LỊCH SỬ NHỮNG Ý TƯỞNG TÔN GIÁO (4)Những ý tưởng tôn giáo và khủng hoảng chính trị củ…

Nền văn minh Ai Cập chưa bao giờ thất bại trong việc khiến những nhà sử học ngưỡng mộ. Từ thiên niên kỷ thứ tư, Ai Cập đã có liên hệ với nền văn minh Sumer và vay mượn được nhiều thứ như sử dụng con dấu ống, nghệ thuật xây bằng gạch, kỹ thuật đóng thuyền và trên hết là chữ viết vào thời điểm bắt đầu của Triều đại đầu tiên (khoảng 3000 năm trước công nguyên).

Nhưng cũng rất nhanh sau đó, nền văn minh Ai Cập đã phát triển những đặc tính rất riêng. Chính tôn giáo, đặc biệt là giáo lý về thần tính của pharaoh đã đóng góp vào sự hình thành cấu trúc của nền văn minh Ai Cập. Vị vua đầu tiên thống nhất Ai Cập là Menes, và ông đã cho xây dựng thủ đô tại Memphis. Sự thống nhất đất nước cũng tương tự như lập lại trật tự cho vũ trụ. Pharaoh, một “thần trần mắt thịt,” đã lập nên một thế giới mới, ở tầng cao hơn rất nhiều so với những ngôi làng của thời đồ đá. Vì ông bất tử, nên cái chết của ông chỉ có nghĩa là sự chuyển tiếp lên thiên đàng. Sự tiếp nối liên tục từ vị thần bằng xương bằng thịt này đến vị thần bằng xương bằng thịt khác là yếu tố bảo đảm cho trật tự vũ trụ không bị phá vỡ.

Điều đáng chú ý là hầu hết những phát kiến quan trọng nhất về xã hội học chính trị và văn hóa diễn ra trong thời gian của những triều đại sớm nhất. Chính những phát kiến này đã thiết lập những hình mẫu cho 15 thế kỷ tiếp theo. Sau triều đại thứ năm (2500-2300 trước công nguyên), hầu như không còn thứ gì quan trọng để thêm vào di sản văn hóa nữa. Sự “bất động” này, một đặc tính của văn minh Ai Cập, có nguồn gốc tôn giáo. Những động tháivà kỳ công của thủa sơ khai là một hệ quả logic trong thần học thể hiện rằngtrật tự của vũ trụ là một kết quả tột cùng của thánh thần, mọi sự thay đổi đều có nguy cơ thoái luivề sự hỗn loạn và do đó dẫn dến sự chiến thắng của những thế lựcma quỷ.

Tất cả mọi thứ, từ những hiện tượng tự nhiên cho đến tôn giáo và văn hóa (đền đài, lịch, chữ viết, nghi lễ, biểu tượng hoàng gia, v.v.) đều có được giá trị và nguồn gốc từ thời kỳ ban đầu, được gọi là Tep zepi, hay “Lần Đầu,” kéo dài xuyên suốt từ sự xuất hiện của thần sáng tạo trên mặt nước sơ khai cho đến lễ đăng quang của Horus. “Lần Đầu” cấu thành “Thời Hoàng Kim” của sự hoàn hảo tuyệt đối, trước khi giận giữ, hỗn loạn, tranh đấu xuất hiện, không có cái chết và bệnh tật trong thời đại kỳ diệu này, gọi là “thời đại của Re (hay Osiris hoặc Horus).

Có đến vài huyền thoại về vũ trụ với những vị thần khác nhau và sự Sáng Thế được địa phương hóa tại vô số những trung tâm tôn giáo. Chủ đề của chúng thuộc về những gì cổ xưa nhất: một gò đất, một bông hoa sen, một quả trứng nổi lên từ mặt nước sơ khai. Mỗi thành phố chính lại trao vai trò dẫn đầu cho những vị thần sáng thế của riêng nó. Thay đổi triều đại thường dẫn đến thay đổi thủ đô, điều này bắt buộc những nhà thần học của thủ đô mới phải kết hợp vài truyền thống về vũ trụ, xác định vị thần bản địa của họ với đấng sáng tạo.

Cũng như nhiều truyền thống khác, vũ trụ Ai Cập bắt đầu với một gò đất nổi lên từ mặt nước sơ khai. Sự xuất hiện này biểu thị sự xuất hiện không những của trái đất mà còn của ánh sáng, sự sống và ý thức. Tại Heliopolis, một nơi có tên là “Đồi Cát” được xác định là ngọn đồi sơ khai, cũng là một phần của đền mặt trời. Hermopolis thì nổi tiếng với cái hồ mà từ đó bông sen vũ trụ đã mọclên. Thực thế thì mỗi thành phố, mỗi thánh đường đều được coi là “trung tâm của thế giới,” nơi mà sự sáng thế bắt đầu.

