Trần Thị Dung vốn tên Trần Thị Ngừ, là con gái của Trần Lý, em gái của Trần Thừa và Trần Tự Khánh, tức cô ruột của vua Trần Thái Tông. Cuộc đời của bà luôn gắn chặt với giai đoạn cuối của vương triều Lý và thời kỳ đầu của nhà Trần. Từ việc lấy Thái tử Sảm để dọn đường đưa họ Trần vào triều đình nhà Lý, cho đến khi bị giáng làm Thiên Cực công chúa và lấy Trần Thủ Độ, bà đã trải qua biết bao thăng trầm, vinh có, nhục có, vui cũng có và buồn cũng có…
Mối tình đầu dang dở với Phùng Tá Chu
Theo sử liệu, vào thời đó, vợ chồng Trần Lý đã là bậc phú gia địch quốc, hùng trưởng cả một vùng. Trần Thị Dung trở thành đóa phù dung chói ngời từ trên cao mà nhiều chàng trai muốn theo đuổi.
Lúc đó, duy chỉ có Phùng Tá Chu, hơn Dung hai tuổi, là một chàng trai khỏe mạnh, tư chất thông minh hơn người, văn võ toàn tài có thể sánh ngang với người đẹp.
Trần Thị Dung rất có cảm tình với Phùng Tá Chu. Tá Chu thấy vậy, càng dốc hết tâm sức với họ Trần, hết sức quan tâm và thuận chiều những gì mà mỹ nhân yêu ghét. Song, vì “có duyên nhưng không nợ”, sách Đại Việt sử ký toàn thư ghi, năm 1209, triều đình xảy ra binh biến, Hoàng tử Sảm (tức vua Lý Huệ Tông) chạy đến thôn Lữ Gia – Hải Ấp. Trên đường chạy, Hoàng tử được ông chủ thuyền cá Trần Lý đón về nhà mình ở làng Tức Mạc (Nam Định) che chở. Tại đây, Hoàng tử nghe tiếng Trần Thị Dung có nhan sắc, bèn cậy ông Tô Trung Tự – cậu ruột Trần Thị Dung làm mối, để cưới bà làm vợ…
Từ dân thường… trở thành Hoàng hậu
Đó là một cuộc hôn nhân định mệnh, không chỉ đối với tuổi thiếu niên của hai thân phận cực kỳ chênh khác mà còn là đầu mối dẫn đến việc mất ngôi của cả một triều đại, sự thiết lập một vương triều mới chỉ trong vòng hơn 10 năm tiếp theo.
Ngay ở năm đầu của cuộc sống lứa đôi, Trần Thị Dung và Thái tử Lý Sảm đã phải mỗi người một nơi. Bởi cô chỉ như là một mối dây để buộc nối thế lực và tham vọng của dòng họ Trần ở quê hương mình với sự nghiệp và triều đình nhà Lý đã rã rời ở kinh thành Thăng Long mà thôi.
Tháng 10 năm Trị Bình Long Ứng thứ sáu, Vua Lý Cao Tông băng hà. Thái tử Sảm lên ngôi, bấy giờ mới 16 tuổi. Nhà vua sai quan quân đi đón Trần Thị Dung về triều. Tuy nhiên, Thái hậu Đàm thị lại muốn tìm trong hàng tôn thất cho vua một người vợ xứng đáng nên tỏ rõ thái độ ghét bỏ và tìm mọi cách xỉ vả Trần Thị Dung. Sách Danh Tướng Việt Nam viết: Từ ngày vào cung, cuộc đời của bà Trần Thị Dung trải qua không ít phen ba chìm bảy nổi. Ban đầu bà được nhà vua phong làm Nguyên phi, bậc cao nhất trong hàng thứ hai của vợ vua, đứng sau Hoàng hậu. Vì có chút nghi ngờ đối với Trần Tự Khánh, người anh trưởng của bà Trần Thị Dung, Vua Lý Huệ Tông đã giáng bà xuống hàng Ngự nữ, bậc thấp nhất trong các thứ bậc của vợ vua.
Khi thấy Trần Thị Dung đau đớn, mệt mỏi, lại luôn bị Thái hậu giày vò, vua Lý Huệ Tông cảm thấy xót xa nên bất chấp mọi thị phi, mùa xuân năm 1216, vua lại sắc phong cho bà làm Thuận Trinh phu nhân. Đến cuối năm, bà được phong làm Hoàng hậu. Thái hậu giận lắm, thường chỉ mặt bà mắng là đồ phản trắc, làm tay trong, là bè đảng của giặc. Thái hậu nằng nặc đòi Vua Huệ Tông đuổi bà đi. Ép không được, Thái hậu bỏ thuốc độc vào món ăn uống của Dung. Vua Lý Huệ Tông biết vậy, thương vợ nhưng cũng không dám ra mặt bênh vực mà chỉ tìm cách âm thầm ngăn chặn. Mỗi bữa ăn, Vua lại cho gọi Dung ăn cùng, chia đôi suất của mình và không lúc nào để bà ăn một mình.
