Quá dài để đọc:**
**1) Văn Miếu là tên viết tắt của Văn Tuyên Vương Miếu, là nơi thờ một ông tên là Khổng Tử, được phong hiệu là Văn Tuyên Vương, chứ không phải nơi thờ văn học, văn chương.
- Chữ Văn 文 trong Văn Tuyên Vương, hay Văn Miếu có ý nghĩa rộng hơn so với văn chương.
- Dịch Văn Miếu thành Temple Of Literature khiến Văn Miếu bị cắt mất nhiều ý nghĩa khác lớn hơn. *
- ———————-
Văn Miếu được xây ở Việt Nam vào năm 1070, dưới thời vua Lý Thánh Tông, là một di tích lịch sử minh chứng cho nghìn năm văn hiến của Việt Nam. Để giới thiệu di tích này đến với du khách phương Tây, nhiều người đã dịch Văn Miếu ra tiếng Anh là “Temple of Literature”. Hôm trước page Nam Quốc Sơn Hà có đăng 1 bài viết với nội dung rằng “Temple of Literature” là dịch sai về Văn Miếu. Mình thấy bài viết đó chưa giải thích kỹ càng và đầy đủ lắm, vậy nên mình xin viết lại ở đây. Việc dịch địa danh này thành Temple Of Literature có 3 cái sai chính:
1) Văn Miếu thờ người, không thờ Văn Chương (Literature)
Lý do Văn Miếu (chữ Hán 文廟) được dịch thành “Temple of Literature” là bởi vì một suy luận phổ biến như sau: Chữ Văn 文 có nghĩa là “văn chương, văn học”(Tiếng Anh là Literature), Miếu là Temple. Vậy suy ra Văn Miếu là nơi “thờ Văn Học” => Temple of Literature”.
Cách suy luận này chỉ đúng ở chỗ ở một phần là “văn chương” cũng là một trong nhiều ý nghĩa của chữ Văn. Nhưng nó lại sai ở chỗ “Văn Miếu” chỉ là 1 cái tên viết tắt, với tên đầy đủ là Văn Tuyên Vương Miếu. Tức là đây là miếu của một người có danh hiệu “Văn Tuyên Vương”, chứ không phải là 1 miếu thờ riêng một lĩnh vực “Văn chương”. Mà Văn Tuyên Vương lại là danh hiệu của Khổng, một nhà triết học lỗi lạc sống ở Trung Quốc thời Xuân Thu (cách đây 2400 năm:
“Văn miếu: Miếu thờ Khổng tử. Triều Đường phong Khổng tử làm Văn Tuyên Vương, gọi miếu thờ ông là Văn Tuyên Vương miếu. Từ đời Nguyên, Minh về sau gọi tắt là Văn miếu”(1)
Page Nam Quốc Sơn Hà chỉ giải thích đến đoạn này rồi kết thúc, dẫn đến một câu hỏi: Chữ Văn 文 trong Văn Tuyên Vương 文宣王廟 chẳng phải có nghĩa là “Văn Học” à? Từ đó mình xin đi đến vấn đề thứ hai:
2) Văn không chỉ là văn chương:
Đầu tiên, chữ Văn 文, được sử dụng với nghĩa duy nhất là “văn chương, văn học, văn giới, ngữ văn” ở tiếng Việt hiện nay, tương ứng với từ Literature tiếng Anh, là do người Nhật Bản tạo ra ở thời kỳ hiện đại. Họ mượn chữ văn 文 cổ của người Trung Quốc để dịch từ Literature tiếng Anh ra tiếng Nhật. Sau đó, thông qua du học sinh, báo chí, sách vở, từ Văn/Văn Học này đã được du nhập vào Trung Quốc, Việt Nam, Hàn.
Giáo Sư Đặng Thai Mai viết:
”Dưới ảnh hưởng của Âu, Mỹ, 2 chữ Văn Học ngày nay đã bao hàm một ý nghĩa khác hẳn nghĩa đen ngày xưa của nó” (2)
Hay như cụ Võ Liêm Sơn viết:
*“Danh từ Văn Học bây giờ người Tàu, người Nhật chỉ dùng theo nghĩa mới, nghĩa hẹp, cũng như hai chữ Mỹ Văn (belles lettres), nhưng là thứ văn có tình cảm, mỹ cảm, thuộc về phạm vi nghệ thuật… *”(3)
Trong khi đó, chữ 文 này trong quá trình sử dụng hơn hai nghìn năm có một nghĩa rất rộng. Tra chữ này trong từ điển Hán Nôm, chúng ta sẽ có tới 14 nghĩa, nhưng các nghĩa được dùng nhiều nhất vẫn là “Lễ nghĩa, phép tắc, nghi thức” (4).
Ví dụ, trong Luận Ngữ có câu:
文王既沒，文不在茲乎? (5)
Dịch “Văn Vương đã mất, lễ nghĩa (文= lễ nghĩa) của ông ta không được truyền lại hay sao?”
Hay trong Sử Ký của Tư Mã Thiên có câu:
吏士舞文弄法, 刻章偽書 (6)
Dịch: “Quan lại múa may khinh thường pháp luật (文=pháp luật), ngụy tạo điển sách.”
