Soi đường cho những phần câm lặng được lên tiếng
Tác giả: Don Johnson| Mar 7 · 7 min read| 6k4 clap
______________
“Never be afraid of the conversations you’re having. Be afraid of the conversations you’re not having.”
— Susan Scott, Fierce Conversations
Tạm dịch:
“Đừng ôm lòng sợ hãi bởi những cuộc trò chuyện mà bạn có. Hãy sợ hãi vì ở bạn chúng không tồn tại”
_____
Bạn có từng gặp khó khăn với việc nói ra những điều thực sự tồn tại bên trong tâm trí mình? Chúng ta đều như thế. Khi chúng ta không hoàn toàn trung thực với người khác, nó có thể là bởi vì:
- Ta không muốn bị từ chối
- Không muốn làm đối phương thất vọng hay gây tổn hại cho mối quan hệ giữa ta với họ
- Không muốn cuộc hội thoại trở nên mất kiểm soát
- Không biết cách khơi gợi vấn đề khó nhằn một cách khéo léo
Tuy nhiên, vấn đề xảy ra khi bạn không nói chuyện một cách trung thực là:
- Bạn đau khổ vì bạn dồn nén những suy nghĩ và cảm xúc bị dồn nén, những điều có xu hướng tích tụ và rồi đến lúc nào đó sẽ bật tung hết ra trong những cơn giận giữ, ví dụ như: “Cậu bao giờ cũng vậy cả” hay “sao chẳng bao giờ biết tự dọn dẹp thứ mà mình gây ra thế.”
- Mọi người đều tự hỏi chuyện gì đang diễn ra. Họ cảm thấy bạn có điều gì đó chưa nói, nhưng bạn lại không nói.
- Nếu bạn đang làm việc trong một nhóm và giữ những suy nghĩ là ý tưởng hay chỉ vì bạn cho rằng chúng đi ngược với suy nghĩ chung của nhóm, bạn có thể đang vô tình đá bay sự thành công của nhóm mình.
Chuyện khó nhất của việc nói thành thật thường là khơi mào – phải nói gì và nên nói như thế nào. Một cuộc trò chuyện thường diễn ra suôn sẻ hơn nếu nó có một khởi đầu tốt. Dưới đây là 4 chiến thuật có thể giúp bạn bắt đầu một cuộc trò chuyện trung thực, ngay cả khi bạn không chắc chắn rằng nó hoạt động như thế nào.
1. Nhận biết thời điểm bạn có “cột bên trái” (Left-hand column)
Bộ não của con người xử lý thông tin nhanh hơn nói. Chúng ta đang nghĩ rất nhiều, kể cả khi chúng ta đang lắng nghe. Hầu hết chúng ta đều có bộ lọc tương đối tốt, vì thế chúng ta theo dõi và quản lý các luồng suy nghĩ cùng cảm xúc trong suốt quá trình diễn ra bất kỳ cuộc trò chuyện nào.
Vấn đề là, khi chúng ta giám thị chính mình ở mức độ mà, chúng ta nói một đằng nhưng lại nghĩ một nẻo. Khi chúng ta nói, “Tuyệt vời, tôi thực mong muốn sẽ lại được trò chuyện với bạn một lần nữa”, nhưng bên trong chúng ta đang thét gào kiểu, “Hứng thú nói chuyện với bạn, một tí tôi cũng không có.”
Khi bạn không nói điều bạn cảm nhận và suy nghĩ là bạn đang bỏ qua phần quan trọng nhất của mình trong cuộc trò chuyện – và bạn biết điều đó. Bạn đang loại bỏ những gì được biết đến với tên “cột bên trái”.
Chris Argyris và Donald Schon, hai cựu giáo sư tại Harvard và MIT, đã tạo ra một công cụ được thiết kế để cải thiện hiệu quả giao tiếp được gọi là “cột bên trái”. Ở lớp của Argyris, ông sẽ hỏi các học trò lấy một tờ giấy và vẽ một đường thẳng ở chính giữa chia tờ giấy thành hai cột. Ở cột bên trái, họ sẽ ghi lại những gì họ đang nghĩ trong cuộc trò chuyện nhưng không nói ra. Trong khi đó ở bên còn lại, họ sẽ viết những gì mà mỗi người thực sự nói. Trong hầu hết các trường hợp, hai cột có nội dung khá khác nhau.