Thế nhưng Đàm Thái hậu vẫn nung nấu ý định giết Trần Thị Dung đến cùng. Một lần, Thái hậu sai người đem chén thuốc độc bắt bà phải uống. Vua biết chuyện, đích thân đến ngăn lại, rồi cùng bà đang đêm lẻn trốn đi, nương nhờ vào thế lực của Trần Tự Khánh. Từ đó, cuộc sống của Hoàng hậu mới tạm thời yên ổn. Bà sinh được hai cô con gái là công chúa Thuận Thiên và Chiêu Thánh. Rồi dần dần, quyền lực triều chính rơi vào tay họ ngoại – “nhà Trần”. Con cháu họ Trần thừa cơ lọt vào triều đình cung cấm, nắm những chức vụ trọng yếu.
Lại nói khi Trần Thị Dung và Phùng Tá Chu say mê nhau thì trong họ Trần cũng có người “chết mê chết mệt” bà là em con chú ruột – Trần Thủ Độ – thường tìm những chuyện bịa đặt hòng gièm pha Tá Chu trước mặt Trần Lý.
Theo một số tài liệu, Trần Thủ Độ không chịu đọc sách, nhưng rất thạo cung kiếm, mạnh bạo, láu cá, thường trốn học đến nhà Trần Thị Dung để gần gũi người đẹp. Khi phát hiện ra mưu đồ của Thủ Độ, mọi người trong nhà đều cực lực phản đối và Trần Thị Dung vì thế không có cảm tình với chàng trai này.
Năm Quý Mùi (1223), Trần Thừa lên làm Phụ quốc thái úy, Lý Huệ Tông lại phong Trần Thủ Độ làm Điện tiền chỉ huy sứ và ông càng có điều kiện lộng hành, ra vào chốn thâm cung để tính chuyện “tằng tịu” với Trần Thị Dung, người mà ông khao khát ngay từ hồi niên thiếu.
Lúc đó, Trần Thủ Độ đang tuổi trai tráng, mạnh mẽ, đầy nam tính, trong khi Trần Thị Dung lại “phòng the” lạnh lẽo. Vì vậy, con người như Trần Thủ Độ, tuy hồi trẻ bị bà hờ hững, ghét bỏ thì nay… bỗng “quý giá” vô cùng. Trần Thị Dung và Trần Thủ Độ đã làm chuyện “cắm sừng” Vua Lý Huệ Tông, “già nhân ngãi non vợ chồng” với nhau để vừa thỏa mãn dục vọng vừa tính chuyện chuyển giao quyền lực từ nhà Lý sang nhà Trần.
Tháng 12 năm Ất Dậu (1225), Lý Chiêu Hoàng (con gái Vua Lý Huệ Tông và Trần Thị Dung) trút bỏ áo ngự, mời Trần Cảnh lên ngôi Hoàng đế và phong Trần Thủ Độ làm Quốc thượng phụ, coi việc thiên hạ. Nhà Trần đã hoàn toàn điều hành đất nước và Trần Thị Dung cũng làm vợ chính thức của Trần Thủ Độ.
Trần Thị Dung, trong vai hoàng hậu cuối cùng triều đại Lý, đã sống ra sao và làm những gì, trong thời gian 7 năm cuối cùng của nhà Lý, giữa hoàng cung Thăng Long, thì không thấy sử cũ ghi chép dòng nào. Nhưng bằng những sự kiện thực trong lịch sử thời gian này, đặc biệt là việc thay mặt người chồng nửa điên nửa dại của mình đem gả con gái lớn – hoàng trưởng nữ Thuận Thiên – cho con trai cả anh ruột mình – tức cháu gọi mình bằng cô ruột – Trần Liễu – thì cũng đủ thấy: trong “màn dạo đầu” của cuộc đảo chính cung đình cuối năm 1225, cũng như trong toàn bộ cuộc vận động chuyển ngôi từ Lý sang Trần, vai trò và đóng góp của Trần Thị Dung rõ ràng không phải là nhỏ.
“Lời bình” của sử thần Ngô Sĩ Liên nhân việc Linh Từ Quốc mẫu Trần Thị Dung về trời, thế nào mà lại có câu kết thật hay về việc trời đã sinh ra người phụ nữ này: “Thế mới biết trời sinh Linh Từ là để mở nghiệp nhà Trần!”.
Nguồn ảnh: My Nguyen
