trên cái chết, và mọi thứ tương tự.
Nếu bạn giữ mình theo những tính ngữ trên – không quan tâm tới việc những ngưởi khác có gắn chúng vào bạn hay không – bạn sẽ trở thành một con người mới, sống một cuộc sống mới.
– Thời gian chỉ còn lại ít. Hãy sống như thể bạn có một mình – giữa sa mạc hoang vu. Không có gì khác nhau giữa đây và đó: thành phố nơi bạn sống và thế giới.
Cứ để cho họ thấy có người sống một cách tự nhiên, và hiểu đó có nghĩa là gì. Cứ để cho họ giết y nếu họ không chịu được. Còn hơn là sống như thế này.
– Hãy ngừng nói một người lương thiện phải như thế nào, mà hãy làm một người như vậy.
– Hãy nhớ rằng mọi thứ hiện hữu đều đã xác xơ, đang chuyển hoá, bị phân hủy và mục rữa. Hoặc rằng mọi vật được sinh ra để chết.
– Những người cảm thấy bị tổn thương và oán hận: hãy hình dung họ như con lợn bị đem đi tế, đạp và kêu suốt dọc đường. Cũng như con người một mình nằm trên giường, khóc thầm vì xiềng xích trói buộc chúng ta.
– Hãy ngừng bất cứ việc gì bạn đang làm lúc này và tự hỏi mình: Ta có sợ chết bởi ta sẽ không thể làm việc này nữa không?
– Khi gặp thái độ xấu của người khác, hãy quay đi và tự hỏi khi nào mình đã từng hành xử như thế. Khi nào bạn đã từng coi tiền là tốt, hoặc khoái lạc, hoặc địa vị xã hội. Cơn tức giận của bạn sẽ lắng xuống ngay sau khi bạn nhận ra rằng ngươi ta đã hành xử do bị ép buộc (họ còn có thể làm gì khác được nữa?).
Hoặc là gỡ bỏ sự ép buộc nếu bạn có thể.
– Khi bạn tự nhìn mình, hãy xem bất kỳ một hoàng đế nào. Và cũng vậy với mọi người khác. Rồi hãy tự hỏi:
Họ bây giờ ở đâu cả rồi?
Chẳng ở đâu cả … hoặc ở đâu cũng thế.
Bằng cách đó bạn sẽ thấy cuộc đời con người như chính nó. Khói. Chẳng có gì. Đặc biệt nếu bạn nhớ lại rằng một khi sự vật đổi thay chúng sẽ ngừng hiện hữu sau những năm dài vô tận sẽ đến. Vậy thì việc gì mà nhắng lên? Sống cuộc đời ngắn ngủi của bạn một cách đúng đắn, chẳng lẽ thế không đủ hay sao?
– Hãy nhớ rằng, khi thời khắc đến, bạn sẽ bớt miễn cưỡng ra đi hơn nếu bạn có thể tự nhủ, “Đây là loại cuộc đời mà ta từ bỏ. Thậm chí những người quanh ta, những người ta đã bỏ rất nhiều thời gian để tranh đấu, cầu nguyện, và giúp đỡ – đến họ cũng muốn ta ra đi, với hy vọng rằng như thế sẽ khiến cuộc sống của họ nhẹ hơn. Làm sao mà ai lại có thể nán lại đây lâu hơn được nữa?”
Tuy thế, đừng giận họ. Hãy chân thật với chính mình: chu đáo, thông cảm, tử tế. Và không như thể bạn bị giật ra khỏi cuộc sống. Mà là cách khi một người chết một cách thanh thản, khi linh hồn lìa khỏi thể xác – bạn phải giã từ họ như vậy. Tự nhiên đã gắn kết bạn với họ – thắt mối ràng buộc. Và tự nhiện bây giờ gỡ bạn khỏi mối ràng buộc đó.
– Nếu bạn không có một mục đích nhất quán trong cuộc đời thì bạn không thể sống một cách nhất quán.
– Người ta hỏi: “Mi đã bao giờ nhìn thấy thần thánh mi thờ phụng chưa? Làm sao mi có thể chắc chắn rằng họ hiện hữu?”
Trả lời:
i. Chỉ cần nhìn quanh bạn.
ii. Ta cũng chưa bao giờ từng thấy linh hồn của ta. Tuy nhiên ta tôn kính nó. Đó là vì sao ta biết thần thánh hiện hữu và vì sao ta tôn kính họ – bởi ta luôn cảm nhận được quyền năng của họ.
Sự cứu rỗi: là thấy mỗi sự vật như nó hiện hữu – thấy bản chất của nó và mục đích của nó. Chỉ làm những gì phải, nói những gì đúng, không e ngại.
– Bạn đã sống như công dân trong một thành phố lớn. Năm năm hay một trăm năm có khác gì nhau? Các định luật không có sự phân biệt.
Và được phái đi xa khỏi nó, không phải bởi một tên bạo chúa hay một quan toà bất lương, mà bởi Tự nhiên đã từng kêu bạn đến đây thì có làm sao mà khủng khiếp đến vậy?
Giống như người bầu sô hạ màn tiết mục của một diễn viên: “Nhưng tôi mới qua ba hồi…!”
Đúng. Đó sẽ là một vở kịch ba hồi, độ dài được xác định bởi quyền năng từng chỉ đạo sự sáng tạo của bạn, và nay chỉ đạo sự tan rã của bạn. Bạn chẳng quyết định được cái gì cả.
Vậy nên hãy dời sân khấu với vẻ phong nhã – đúng như vẻ phong nhã mà bạn đã được ban cho.
___________
Nguyễn Đình Đăng trích dịch từ Marcus Aurelius, Meditations, English translation by Gregory Hays (The Modern Library, New York, 2002).
___________
© Nguyễn Đình Đăng, 2020 – Người dịch giữ bản quyền bản dịch tiếng Việt. Bản dịch được công bố trên internet với mục đích phổ biến kiến thức. Bạn đọc có thể lưu giữ bản dịch này để sử dụng cho cá nhân mình và chia sẻ miễn phí trên internet.