Trong một cuộc trò chuyện khó khăn, cột bên trái của chúng ta thường chứa các suy nghĩ, cảm xúc, phát xét, buộc tội, giả định và chỉ trích đầy độc hại. Chúng ta không cần cột bên trái, bởi đó là các phản ứng bình thường đối với những điều khiến bạn khó chịu. Những suy nghĩ không thành lời này xuất hiện và nổi lên bề mặt như những bong bóng trong ly sâm panh.
Khi bạn có một cột bên trái vô tổ chức, có lẽ bạn sẽ:
- Đồng ý với những điều bạn không muốn, hay nói rằng bạn ổn với những điều mà bạn không.
- Kìm nén cảm xúc của chính mình và trở nên bực bội.
- Truyền đi một thông điệp hỗn hợp – bạn có thể nói một đằng nhưng nghĩ một nẻo
Việc loại bỏ cột bên trái của bản thân có thể gây ra những vấn đề bên trong bạn, nhưng có thể tác động tới cả những người khác:
- Bất kỳ ai trong chúng ta cũng có thể biết ai đó không hoàn toàn trung thực với mình – ta nhận ra từ giọng nói và biểu đạt cơ thể. Vì vậy, khi bạn có cột bên trái, mọi người đều sẽ cảm nhận được.
- Chúng ta biết rằng buột miệng nói ra những điều ở bên cột trái, những điều vô cùng thô thiển, độc hại là không thể chấp nhận được. Chúng ta sẽ cảm thấy tồi tệ vì đã nói những điều thô lỗ, và chúng ta sẽ làm tổn hại tới mối quan hệ này.
Thế nhưng nếu bạn giữ những thứ bên cột trái đủ lâu, cuối cùng có thể bạn cũng sẽ nói điều gì đó khiến bản thân hối tiếc.
Vì thế, chúng ta có một tình huống tiến không được, lùi cũng không xong. Cột bên trái của bạn là những điều độc hại, và nó luôn hiện diện ở đó. Nếu bạn nói thì bạn trở thành thằng khốn, không nói thì bạn vẫn là thằng khốn, và người khác vẫn có thể cảm nhận được bạn đang nghĩ gì theo nhiều cách khác nhau.
Thật khó để nói một cách thành thật và đầy sự tôn trọng nếu bạn không dọn dẹp sách mọi thứ. Đây là cách có thể giúp bạn.
2. Giải độc cho cột bên trái của bạn
Bạn có thể thanh tẩy cột bên trái của mình bằng cách khám phá sự thật cốt yếu của mình và nói điều ấy một cách chân thành và lịch sự. Bắt đầu bằng cách nhận ra sự hiện diện của cột trái khi điều bạn quan tâm bị đe dọa. Hãy tự vấn mình:
- Mình quan tâm điều gì ở nguy cơ đe dọa ấy?
- Đâu là điều làm mình phiền não?
Đây là ví dụ cho bạn: Đúng giờ trong cuộc hẹn vô cùng quan trọng với tôi. Tôi coi trọng thời gian của mình và người khác. Nếu ai đó trễ hẹn nhiều lần, tôi sẽ nổi cáu, và cột bên trái của tôi được lấp đầy bởi những thứ như “Lại trễ hẹn. Họ bị cái gì thế nhờ? Lũ ngu ngốc. Chẳng quan tâm tới ai bao giờ hay sao ấy?”