Một phiên bản khác nói đến quả trứng sơ khai, nở ra “Chim Ánh Sáng,” hay bông sen sơ khai bao bọc Thái Dương Hài Tử, hoặc mãng xà sơ khai, cũng là hình ảnh đầu tiên và cuối cùng của thần Atum. Các giai đoạn của sự sáng thế: vũ trụ, thần hệ, tạo ra các sinh vật, v.v., được trình bày rất khác nhau. Theo những nhà thần học mặt trời của Heliopolis thì có 1 thành phố tại đỉnh của Vùng Đồng Bằng (tam giác), thần Re-Atum-Khepri đã tạo ra cặp thần đầu tiên, Shu (không khí) và Tefnut, những kẻlà cha mẹ của thần Geb (trái đất) và nữ thần Nut (bầu trời). Thần sáng thế thực hiện việc sáng thế bằng cách tự thủ dâm hoặc khạc nhổ. Tuy sự biểu đạt có phần thô thiển một cách ngây ngô nhưng ý nghĩa thì rất rõ ràng: thần thánh sinh ra từ chất liệu rất cơ bản của vị thần tối cao. Tương tự như thuyền thống Sumer, trời và đất đã từng hợp nhất cho đến khi bị chia cắt bởi Shu, thần không khí. Từ sự hợp nhất trời đất sinh ra Osiris và Isis, Seth và Nephthys, những nhân vật chính trong những câu chuyện về sau.

Tại Hermopolis, trung Ai Cập, những nhà thần học xây dựng một học thuyết phức tạp xung quanh Ogdoad, một nhóm tám vị thần, sau này thêm vào Ptah. Trên mặt hồ sơ khai của Hermopolis nổi lên một bông sen, từ đó chui ra “đứa trẻ bất khả xâm phạm, người nối dõi hoàn hảo sinh ra bởi Ogdoad, hạt giống thần thánh của các Tiền Thần,” “người kết nối những hạt giống của thần và con người.”

Tại Memphis, thủ phủ của các pharaoh từ Triều đại đầu tiên. Một thần hệ có hệ thống nhất được lưu hành xung quanh thần Ptah, văn bản chính của nó là “thần hệ Memphi” được khắc vào đá từ thời của pharaoh Shakaba (khoảng năm 700 trước công nguyên), nhưng nguồn gốc thì có từ khoảng 2000 năm trước đó. Rất ngạc nhiên là vũ trụ Ai Cập sớm nhất được biết đến cũng là triết lý nhất. Ptah sáng tạo bằng tư tưởng của ông (“trái tim” của ông) và ngôn từ của ông (“lưỡi” của ông). “Ngài, kẻ đã tự hóa hiện chính mình như trái tim (tư tưởng), ngài, kẻ đã tự hóa hiện mình như cái lưỡi (ngôn từ), dưới sự hiện diện của Atum, ngài là Ptah, kẻ cổ xưa nhất.” Ptah được tuyên bố là vị thần vĩ đại nhất. Atum chỉ được xem như tác giả của cặp thần đầu tiên. Chính Ptah “đã làm cho các vị thần tồn tại.” Sau cùng, các vị thần chiếm lấy những hình thái hiện hữu, thâm nhập vào “mọi loại cây, mọi loại đá, mọi loại đất…”

Con người (erme) được sinh ra từ nước mắt (erme) của thần mặt trời Re. Trong một bản ghi sau này (khoảng năm 2000 trước công nguyên) trong thời gian khủng hoảng có ghi: “Con người, gia súc của thần, đã được cung cấp đầy đủ. Ngài tạo ra bầu trời và trái đất vì lợi ích của họ…. Ngài tạo ra không khí để làm mũi họ linh động, vì họ là hình ảnh của ngài, sinh ra từ thịt của ngài. Ngài chiếu sáng bầu trời, ngài tạo ra cây cối và thú vật cho họ, chim chóc và cá để nuôi họ.”

Tuy nhiên, khi phát hiện ra con người âm mưu chống lại mình, ông đã quyết định hủy diệt họ. Chính Hathor đã nhận lãnh việc đồ sát. Nhưng khi cô đe dọa hủy diệt hoàn toàn loài người, Re viện cớ thoái thác và làm cô say xỉn. Rõ ràng “con người” là những cư dân đầu tiên của Ai Cập khi mà Ai Cập là quốc gia đầu tiên được hình thành, do đó là trung tâm của thế giới. Người Ai Cập là cư dân chân chính duy nhất; điều này giải thích việccấm người nước ngoài vào các thánh đường, những nơi tượng trưng cho một phiên bản nhỏ hơn của đất nước.

—————————————–

Link các phần khác (ở cuối bài):

https://www.facebook.com/groups/NghienCuuLichSu/permalink/1180792385605396/