Không hợp đồng, không bảo hiểm: Lao động tự do trăn trở gì khi lỡ “thất nghiệp”?

Lao động tự do mong ngóng một cơ chế hỗ trợ khi mất việc

Mỗi sáng, ông Đức Hoàng (55 tuổi, Tuyên Quang) đều thức dậy từ 2 giờ sáng để xay gạo, làm bún. Nghề làm bún gia truyền nuôi sống gia đình ông suốt nhiều năm qua. Dù công việc hiện tại vẫn duy trì ổn định, ông Hoàng không khỏi lo lắng về tương lai.

“Giờ tôi còn sức thì vẫn làm được, nhưng vài năm nữa, nếu không đủ sức làm nữa, tôi rất trăn trở không biết lấy gì để trang trải cuộc sống. Nếu có bảo hiểm thất nghiệp, ít ra tôi cũng có chút hỗ trợ để xoay sở khi không còn làm nghề này được nữa”, ông Hoàng bộc bạch.

Ngoài nỗi lo về sức khỏe, ông Hoàng còn e ngại những rủi ro khách quan có thể khiến ông mất việc. “Làm bún cần có xưởng, nhưng lỡ mai này khu vực làm hàng của tôi thuộc diện quy hoạch thì sao? Hay như năm ngoái, bão lớn làm hỏng hết máy móc, phải mất hàng tháng mới khôi phục lại được. Nếu lúc đó có khoản tiền trợ cấp thất nghiệp, tôi đã không phải vay mượn khắp nơi để duy trì cuộc sống”, ông chia sẻ thêm.

Không xa nhà ông Hoàng, bà Thanh Hương (50 tuổi, Hà Nội) cũng gắn bó với công việc làm xôi và đem đi bán rong ở vỉa hè hơn chục năm. Hiện tại, bà vẫn đủ sức để làm việc mỗi ngày, nhưng nỗi lo mất nguồn thu nhập luôn thường trực.

“Bán hàng ngày nào biết ngày đó, không có bảo hiểm thất nghiệp, không có khoản dự phòng, nếu chẳng may tôi ốm nặng hoặc sức khỏe suy giảm, thì không biết xoay xở ra sao”, bà Hương lo lắng.

Theo số liệu từ Tổng cục Thống kê, tính chung chín tháng năm 2024, lao động làm công việc tự sản tự tiêu là gần 4 triệu người, tăng 31,1 nghìn người so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, lao động nữ chiếm 63,8%; lao động ở khu vực nông thôn chiếm 86,9%. Thực tế, những người này vẫn đối mặt với nguy cơ mất việc, giảm thu nhập, nhưng lại không có trợ cấp khi thất nghiệp.

Nghịch lý này xuất phát từ việc chưa có quy định về việc tự nguyện tham gia bảo hiểm thất nghiệp cho lao động thuộc nhóm phi chính thức. Họ không có hợp đồng lao động dài hạn, không thuộc doanh nghiệp nào quản lý, nên không thể đóng và hưởng trợ cấp thất nghiệp như lao động chính thức.

Nhiều lao động tự do sẵn sàng tham gia nếu có chính sách phù hợp. Ông Hoàng nói: “Tôi sẵn sàng đóng bảo hiểm để nếu sau này không may “thất nghiệp” sẽ được hỗ trợ một phần để xoay xở cho cuộc sống”. Bà Hương cũng đồng quan điểm: “Không ai dám nói trước làm nghề này sẽ khỏe mạnh cả đời được, đến lúc bất chợt không lao động được nữa, chúng tôi thực sự không biết trông vào đâu?”.

Nhiều lao động tự do chia sẻ, khi còn trong độ tuổi lao động, họ cần bảo hiểm thất nghiệp hơn so với BHXH tự nguyện vì nếu có thể tham gia hình thức bảo hiểm này sẽ giúp họ có khoản trợ cấp ngay khi mất thu nhập, trong khi BHXH tự nguyện chỉ chi trả lương hưu khi về già. Thêm vào đó, nghề nghiệp của họ không ổn định, có thể bị ảnh hưởng bởi quy hoạch, thiên tai hoặc vấn đề sức khỏe, nên cần một cơ chế bảo vệ tức thời.

Tâm tư lao động tự do: “Mong được tham gia bảo hiểm thất nghiệp là một chuyện, nhưng nỗi lo cũng không ít…”

Dù mong muốn được tham gia bảo hiểm thất nghiệp để có thể được nhận trợ cấp khi không may “thất nghiệp”, nhưng nhiều lao động tự do vẫn có những nỗi lo nhất định.

Ông Hoàng chia sẻ: “Tôi đã tham gia BHXH tự nguyện, nghĩa là khi về già sẽ có lương hưu. Tuy nhiên, khoản tiền cần đóng hàng tháng liên quan đến loại bảo hiểm này cũng không nhỏ với tôi. Nếu bây giờ lại đóng thêm bảo hiểm thất nghiệp, tôi lo rằng mức đóng có thể trở thành gánh nặng tài chính. Không biết chúng tôi có đủ khả năng đóng thêm một khoản tiền nữa không…”.

Bà Hương cũng có chung suy nghĩ: “Bảo hiểm thất nghiệp cho lao động tự do nếu có thì rất tốt, nhưng tôi sợ thủ tục rắc rối. Người lao động tự do như tôi không có hợp đồng lao động, không có bảng lương, liệu có dễ dàng chứng minh mình bị thất nghiệp để nhận trợ cấp không? Nếu quy trình rườm rà quá thì e rằng chúng tôi không thể tiếp cận được.

Chưa kể, nếu chính sách bảo hiểm thất nghiệp không được thiết kế linh hoạt, tôi cũng rất e ngại việc bản thân có thể đóng tiền trong nhiều năm nhưng khi cần lại khó nhận trợ cấp”, bà Hương nói thêm.

Đặc biệt, không ít lao động tự do thừa nhận rằng họ chưa được tiếp cận nhiều thông tin về bảo hiểm thất nghiệp, khiến họ càng bối rối và nghi ngại hơn về tính hiệu quả nếu chính sách tự nguyện tham gia bảo hiểm thất nghiệp được thông qua.

Những băn khoăn của ông Hoàng, bà Hương và nhiều lao động tự do khác cho thấy, dù họ mong muốn có một “chỗ dựa” tài chính khi rơi vào cảnh mất việc, nhưng nếu chính sách bảo hiểm thất nghiệp không được thiết kế hợp lý, khả năng tiếp cận của họ vẫn rất thấp.

Không ai dám chắc rằng bản thân sẽ khỏe mạnh và có việc làm suốt đời. Một cơ chế hỗ trợ kịp thời khi mất việc mức đóng phù hợp, thủ tục đơn giản và quyền lợi rõ ràng… là hy vọng của nhiều lao động tự do, bởi điều này không chỉ giúp họ vơi bớt gánh nặng mưu sinh, mà còn góp phần tạo ra một hệ thống an sinh bền vững hơn cho xã hội.