Khi tôi trả lời cho những câu hỏi bên trên, tôi cảm thấy mình không được tôn trọng vì tôi cho rằng ai đó thường đến muộn và không quan tâm tới tôi cũng như thời gian của tôi. Đây là cách tôi có thể giao tiếp một cách trung thực và lịch sự:
“Tôi có một thắc mắc. Chúng ta đã thảo luận về tầm quan trọng của việc đúng giờ trước đây, chúng ta đôi bên đều rất bận rộn, đúng chứ? chúng ta đã đồng ý sẽ gặp mặt vào 3:00, bạn tới vào 3:15 và không nói lý do tại sao bạn tới muộn. Tôi cảm thấy không được tôn trọng. Tôi biết bạn không cố ý làm thế. Vậy nên bạn có thể nói cho tôi biết đã có chuyện gì không?”
Điểm quan trọng ở đây là:
- Cột bên trái đã được lấp đầy bởi thông tin và duy trì sự thật cần thiết. Nó cần được giải độc để trở nên hữu ích.
- Sự giải độc cột bên trái bằng việc xác định điều bạn quan tâm về mối nguy cơ ấy là gì.
- Thể hiện rằng bạn chân thành và lịch sự. Sử dụng những câu như “Tôi thắc mắc là…”, “Ý kiến của tôi là..”, “Tôi thấy là..” để mở đầu cuộc hội thoại.
3. Mang tư duy học hỏi
Tư duy học hỏi được dựa trên giả định rằng về cơ bản thế giới quan của một người về thế giới là chưa hoàn thiện. Vì lý do này, những người có tư duy học hỏi luôn cởi mở với ý tưởng và quan điểm của người khác. Một người mang tư duy học hỏi nhận ra trải nghiệm chủ quan của họ có thể khác biệt so với những người còn lại. Họ tôn trọng và coi trọng ý kiến của người khác.
Mặt khác, những người có tư duy bảo thủ tin rằng cái nhìn của họ đối với thế giới là duy lý. Một tư tưởng bảo thủ khiến chúng ta không cởi mở đối với ý tưởng của người khác. Chúng ta tìm cách trở nên hoàn hảo bằng mọi giá và muốn chứng minh rằng người khác đã sai.
Việc nói chuyện một cách thành thực dễ dàng hơn khi bạn có một tư duy học hỏi. Mục đích của bạn khi nói không phải là thuyết phục người khác mà là cung cấp thông tin, chia sẻ và tạo ra cuộc đối thoại. Bạn không cần phải tìm hiểu mọi thứ trước khi nói. Bạn có quyền đưa ra ý kiến, mang đến đề xuất hoặc đề ra một giải pháp khả quan.
Đây là 3 cách để sử dụng tư duy học hỏi để nói chuyện:
- Phân biệt giữa ý kiến của bạn và các lập luận có thể quan sát được, sử dụng các cụm từ như: “Theo quan điểm của tôi…”, “Cách tôi nhìn nhận việc này là…”.
- Thể hiện quan điểm của bạn (thậm chí cả khi nó không chính xác) và duy trì sự cởi mở đối với các thách thức từ người khác: “Tôi đang nghĩ về việc này…”, “tôi vẫn chưa hoàn toàn hình dung được việc này ra sao..”.
- Lắng nghe suy nghĩ và ý kiến của người khác một cách chân thành, cố gắng hiểu tại sao họ hành động và suy nghĩ hoặc cảm thấy như vậy. “Tôi tò mò không hiểu tại sao…”, “Tại sao bạn lại nói như vậy..”.
Khi bạn có một tư duy học hỏi, nó dễ dàng hơn để nói chuyện một cách thành thật bởi lẽ bạn dễ dàng chia sẻ ý kiến hay trải nghiệm của mình.
4. Có một cuộc trò chuyện nhà bếp
Tưởng tượng khoảnh khắc bạn được tôi mời tới dùng bữa tại nhà tôi vào tối thứ 7, lúc 7h. Bạn đến lúc tôi đang dọn mọi thứ ra bàn ăn. Chúng ta cùng thưởng thức một li cocktail và cùng nhau ăn tối. Bạn thích món cà ri đậu xanh nấu với súp lơ, cùng với cơm basmati chanh và bánh mì ngọt Zucchini tôi đã làm và hỏi, “Bạn đã nấu chúng thế nào vậy?”.