Xin nói thêm, thời phong kiến, các nước Á Đông như Việt, Trung, Triều Tiên (Nhật thì mình không biết) đều chia hệ thống quan lại thành 2 ban, ban Văn và ban Võ. Đặt như vậy không có nghĩa là ban Văn chỉ chuyên tâm vào viết văn ngâm thơ, còn ban Võ thì lo chuyện quân sự. Bởi vì chữ Văn bao gồm cả luật pháp, lễ nghi, nên ban Văn sẽ bao gồm cả người phụ trách luật pháp, hành chính, v.v..
Việc Khổng Tử được phong danh hiệu Văn Tuyên Vương không phải vì ông là bậc thầy về viết văn ngâm thơ, mà vì những ý tưởng của ông trong lĩnh vực chính trị, triết học, đạo đức. Những lĩnh vực này đều có thể được viết bằng 1 chữ Văn 文.
Từ đây, chúng ta sẽ thấy vấn đề thứ 3:
**3) Văn chương không phải là ý nghĩa lớn nhất của Văn Miếu: **
Việc dịch Văn Miếu thành “Temple of Literature” đã vô tình gò ép Văn Miếu vào một ý nghĩa hẹp là lĩnh vực văn chương, trong khi đó, văn chương lại không phải là lý do chính để người Việt xây dựng Văn Miếu.
Chúng ta hãy phân tích những người được thờ cúng ở Văn Miếu là rõ:
**Văn Miếu ở Hà Nội thờ ai? **
Thờ Khổng Tử và 4 vị đồ đệ (Tứ phối), Chu Công, Chu Văn An.
Lý do họ được thờ?
Chu Công: Chính trị gia thời nhà Chu (cách đây 3000 năm), thiết lập nhiều thể chế, nghi lễ quan trọng trong văn hóa Đông Á.
Khổng Tử: Triết gia, chính trị gia, sáng lập ra thuyết Nho giáo.
Tứ phối: 4 đồ đệ xuất sắc nhất của Khổng Tử, lập ra nhiều học thuyết Nho Giáo mới.
Chu Văn An: Nhà nho tiêu biểu của Việt Nam, có tài giảng dạy Nho giáo.
Như chúng ta thấy, những người được thờ cúng trong Văn Miếu Việt Nam đều liên quan đến lĩnh vực triết học, chính trị. Tất nhiên toàn bộ những người này có thể giỏi ở lĩnh vực văn chương, NHƯNG** văn chương không phải là thứ chính khiến họ được người Việt tôn thờ**. Lý do họ được dựng Văn Miếu để thờ là những công lao của họ đóng góp cho nền chính trị, triết học của văn hóa Đông Á.
Chu Công được thờ không phải vì ông giỏi văn chương, mà vì những nghi lễ, thể chế quan trọng mà ông lập ra. Khổng Tử được thờ không chỉ vì văn chương, mà vì ông đã sáng lập Nho Giáo. 4 vị đồ đệ của Khổng Tử được thờ không chỉ vì văn chương, mà vì họ đã phát triển Nho Giáo của Khổng Tử lên tầm cao mới. Chu Văn An được thờ không chỉ vì văn chương, mà vì những đóng góp của ông trong việc đào tạo Nho sĩ, nghiên cứu Nho Giáo.
Vậy chúng ta nên dịch Văn Miếu ra tiếng Anh như thế nào?
Không dịch, giữ nguyên tên. Vì các nước phương Tây không theo Nho Giáo, không sử dụng chữ Hán, họ không có từ tương đương để dịch địa danh này. Việc sử dụng tên gọi Temple of Literature sẽ khiến Văn Miếu mất rất nhiều ý nghĩa tốt đẹp, chỉ còn 1 ý nghĩa duy nhất là Văn Chương. Việc gọi Temple of Confucius cũng chỉ đúng 1 phần ở chỗ địa danh này có tên đầy đủ là miếu thờ khổng tử, nhưng nó cũng vô tình bỏ qua việc những người khác ngoài Khổng Tử cũng được thờ như Chu Công, Chu Văn An.
Việc giữ nguyên tên Văn Miếu giúp bảo tồn được những ý nghĩa văn hóa tốt đẹp mà Văn Miếu lưu giữ, bảo tồn bản sắc của tiếng Việt.
Trích dẫn:
- Hán Ngữ Đại Từ Điển, La Trúc Phong, tập trung, tr4034
- Văn học khái luận, 1994/ Tuyển tập phê bình nghiên cứu văn học 1900-1945, T.5, Nxb. Văn học, Hà Nội, 1997, tr.288.
- Võ Liêm Sơn, Văn học và xã hội/ Thơ văn Võ Liêm Sơn, Hội Văn nghệ Nghệ Tĩnh, Vinh, 1993, tr.135.
- Hán ngữ đại từ điển, tr.3832
- Luận Ngữ 論語, Tử Hãn 子罕
- Sử Ký 史記, Hóa thực liệt truyện 貨殖列傳.
Theo: Maybe You Missed This F***king News
