Theo sách Một chiến dịch ở Bắc Kỳ của Charles Hocquard – một bác sĩ quân y Pháp, tới Việt Nam từ 1884 đến 1886, trong lần được vào thăm Nội cung Huế đã ghi lại như sau:
Các lâu đài này đều có hai tầng lầu, cửa sổ và ban công, trong đó có bốn tòa là của Hoàng quý phi hay Hoàng hậu và ba bà vợ hạng nhất. Sáu tòa còn lại được ngăn thành những phòng riêng biệt, nội thất được sắm sửa bằng kinh phí quốc khố, là chỗ của các bà vợ khác. Mỗi bà hoặc ở một mình hoặc ở với một số người hầu trong chừng mực được phép. Vua có rất nhiều vợ. Vua Tự Đức có tới 104 bà. Họ được xếp vào chín bậc, mỗi bậc có một tên khác nhau, được triều đình trả lương tiền và quần áo theo bậc ấy:
- Hoàng quý phi mỗi năm được 1.000 quan tiền (khoảng tám trăm franc), 250 phương gạo đen, 50 phương gạo trắng, 60 tấm lụa để may quần áo.
- Các bà phi ở bậc thứ nhì thì chỉ được 500 quan tiền, 205 phương gạo đen, 45 phương gạo trắng và 48 tấm lụa.
- Còn lương tiền của các bà ở bậc thứ 9 thì không bao nhiêu: 33 quan tiền, 180 phương gạo đen, 36 phương gạo trắng và 12 tấm lụa (người nước ta chỉ phân biệt gạo trắng, gạo đỏ, gạo tẻ, gạo nếp… không rõ gạo đen chép ở đây là gạo gì).
Theo cấp bậc của mình, mỗi bà vợ vua có thể có một số nàng hầu và phải tự trả công. Hoàng quý phi được 12 nàng hầu, còn bà ở bậc thứ chín thì được thuê ba người. Luật của vương quốc không hạn chế số phi tần và dù là bao nhiêu cũng đài thọ đầy đủ. Toàn bộ số nữ nhân này do một số nhất định những bà cao tuổi gồm sáu cấp giám sát. Số nữ giám thị này dưới triều Tự Đức là 60 người, được triều đình đài thọ, còn y phục thì như phu nhân của các quan cao cấp.
Chú thích: Một số từ ngữ dịch giả dịch sát với từ gốc trong tiếng Pháp nên nghĩa tiếng Việt đôi chỗ chưa chính xác.
Nguồn: Diễn đàn Lịch sử Việt Nam