Tôi mỉm cười và trả lời, “Ah, vậy bạn có muốn một cuộc trò chuyện bếp núc không?”. Bạn gật đầu và tôi nói tiếp, “Vậy hãy thử làm lại từ đầu một lần nữa, tuần tới hãy tới đây vào cùng ngày, khoảng 5h chiều và tôi sẽ cho bạn xem tôi đã làm như thế nào.”
Cuộc trò chuyện trong phòng ăn giống như việc trình bày một bữa tối đã được nấu chín hoàn hảo. Còn cuộc trò chuyện trong nhà bếp cho thấy và giải thích cách bữa tối ấy được tạo thành.
Các cuộc trò chuyện và các mối quan hệ tan vỡ khi mọi người không nói ra lý do đằng sau một ý tưởng, một đề xuất, một ý kiến phê bình hay một gợi ý. Một điều cần phải nói với ai đó rằng dự án họ đang thực hiện sẽ không khả thi (cuộc trò chuyện trong phòng ăn). Còn thứ để giải thích tại sao bạn nghĩ như vậy (chính là cuộc trò chuyện trong nhà bếp).
Giải thích lý do tại sao lại là một cuộc trò chuyện “nhà bếp” – bạn kéo bức màn lại, xác định các sự kiện, dữ liệu và cơ sở lý luận khi bạn nhìn thấy chúng. Bạn giải thích lý luận và lập luận của bạn. Bạn làm điều này không phải để chứng minh bạn đúng, mà để tiếp thêm động lực cho cuộc đối thoại và để đối phương đưa ra kết luận của mình.
Và quá trình diễn ra theo cả hai cách. Khi ai đó nêu ý kiến của họ mà không có sự đi kèm của các cơ sở lập luận hay lý lẽ, việc hỏi về cách họ đi đến kết luận sẽ đòi hỏi một cuộc trò chuyện “nhà bếp”. Nó thể hiện sự cởi mở và sẵn sàng học hỏi hay thấu hiểu về một góc nhìn khác của bạn.
Đây là vài phương thức để bạn sử dụng kỹ thuật cuộc trò chuyện “nhà bếp”:
- Nếu ai đó không giải thích lý do tại sao, hãy hỏi họ một cách lịch sự. “Tôi hiểu và tin “x” là một đường lối chính xác để chạy dự án này. Nhưng bạn có thể giải thích giúp tôi lý do tại sao bạn nghĩ vậy được không?”.
- Khi bạn có một ý tưởng mà bạn tin rằng nó cần thiết phải trình bày, nhưng bạn không chắc làm thế nào để thể hiện nó, bạn có thể nói, “Ừm, tôi có một ý tưởng. Tôi nghĩ nó khá tiềm năng và đây là lý do tại sao. Tôi chỉ muốn đưa ra để chúng ta cùng bàn luận thôi.”
Một cuộc “trò chuyện bếp” khiến việc nói chuyện chân thành trở nên dễ dàng hơn bởi bạn giải thích quá trình tư duy của mình, diễn giải các lập luận và quan điểm của bạn. Bạn không chỉ chia sẻ những gì bạn nghĩ mà còn cả lý do tại sao bạn nghĩ như vậy.
____
Lần tới, khi bạn do dự trong việc nói chuyện một cách chân thành, thẳng thắn, hãy nhớ tới 4 chiến thuật này:
- Nhận thức sự hiện diện của cột bên trái trong bạn
- Khử độc nó bằng cách tự hỏi về điều bạn quan tâm về nguy cơ mà nó mang lại
- Khai thác tư duy học hỏi
- Có một cuộc trò chuyện nhà bếp
- Dĩ nhiên cũng có lúc, điều tốt nhất là giữ im lặng. Và cũng có lúc nói chuyện một cách thành thực và thẳng thắn là điều chính xác nên làm.
_________
Dịch bởi Nguyễn Ngọc Mẫn
