Ta đang sống trong thời đại kỳ lạ. Cũng chính những kẻ kịch liệt bảo vệ việc chi tiêu thâm hụt và in tiền như là giải pháp cho nền kinh tế toàn cầu, giờ đây lại đổ lỗi cho sự hỗn loạn của thị trường trái phiếu và tiền tệ ở Anh là do ngân sách ngày càng thâm hụt.
Không một kẻ nào đổ lỗi cho nguyên nhân biến động thị trường Anh do ngân sách của Liz Truss lại phát biểu bất cứ câu nào về sự sụp đổ của đồng yen và sự cần thiết khi Ngân hàng Trung ương Nhật Bản can thiệp vào, vốn đang diễn ra từ 2 tuần trước.
Tại sao nhiều người cho rằng ngân sách dưới thời Truss là nguyên nhân gây ra biến động khi đồng euro, đồng yen, đồng krone Na Uy và hầu hết các loại tiền tệ của thị trường mới nổi đều bị sụt giá tương tự hoặc tệ hơn so với usd Mỹ trong năm nay? Còn thị trường trái phiếu thì sao? Đây là năm tồi tệ nhứt kể từ năm 1931 đối với trái phiếu trên toàn thế giới, và giá trái phiếu chánh phủ và trái phiếu tư nhân ở các nền kinh tế thị trường phát triển cũng như mới nổi cũng sụt giảm tương tự.
Cũng chính các nhà kinh tế từng phát biểu rằng thâm hụt không quan trọng và các quốc gia có chủ quyền có thể chi tiêu đồng thời in tiền theo ý họ (họ gọi là “chánh sách mở rộng”) giờ đây lại nói rằng ngân sách của Anh (vốn theo trường phái Keynes) tăng chi tiêu nhưng cắt giảm thuế có thể phá hủy nền kinh tế. Tuy nhiên, họ quên rằng Nhật cũng phải can thiệp ồ ạt vào đồng yen mà không có bất kỳ hành động cắt giảm thuế nào và giữ nguyên chánh sách tài chánh về chi tiêu và vay nợ, vốn đang sai lầm.
Các quỹ hưu trí của Anh không bán trái phiếu vì thiếu tin tưởng vào ngân sách chánh phủ. Họ bán trái phiếu có lãi suất âm vì họ toàn tâm toàn ý lao vào bong bóng nợ, được tạo ra bởi giá tiền rẻ với niềm tin rằng Ngân hàng Trung ương sẽ giữ giá thu nhập cố định ngày càng tăng bằng việc mua lại liên tục.
Các khoản nợ chưa trả của quỹ hưu trí Anh không phải là vấn đề do ngân sách nhỏ gây ra cũng như không chỉ là vấn đề của Anh. Đó là một vấn đề lớn trong năm 2019–20 được ngụy trang bằng cách in tiền điên cuồng. Các khoản nợ toàn cầu chưa trả cho các quỹ hưu trí nhà nước ở Hoa Kỳ đã là 783 tỷ USD vào năm 2021 và tăng lên 1,3 ngàn tỷ USD vào năm 2022 (theo Reason Foundation). Tỷ lệ lương hưu do nhà nước tài trợ chỉ là 85% vào năm 2021 và đã giảm xuống dưới 75% vào năm 2022.
Trong những năm tỷ giá âm và việc in tiền ồ ạt gây ra điều gì? Các quỹ hưu trí sử dụng chiến lược đầu tư dựa trên trách nhiệm pháp lý (LDI). Hầu hết các lệnh ủy thác của LDI đều sử dụng các công cụ phái sinh để phòng ngừa rủi ro lạm phát và lãi suất. Và điều gì sẽ xảy ra khi lạm phát gia tăng và tỷ giá tăng? “Khi lãi suất tăng, giá trị danh nghĩa của một số công cụ phái sinh được nắm giữ trong danh mục đầu tư LDI giảm. Kết quả là: collateral call tăng lên. Có nghĩa là một số quỹ hưu trí đã phải thanh lý danh mục đầu tư để đáp ứng các collateral call.
Tổng tài sản trong các chiến lược đầu tư LDI gần như tăng gấp 4 lần, lên 1,6 ngàn tỷ bảng Anh (gần 1,8 ngàn tỷ USD) trong 10 năm tính tới năm 2021. Gần 2/3 các quỹ phúc lợi hưu trí của Anh sử dụng LDI. Liz Truss và Kwasi Kwarteng không đáng trách vì sự điên rồ này. Chánh sách tỷ giá âm và bơm thanh khoản ồ ạt của Ngân hàng Trung ương Anh mới là thủ phạm. Kwarteng và Truss chỉ đáng trách vì tin rằng các chánh sách chi tiêu và in tiền vẫn hoạt động ngay cả khi âm nhạc ngừng lại.
Trong những năm qua, chánh phủ Anh và các quốc gia phát triển không chú ý tới tình trạng mất cân bằng tài khóa vì tiền rẻ và dồi dào. Thâm hụt tăng vọt, chi tiêu không được kiểm soát và vấn đề được ẩn giấu trong bảng cân đối kế toán của các ngân hàng trung ương, như Ngân hàng Trung ương Anh, mua lại 100% nợ công. Sau nhiều năm in tiền và tăng nợ lên mức cao nhứt mọi thời đại, lạm phát cao kéo dài liên tục xuất hiện, và giờ đây các ngân hàng trung ương cần phải tăng lãi suất và giảm tốc độ tăng cung tiền ngay khi quỹ thu nhập cố định đang chất đầy nợ xấu… Và việc tăng lãi suất có nghĩa là margin call sẽ mắc hơn và thua lỗ trầm trọng.
Các quỹ hưu trí của Anh cần phải loại bỏ các tài sản thanh khoản mà họ sở hữu khi margin call tăng lên. Lạm phát xuất hiện sau nhiều năm in tiền ồ ạt lẫn từ nợ đồng thời các quỹ đầu tư trên toàn thế giới, đặc biệt là ở khu vực đồng euro, Anh và Nhật Bản, đang chứng kiến danh mục đầu tư của họ tan chảy với những khoản lỗ lớn trên thực tế lẫn danh nghĩa. Khi bắt đầu margin call, nhiều người cần bán tài sản có tính thanh khoản cao nhứt của họ.
Những gì đang xảy ra ở Anh hoặc Nhật có thể sẽ sớm xảy ra trong khu vực đồng euro, nơi tích lũy hơn 12 tỷ euro trái phiếu có lãi suất âm trong những năm tiền rẻ và các kế hoạch kích thích liều lĩnh.
Liz Truss không bị đổ lỗi cho 20 năm điên rồ về tiền tệ hay thiếu trách nhiệm về tài chánh công. Bà phải chịu trách nhiệm về chánh sách tăng chi tiêu mà không cắt giảm các khoản chi không cần thiết./.
